РУБРИКАТОР
САВВИН ЗАХАР ПРОКОПЬЕВИЧ - МАЙОР
(1915-1997 сс.)
Захар Прокопьевич Саввин 1915 сыллаахха Нам оройуонун I Үөдэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1942 сыллаахха коммунистическай партия кэккэтигэр киирбитэ. 1935 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педагогичсскай техникуму ситиһиилээхтик бүтэрэн, Булун оройуонугар учууталынан анаммыта.
1942 сыл кулун тутарга Дьокуускайдааҕы райвоенкоматынан Кыһыл армия кэккэтигэр ынырыллыбыта. Сотору кэминэн Захар Прокопьевиһы Сталинградтааҕы танковай училищеҕа курсанынан ылбыттара.
1943 сыл олунньутугар лейтенант званиелаах бу училищены бүтэрэр. Т-34 танк хамандыырынан бастакы бойобуой сүрэхтэниитин Воронежскай фронт 59-с танковай полкатыгар барар. 1943 сыл ыам ыйын 25 күнүгэр контузия ылан тыылга утаарыллар.
Фронна иккистээн 1943 сыл атырдьах ыйыгар 18-с танковай корпус 181-с танковай биригээдэтин 2-с танковай батальонугар ананар. Бу танковай биригээдэ 2-с Украинскай фронт састаабыгар киирэн фашистары Днепр өрүс ханас биэрэгэр суоһарар уонна хабыр хапсыһыылар түмүктэригэр арҕаа диэки кимэн киирэр. Знаменка куораты босхолооһунна бойобуой сорудаҕы ситиһиилээхтик толорбутун иһин 181-с танковай биригзэдэҕэ «Знаменка» диэн аат инэриллэр, онтон танк хамандыыра З.П. Саввии 1944 сыл тохсунньутугар «Кыһыл сулус» уордьанынан наҕараадаланар. 1944 сыл ыам ыйыгар бойобуой офицер-танкиһы танковай биригээдэ сибээһин офицерынан аныыллар. Ол гынан баран Захар Прокопьевич бэйэтин көрдөһүүтүнэн от ыйыгар инники кирбиигэ утаарыллар. Ол кэмнэргэ 1944 сыл күһүнүгэр 181-с Знаменскай Кутузов Кыһыл Знамя уордьаннаах биригээдэ бойэтин территориятыгар өстөөҕү кытта кыргыһыыта бара турара. ССРС оборонатын архивнай докумуоннарыгар суруллар: «З.П. Саввин в боях за социалистическую Родину с немецкими захватчиками проявил мужество, отвагу и находчивость. Участвуя в прорыве вражеской обороны в районе с. Плавни, умело маневрируя на поле боя и водя точный артиллерийскин огонь, он уничтожил: 2 ПТО, 4 ПТР, 6 пулеметных точек, 1 минометную батарею, 2 автомашины с военными грузами, до 30 солдат и офицеров противника. В октябре 1944 г. старший лейтенант Саввин З.П. был представлен к награждению вторым орденом Красной Звезды».
«На подступах к г. Оришхадзе в ночь с 6.10.44 на 7.10.44 г., когда враг силой пехоты, кавалерии и танков пытался вклиниться в наши боевые порядки, Саввин З.П., будучи командиром танка, беспощадно расстреливал наседавших мадьяр и немцев. Только в течение одного боя он уничтожил до 30 гитлеровцев. В районе г. Каабу, за период с 12.10.44 г. по 16.10.44 г., товарищ Саввин З.П. уничтожил до 50 вражеских автоматчиков».
Дальше боевой путь танкиста-кавалера двух орденов Красной Звезды прошел через территории Румынии, Венгрии, Югославии, Чехословакии и закончился в Австрии. За отличия в боевых действиях с 8-го марта по 9 мая 1945 г. в составе 181-ой Знаменской краснознамённой ордена Суворова и Кутузова бригады майор Саввин Захар Прокопьевич награжден третьим орденом - орденом Отечественной войны II степени и медалью «За взятие Будапешта».
Саппаас майора Саввин З.П. сэрии кэнниттэн Дьокуускайдааҕы государственнай педагогическай институту бүтэрбитэ. 1950-1961 сс. республика үөрэҕин министринэн үлэлээбитэ. Үгүс өрүттээх үлэни ыыппыта. Кини 1953 с. «Норуот үөрэҕириитин кадрдарын кытта үлэни быһаарыныылаахтык тупсарыахха» ыстатыйаттан саҕалаан, учууталлар идэлэрин үрдэтэр институту научнай, методическай кииҥҥэ кубулуппута. Директорынан наука кандидата В.Ф. Афанасьевы, методистарынан биллиилээх учууталлар учууталларын Д.В. Муксуновы, Н.В. Егоровы, В.Н. Даниловы, М.И. Эверстовы уо.д.а. анаабыта. Сыл ахсын 700 учууталы үрдүк таһымнаахтык ыытыллар куурустарга үөрэтэр буолбуттара. Захар Прокопьевич норуот үөрэҕириитигэр ситиһиилээх үлэлэрин иһин Бочуот Знага уордьанынан үс төгүл наҕараадаламмыта, киниэхэ РСФСР үтүөлээх учууталын аатын инэрбиттэрэ. 1962 с. 1 №-дээх Дьокуускайдааҕы педучилищеҕа директорынан үлэлээбитэ.
Саввин З.П. Аҕа дойду сэриитин түөрт сылын устатыгар үс уордьанынан, элбэх бойобуой мэтээллэринэн наҕараадаламмыт, хаста да бааһырбыт, контузияламмыт уонна тыыннаах дойдутугар эргиллэн кэлбит саха чулуу уола буолар. Олох иһин охсуһууга модун өйүнэн, тыйыс санаатынан кыайыыны уһансыбыт биһиги биир дойдулаахпыт улуус, нэһилиэк киэн туттар киһитин Саввин Захар Прокопьевич аатын үйэтитэр биһиги ытык иэспит.
2008 сыллаахха чулуу салайааччы - педагог, буойун аатын үйэтитэр сыаллаах Захар Прокопьевич Саввин аата Нам улууһун Үөдэй орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ.
Марита Иванова,
Үөдэй орто оскуолатып 7 кылааһын үөрэнээччитэ