Иккис түгэн. Иннибитигэр өстөөх дзота уотунан тибиирэр. Самоходкабытыттан ытыалаан дзоту үлтү тэптэрдибит. Пехота хамандыыра кэлэн: «Всех представить к ордену Красной Звезды!» — диэбитэ да туолбатаҕа.

Үһүс түгэн. Пехотаны кытта «разведка боем» диэн түүҥҥү атаакаҕа турдубут. 60 ньиэмэһи билиэн туттубут уонна биир дэриэбинэни ыллыбыт. Билиэнэйдэр ортолоругар биһиги биир киһибит, таҥнарыахсыт баарын буллубут диэн буолла.

Ол таҥнарыахсыт: «Оҕолорум тустарыгар өлөрүмэҥ», - диэн көрдөспүтүн хамандыырбыт бэйэтэ сүүскэ ытан сууттаабыта.

Төрдүс түгэн. Биирдэ 5 тыһыынча ньиэмэс билиэнэйдэрин хонбуойдаан иһэллэрин көрбүтүм. Онно биһиги дьахталларбыт эрэйдээхтэр абаларыгар суол кытыытыттан маһынан быраҕан хаалаахтыыллара. Өс-саас диэн оннук.

Бэһис түгэн. Пехотаны кытта биһиги икки самоходкабыт атаакаҕа киирдэ. Сибээс тарда сылдьааччылар сүүрэн иһэн таптаран охтоллорун көрдүм. Хамандыырым миигин иккис самоходка хамандыырыгар сурук тиэрдэрбэр бирикээстээтэ. Чугас соҕус. Окуопаттан ойон таҕыстым. Аара тохтообокко, сыта биэрэн өстөөххө сыал буолбакка биир тыынынан сүүрэн суругу тиэрпитим. Эппиэтин ылан төннөн истэхпинэ артналет буолла. Хайыахпыный, умса түһэн сыттым. Снаряд чугас түстэҕинэ гимнастеркам көхсө түллэх гынар. Ол да буоллар, баччаҕа тиийиэх, баччаҕа тиийиэх курдук, тыыннаах орпутум. Хамандыырым: «Береженого, бог бережет», - дии көрсүбүтэ.

Төгүрүктээһинтэн эмиэ мүччү көтөн тахсыбыппыт. Үөрүү диэн онно этэ. Тыыннаах тахсыыттан. Ол эрээри хомолто кытта баара. Икки самоходка төгүрүктээһинтэн тахсыбытахтара. Биһиги самоходкабыт хамандыыра Портачев диэн нуучча, Андюбек диэн кавказ киһитэ өлбүттэрэ.

«Кыһыл сулус» уордьаны 1944 сыллаахха Кенигсбери (кэлин Калининград) ылыы кэнниттэн туттарбыттара. «Батька» (полка хамандыырын саллааттар итинник ааттыыллара) кэлбит дэстилэр. Чааспыт знамятын анныгар кэккэлэччи туруордулар. «Старший сержант Лукин», - диэн ыҥырдылар. Оччолорго араас таҥаһы саллаакка таныннараллара. Мин омук ыстааннааҕым уонна курдааҕым. Бэлиэтэ сотулла илигин көрөн: «Знак-то сотри», - диэн уордьан анньа туран полковник эйэҕэстик сэмэчээнньэ оҥорбута.

Кыайыы буолбутун, сэрии бүппүтүн Балтийскай муора кытыытыгар тибии кумахха сылдьан истибиппит. Үөрүү диэн өрөгөйө ол этэ: куустуһа-куустуһа эҕэрдэлэһии, халлааҥҥа ытыалаан бачыгыратыы, уҕарыйбат «ураа» хаһыы. Итинтэн сэрии бүтэн хаалбатаҕа. Польша сирин баандалартан ыраастааһыҥҥа кыттыбытым. Кыһыл аармыйаҕа 1947 сыллаахха дылы сулууспалаабытым. Саллаат ыарахан олоҕун Маньжурияҕа түмүктээбитим, - диэн сэһэнин түмүктүүр буойун.

Виктор Иванович төрөөбүт Сахатын сиригэр «Кыһыл Сулус» уордьаннаах, «Германияны кыайыы иһин» мэтээллээх, Генералиссимус И.В. Сталин, Маршал Баграмян илии баттааһыннаах грамоталардаах эргиллибит. Кэлин Аҕа дойду сэриитин иккис истиэпэннээх уордьанын туттарбыттар. Кыайыы 50 сылынан сибээстээн Кэбээйи улууһун Бочуоттаах олохтооҕун аата иҥэриллибит.

Виктор Иванович армияттан сулууспалаан кэлэн баран эйэлээх олох үөһүгэр түһэр. Намҥа Хамагатта нэһилиэгэр билэр ыалыгар Афанасьевтарга тиийэр. Манна кини Саккырыыртан сылдьар Иван Москвитины көрсө түһэр, ол киһитэ Виктор талааннааҕын билэн Саккырыырга үлэлии барарыгар сүбэлиир.

