РУБРИКАТОР
НАМ УОЛАТТАРА СТАЛИНГРАД ИҺИН
Нам оройуонун 14 уолаттара улуу Сталинградскай кыргыһыыга кыттыбыттара. Кинилэр ортолоругар бааллар Азаров Егор Архипович (I Хомустаах, Жданов аатынан колхоз суотчута), Охлопков Петр Васильевич (Хатырык, Ворошилов аатынан колхоз чилиэнэ), Винокуров Василий Степанович (Карл Маркс аатынан колхоз чилиэнэ), Винокуров Василий Степанович II (Хамаҕатта, «Кыһыл Ыллык» колхоз чилиэнэ), Корякин Григорий Афанасьевич (Нам селота), Татаринов Семен Семенович (Үөдэй, зоотехник), Ушницкай Платон Дмитриевич (Бөтүҥ), Ядрихинскай Егор Иосифович (Нам селота, учуутал), Николаев Николай Гаврильевич (Таастаах, Тельман аатынан колхоз чилиэнэ), Петров Степан Дмитриевич (Хамаҕатта, Ленин аатынан колхоз чилиэнэ), Кривошапкин Иннокентий Федотович (Хамаҕатта, «Кыһыл Ыллык» колхоз чилиэнэ), Никитин Роман Егорович (Бөтүҥ, Молотов аатынан колхоз чилиэнэ), Заровняев Роман Семенович (Хатырык, милиция үлэһитэ), Слепцов Георгий Игнатьевич (Хатырык, учуутал).
Егор Архипович Азаров инженернэй сэриилэри бэлэмниир чааска сылга чугаһыыр кэмҥэ үөрэммитэ. Курсун бүтэрэригэр киниэхэ лейтенант званиетын иҥэрбиттэрэ. Сталинград оборонатын иһин историческай кыргыһыыга 57-с армия 15-с гвардейскай стрелковай дивизия сапернай взводун командира этэ. Кини подразделениета герой куорат иһин кыргыһыы саҕаланыаҕыттан немецкэй бөдөҥ бөлөх төгүрүйүллэн суох оҥоһуллуор диэр охсуһуу кутаа уотугар сылдьыбыта.
Ол туһунан старшай лейтенант Азаров Е. А. 1943 с. олунньу 22 күнүгэр аҕатыгар Архип Семеновичка суруйбут суругар этэр:
«Мин ааппыттан итии гвардейскай эҕэрдэтэ тутуҥ. Сылдьыы, доруобуйа этэртэн эриэккэс, сонун соччолоох киһи киһиэхэ кэпсиирэ суох. Билигин сынньалаҥҥа бэрт ыраах, кэтэххэ олоробун. Төһө да буоларбыт биллибэт. Кыайыы туһунан сурукка ааҕаргыт курдук бэрт үчүгэй, онон эрэниэххэ сөп. Тыыннаах, үөрүүнэн көрсүөхпүт.
Аҕаа! Мин эйиэхэ биэрбит андаҕарбын уонна эрэннэриибин сорҕотун толордум уонна өссө инники толоруом, кэпсээҥҥэ киирэр улуу Сталинградскай кыргыһыыга сылдьыстым. Мин хамаандалыыр подразделением үчүгэй сыананы ылла. Уулусса охсуһуутун маастардара - байыастар сүүс бырыһыан правительствоттан мэтээлинэн наҕараадаланнылар. Оттон миигин бойобуой наҕарааданан — «Кыһыл Сулус» орденынан уонна «Сталинград көмүскэлин иһин» медалынан наҕараадалаатылар. Бу икки сүүнэ наҕарааданы бу ый 20 күнүгэр биэрдилэр. Бу мин иккис төрөөһүнүм, бу күн өстөөҕү өссө дьаныардаахтык кыргарга соруйар, бу күн хаһан да умнуллубат күн. Манан мин сонунум бүтэр. Оҕолор доруобуйаларын харыстааҥ, сурукта суруйдуннар.
Бары аймахтарбар уонна табаарыстарбар мин ааппыттан эҕэрдэтэ туттарыҥ. Эһиги уолгут Егорка».
Сэрии искусствотын баһылаабыт, элбэх төгүллээх кыырыктаах кыргыһыыга баай опыты мунньуммут гвардия старшай лейтенана Азаров подразделениета Советскай Украинаны бохсолооһун иһин кыргыһыыга кыттыбыта.
Харьковы босхолооһун, Полтаваны ылыы, Днепри туорааһын, уҥа биэрэктээҕи Украина иһин, Кривой Рогу босхолуур иһин кыргыһыыларга кыттыы — офицер Азаров Е. А. бойобуой суола итинник. Кини командование бойобуой сорудаҕын толоро сылдьан бэйэтин эдэркээн олоҕун биэрбитэ.
