РУБРИКАТОР
Замятин Василий Васильевич
(1918-2005 сс.)
Сэрии, үлэ ветерана. Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Нам оройуонун бочуоттаах гражданина, биллиилээх оҕуруоччут.
1918 с. Булун улууһугар «дьол көрдөһө» хоту балыгынан, булдунан дьарыктана барбыт дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. 1932 сыллаахха дойдуларыгар Хомустаахха көһөн кэлэн олохсуйбуттара. Аҕата эрдэ өлөн, ситэ үөрэммэккэ 16 сааһыттан холкуос төһүү үлэһитэ буолбута. Ааллаах Үүҥҥэ, Моой үрэххэ таһаҕас таһыытын ыарахан үлэтигэр икки сыл устата сылдьыбыта. 1942 с. аармыйаҕа ыҥырыллан хоту Булуҥҥа борокуоттар таһаҕастарын сүөкээһинигэр үлэлээбитэ.
1943-1946 сс. Забайкальскай байыаннай уокурукка сулууспалаабыта. Японияны утары сэриигэ кыттыыны ылбыта. 1946 с. дойдутугар төннөн кэлэн, «Хатас» холкуоска хонуу биригээдэтин биригэдьииринэн, холкуос бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан үлэлээбитэ. 1950 сылтан оҕуруот биригээдэтин тохтоло суох 32 сыл устата салайбыта. Кини салайар биригээдэтэ үрдүк үүнүүнү ылыыга оройуоҥҥа, республикаҕа бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьыбыта.
Наҕараадалара: Аҕа дойду сэриитин II степеннээх, «Октябрьскай Революция», «Бочуот Знага» уордьаннар, «Японияны кыайыы иһин», «Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии 1941-1945 сс. килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээллэр, РСФСР Верховнай Советын Бочуотунай грамотата.
1942 сыл Саха сиригэр улахан кураан сайын буолбута. Немецкэй фашистар сэриинэн кимэн киириилэринэн сибээстээн, дойду кытаанах балаһыанньаҕа олорор кэмигэр, биһиги Нам оройуонун II Хомустаах нэһилиэгиттэн 40-чэ киһи Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллан мас хайыыгынан Баишев диэн киһи хамаандалааһынынан оройуон киинигэр туораабыппыт. Оройуоҥҥа ШКМ оскуолаҕа мунньан барыбытын хоннорбуттара, баттахпытын кырыйбыттара, остолобуойга аһаппыттара. Нөҥүө күнүгэр оскуола анныгар баар хонууга 400-чэкэ киһини 4 кэккэнэн стройдаппыттара уонна оннук хаамтаран Затоҥҥа киллэрбиттэрэ. Олус итии күн этэ. Атаарааччылар, аттаах, оҕустаах, сатыы дьон олус элбэх этилэр. Ытаһыы, айманыы элбэҕэ. Затоҥҥа туус ыскылаатын таһыгар тохтоппуттара. Бүлүүттэн дьон тиэнэн иһэр «Ленин» борохуот барыбытын ылан барбыта. Ол киэһэ куоракка тиийбиппит. Сарсыныгар 70-ча киһини стройдатан Даркылаахха илдьибиттэрэ. Онтон мин, Петухов Иннокентий Дмитриевич, Протопопов Семен Степанович диэн биир дойдулаахтарбын кытта хоту Булуҥҥа үлэ фронугар барбыппыт. Сайын устата Америкаттан кэлбит суднолар таһаҕастарын куруустаабыппыт кэннэ, күһүн дойдубутугар ыыппыттара. Кыһын холкуоспар үлэлээн баран, 1943 сыл сайын бэс ыйыгар иккистээн аармыйаҕа ыҥырыллыбытым. Даурия диэн станцияҕа 649-с стрелковай полкаҕа 76 мм ат соһор артиллериятыгар сулууспалаабытым. 