Батамайынан, Сиэгэнинэн айаннаан Сэбээҥҥэ таба көлөнөн тиийэр. Сэбээҥҥэ кинини оччотооҕу «Коммунизм» холкуос бэрэссэдээтэлэ А.Н. Слепцов көрдөһөн хаалларан сыл аҥарын курдук кэмҥэ Сэбээҥҥэ худуоһунньугунан үлэлиир. Сэбээнтэн, дьэ били тиийиэхтээх сиригэр, Саккырыырга тиийэргэ былааннанар, ол баран иһэн Эндыбаалга Корякин Евгений Евгеньевич диэн эдэр учуутал киһини көрсө түһэр, икки сахалар ол түүн айылҕа кэрэтин, булдун-алдын туһунан кэпсэтэн арахсаллар.

Саккырыыр оройуонугар тиийэн маҥнай утаа кулууп дириэктэринэн, онтон лесхоһунан ананан үрдүк таһаарыылаахтык, кимиэхэ да сирдэрбэт курдук үлэлии сылдьан, төрөөбүт төрүт буорун, дойдутун буора тардан буолуо, кэм дойдутуттан чугас Сиэгэн-Күөлгэ лесхоһунан ананан үлэлии, этэргэ дылы, олоҕун дьаакырын дьиҥнээхтик түһэринэ кэлэргэ быһаарынар. Саккырыыр оройуонун оччотооҕу тойотторо: партия райкомун бастакы секретара Стручков С.Н., райком секретара Горохова П.Е., райсовет бэрэссэдээтэлэ Неустроев Н.Н. Лукин Виктор Ивановиһы үлэлии хааларын туһунан биир-биир ылан кэпсэтэ сатаабыттара да, кыаллыбатаҕа, Виктор Иванович барарга быһаарыныытын төлөрүппэтэҕэ.

Дьэ, ол курдук Виктор Иванович 30-ча сыл лесхоһунан үлэлээн бу дойду айылҕатын, булдун-балыгын, уутун, киһитин-сүөһүтүн сүрэҕинэн сөбүлээн кэллэ. Туһааннаах үлэтигэр бэриниилээҕин, бэриллибит сорудахтары толорууга үтүө суобастаах үлэтин иһин 1973 сыллаахха Сангаардааҕы лесничество «Победитель соцсоревнования» диэн түөскэ анньыллар бэлиэнэн наҕараадаламмыта. Виктор Иванович тыаттан кылааннаах түүлээҕи бултааһыҥҥа кадровай булчуттартан хаалсыбат этэ, ол курдук сөбүлүүр идэтинэн үлэлии-үлэлии 400 кэриҥэ саарбаны бултаан судаарыстыбаҕа туттарбыта.

1979 сыллаахха Чупрова Анна Дмитриевна диэн Кировскайдааҕы эргиэн тэрилтэтин бухгалтерын кэргэн ылан, билигин икки кыыс, биир уол бэртээхэй оҕолордоохтор. Оҕолор да ийэ-аҕа туйаҕын хатарар былааннаахтар, кинилэр үтүө ааттарын түһэн биэрбэт санаалаахтар. Үс оҕо үһүөн Сиэгэн-Күөл орто оскуолатын үөрэнэн бүтэрээт үрдүк үөрэххэ таласпыттара.

Улахан кыыс Лена Дьокуускайга СГУ омук тылын факультетын үөрэнэн бүтэрэн баран, билигин Дьокуускайга Алексеева авторскай оскуолатыгар омук тылын учууталынан үлэлии сылдьар, Таня СГУ үһүс куурсун экономическай факультетьгн студентката, Витя СГУ иккис кууурсун омук тылын факультетын студена. Онон оҕолор үһүөн үөрэҕи бүтэрэр дьоллоннулар, маныаха ийэлээх-аҕа такайыыта, сүбэтэ-амата сыттаҕа!

«Тулаайах хаалбытым кэннэ миигин оскуола ииппитэ, үөрэппитэ, киһи оҥорбута. Оҕолорбун да оскуола кыһата үөрэхтээх дьон оҥорон эрэр, онон оскуолаҕа махталым муҥура суох», - диир Виктор Иванович.

Виктор Иванович нэһилиэк киэн туттар, холобур оҥостор ыалын аҕа баһылыга. Кини бу күннэргэ төрөөбүтэ 80 сааһын томточчу туолар. Ытыктыыр киһибитигэр, буойуҥҥа өссө да уһуннук, дьоллоохтук-соргулаахтык, үөрэ-көтө олорорун туһугар сир үрдүгэр баар бары үчүгэйи барытын баҕарыаҕыҥ!

Дьиэ кэргэттэриҥ, оҕолоруҥ, табаарыстарын үөрүүлэрин кынаттанан ыалдьар диэни билимэ, кырдьар диэни санаама. Куруук үөрэ-көтө сырыт, хараххар үөрүү кыыма куруук тыга сырыттын диэн алгыыбын!

П.Захаров, нэһилиэк бэтэрээннэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