Сталинградскай кыргыһыыга кыттыбыт артиллерист Татаринов Семен Семенович 1973 с. ыам ыйын 9 күнүгэр «Ленин суолугар» оҥорбут ахтыытыттан: «Миигин Моеква куорат таһыгар Коломна диэн куоракка ыыппыттара. Онно тиийэн 40-с ударнай бригада II-с артиллерийскай дивизиятыгар киирсэн Сталинградтааҕы кыргыһыыга барбыппыт. Биһиги дивизиябытыгар 12 «Катюша», 720 орудие баара. Кылаабынай командование резервэтэ диэн ааттанан өрүүтүн көһө сылдьар этибит. Өстөөх саамай күүстээх оборонатын алдьатарга, эбэтэр өстөөх ханан кимэн киирэр атаакатын утары охсорго аналлаахпыт.
Биир түүн хараҥаҕа айаннаан, адьас маһа суох ыраас хонууга киирбиппит. Хаар анныттан стволларын хороппут орудиелар хойуу бугуллаах алааһы санаталлара. Сарсыарда 8 чаас буолуута «Огонь!» диэн хамаанда иһиллээтин кытта 12 «Катюша» өрө барылыы түстүлэр. Ону тэҥэ орудиелар эстэн ньирилэттилэр. Сотору-сотору орудиебытын тохтотон сойутабыт. Икки чаас холобурунан ытыах буолбут .120 снаряды бүтэрбиппит. Онтон. «Вперед!» диэи хамаанда иһилиннэ. Балайда баран иһэн тохтоотубут уонна эмиэ ытыалаатыбыт. Онно көрдөххө өстөөх оборонатын алдьатыыга 3 квадратнай метр сиргэ 1 снаряд түһэр гына ыттарбыттар. Өстөөх улахан дириҥ куоһаахтарга обороналанан олорбут эбит. Ону биһиги снарядтарбыт түөрэ булкуйбуттар. Куоһаах иһэ, өрүс уута аҕалан аспыт сылбаҕын курдук, алдьаммыт массыыналарынан, киһи өлүгүнэн туолбут этэ.
Татаринов С.С. дойдутугар эргиллэн кэлэн баран Жданов. Сталин аатынан колхозтарга, кэнники пенсияҕа тахсыар дылы «Нам» совхозка зоотехниктаабыта.
Сталинградскай улуу кыргыһыы хонуутугар Николаев Николай Гаврильевич (Таастаах, Тельман аатынан колхоз чилиэнэ), Петров Степан Дмитриевич (Хамаҕатта, Ленин аатынан колхоз чилиэнэ), Кривошапкин Иннокентий Федотович (Хамаҕатта, «Кыһыл Ыллык» колхоз чилиэнэ), Никитин Роман Егорович (Бөтүҥ, Молотов аатынан колхоз чилиэнэ) Советскай Ийэ дойду көмүскэлигэр геройдуу охтубуттара. Төрөөбүт дойдутун, бар дьонун немецкэй оккупаннартан быыһыыр туһугар өлбүт буойун сыанабыллаах, тохтубут хаана кэриэстэбиллээх. Кинилэр ааттара үйэ-саас тухары умнуллуо суоҕа.
Улуу Сталинградскай кыргыһыыга буһан-хатан бэйэлэрин бойобуой суолларын саҕалаабыт. Нам урукку буойун уолаттара, билигин ытык кырдьаҕастар саастарын моноон төрөөбүт күндү Намнарыгар эргийэн кэлэн, кемүскээн ылбыт советскай олох, кэрэ олох дьолун-үөрүүтүн үллэстэ олороллор.
Артиллерист Корякин Григорий Афанасьевич Сталинградтан саҕалаан Берлиҥҥэ тиийэн сэриини түмүктээбитэ. Хорсун буойун «Кыһыл Сулус» орденынан, «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Хорсунун иһин», «Берлини ылыы иһин» медалларынан наҕараадаламмыта. Билигин Нам селотугар олорор.
Красноармеец Винокуров Василий Степанович сэриини Сталинградтан саҕалаан Австрияны босхолооһунунан түмүктээбитэ. Кини хорсун быһыытын иһин Албан аат III степеннээх орденынан уонна медалларынан наҕараадаламмыта. Билигин Нам селотугар олорор.
Автоматчик Винокуров Василий Степанович II Сталинград кэнниттэн Ростов, Ворошиловград куораттары босхолуур иһин кыргыһыыта кыттар. Төрдүс бааһырыытын кэнниттэн дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Кини Албан аат III степеннээх орденынан, «Сталинград оборонатын иһин» уо.д.а. медалларынан наҕараадаламмыт. Билигин Хамаҕаттаҕа, Кириэс Кьггыл бөһүөлэгэр олорор.
Кинилэр бу улуу босхолонуулаах сэриигэ төрөөбүт дойдуга, Советскай былааска бэриниилээхтэрин, хорсун сэрииһит уонна патриот буолалларын көрдөрбүттэрэ. Билиги бу ытык кырдьаҕастар ыччаты патриотическай өйгө-санааҕа иитиигэ улахан үлэни ыыталлар.
Р. Кутуков