1945 сыллаахха от ыйыгар мин сулууспалыыр 649-с полкам Япония улаханнык бөҕөргөтүммүт Хайлар куоратын туһаайыытынан айаннаабыта. Аргунь өрүс үрдүгэр сарсыарда эрдэ кэлэн тохтообуппут, кыратык сынньаммыппыт, чэйдээбиппит. Ол кэмҥэ радионан Молотов «Японияҕа сэрии биллэрилиннэ» диэн тыл эппитин истибиппит. Аргунь өрүс үрдүгэр элбэх сэрии мустубут этэ. Үрдүбүтүнэн биһиги самолеттарбыт Хайлар куорат диэки көтөн ааспыттара. Аргунь өрүһү эриһиинэ муостанан туораттылар. Танкалар, артиллерия, сатыы сэрии барыта туораата. Үс күн иһэр уута суох айаннаатыбыт. Дьоппуоннар холуодьастары барытын дьаатынан сүһүрдүбүттэр этэ. Олус итии, кумах куйаар сырала, саллааттар утатан, куоһан суолга охтоллоро. Мин онно көрбүтүм куоһан охтубут дьон айаҕыттан күүгэн тахсарын, онтон аттар муннуларыттан хаан кэлэрин. Санитарнай массыыналар утары охтубут дьону хомуйан иһэллэрэ. Ити кыһалҕалаах айан кэмигэр биир дойдулаахпын Протопопов Спиридон Гаврильевич диэн уолу көрсүбүтүм. Киһим сыралҕан куйаастан куоһан сирэйэ кубарыйан хаалбыт, букатын ыксаабыт этэ, нэһиилэ айаннаан иһэрэ. Ат иһэр нуорматыттан биир курууска сиикэй ууну биэртим. Киһим сирэйэ-хараҕа сырдаан кэлбитэ уонна махтанан «Бу үтүөҕүн сааһым тухары умнуом суоҕа» - диэбитэ. Кини билигин милиция майора Дьокуускайга олорор. Кырдьык да умнубат, дойдутугар таҕыстар эрэ, быһа ааспат, куруук сылдьар. Мин ити ыарахан күннэргэ уу киһи олоҕор хайдахтаах курдук наадатын билбитим.
Түүн Хайлар куорат туһаайыытыгар тиийдибит. Куораты буомбалыыллар, ытыалыыллар, сир дьигиһийэн, халлаан кытаран олорор. Түүн ытыс таһынар хараҥаҕа муостаны туораатыбыт. Куораттан 3-4 км сиргэ тохтоон, орудиенан ытыалаатыбыт. Биһигиттэн 1 км курдук дьоппуоннар улаханнык бөҕөргүтүммүт булгунньахтара баар, ону ытыалыыбыт. Онтон ол булгунньаҕы биһиги сэриилэрбит «Катюшанан» ытыалаан субуруттулар, ол уотун анныгар биһиги олоробут. Икки өттүттэн элбэх киһи өлбүтэ. Хайлар куорат таһыгар 2 күн сэриилэстибит, онтон Хинган хайатын диэки аастыбыт. Хайа тэллэҕэр урусхалламмыт дэриэбинэлэри, элбэх киһи өлүгэ ыһылла сытарын көрбүппүт. Хинган үрдүк хайа, биһиги бу хайаны туораан, Мугдеҥҥа тиийиэхтээх этибит. Түүннэри-күннэри ардах ыаҕастаах уунан кутара, ардаҕы аннынан бадарааны кэһэн, маннык үрдүк хайаны уҥуордуур олус кытаанаҕа. Ол эрээри биһиги элбэх эрэйинэн хайаны нөҥүө түспүппүт. Хайаны түһэрбитин кытта олус ыраас күн чаҕылыйа түспүтэ. Күөх нэлэмэн хонууну туоруур буор суолунан айаннаан иһэн, биир дойдулаахпын Габышев Никита Ивановиһы көрсө түспүтүм. Уһуннук кэпсэтэ турар түгэн суоҕа, онон аҕыйах тылы бырахсаат, хайа-хайабыт дойдубутугар тиийдэхпитинэ бу курдук сылдьарбытын дьоммутугар-сэргэбитигэр кэпсиэх буолан, бырастыылаһан арахсыбыппыт. Хинган хайатын туораабыппыт кэннэ, Сталин махтала кэлбитэ, ону байыаннай киниискэбитигэр суруйан биэрбиттэрэ. Мугден станциятыгар кэлбиппит, сэрии иннибитигэр бара турара. Биһиги чааспыт аҕыйах сүтүктээх, Харбин диэн улахан куоракка тиийбитэ. Манна сэрии бүппүтүн туһунан истибиппит. Харбины харабыллаан 10 хоммуппут. Онтон Даурияҕа төттөрү кэлбиппит. Манна 1946 сыл бэс ыйыгар диэри сулууспалаабытым. Бэс ыйын 21 күнүгэр дойдубар II Хомустаахха кэлбитим. От ыйын 10-тан хонуу биригээдэтигэр биригэдьииринэн үлэлээбитинэн барбытым.