РУБРИКАТОР
СЭРИИ ИНБЭЛИИТЭ – НОРУОТ МААСТАРА
Үйэ аҥара ааста да, 1947 сыллаахха сүүрбэлээхпэр Модут нэһилиэгинээҕи «Большевик» колхозка, саҥа тэриллибит племенной фермаҕа зоотехниктыы тиийбиппин бу баар курдук өйдүүбүн. Оччотооҕуга «Кыһыл талаһа» колхоһу кытта холбоһо иликтэрэ.
Үтүө да дьону, ол иһигэр сүүрбэччэ сэрии кыттыылаахтарын, фронтовиктары кытта алтыһан үлэлээбит эбиппин. Бааллара немецкэй халабырдьыттары утары кыргыспыт, ыараханнык бааһыран кыа хааннарын тохпут, илиитэ-атаҕа эчэйбит инбэлииттэр И.Е. Дьяконов, бырааттыы А.Г. уонна Н.Г. Кутуковтар, Н.К. Колесов, С.Я. Машников, С.И. Кутуков, Т.А. Гуляев о.д.а. Бааллара милитаристскай Японияны утары сэриигэ кыттыбыт эдэркээн уолаттар.
Өссө да үрдүк оҥорон таһаарыылаахтык үлэлии сылдьаллара, сэрии ыарахан сылларыгар кыайыы иһин аччыктыыры аахсыбакка, хараҥаны ыпсаран үлэлээбит ытык кырдьаҕастар Семен, Захар Евстафьевтар, Самсон, Прокопий Винокуровтар, Игнатий, Иван, Афанасий, Данил Кутуковтар, Иван, Петр Ядрихинскайдар, Петр, Семен Гуляевтар, Григорий, Тимофей, Никита, Николай Макаровтар, Спиридон, Никифор Шамаевтар, Степан, Иннокентий Дьяконовтар, Федор, Никита Васильевтар, Василий Сыроватскай, Никита, Василий, Михаил Тихоновтар. Бастыҥ ыанньыксыттар Мария, Анна Евстафьевалар, Евдокия Ядрихинская, Александра Кутукова, Харитина Тихонова, Харитина Шамаева, Екатерина Дьяконова, Мария Шадрина о.д.а. үрүҥ илгэни үксэтэллэрэ. Кинилэр билигин суохтар.
Сэрии ветераннарыттан Улуу Кыайыы 55 сылын үөрүүлээх үбүлүөйүн 4 киһи: Василий Самсонович, Петр Прокопьевич Винокуровтар, Николай Иванович Ядрихинскай, Петр Данилович Гуляев көрсөр дьоллоннулар. Атыттар сырдык ааттара кинигэҕэ, хаһыакка, мэҥэ тааска суруллан үйэтитилиннэ. Ити ветераннартан Н.И. Ядрихинскай уонна кини дьиэ кэргэттэрин туһунан суруйарга быһаарынным.
***
Евдокия уонна Иван Ядрихинскайдар - Харалааннар Модут элбэх оҕолоох, ньир-бааччы олорор ыалларыттан биирдэстэрэ этилэр. Колхоз бастыҥ ыанньыксыта Евдокия Семеновна, хонуу биригээдэтин тутаах үлэһитэ Иван Дмитриевич иккиэн сэрии сылларыгар хорсуннук үлэлээн И.В. Сталин төбөлөөх «Килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээллээх этилэр. Оҕонньор кыһынын фермаҕа улахан кыыһынаан 4 көлөнөн от тиэйэллэрэ. Улахан уоллара Николай армияттан доруобуйатынан сыыйыллан, инбэлиит буолан дойдутугар саҥа кэлбит кэмэ. Наар эмтэнэр, үлэлээбэт этэ.
Сааһыары кыһын 2 №-дээх хонуу биригээдэтин биригэдьиирэ Федор Васильев ыалдьан үлэтиттэн уурайбыта. Бырабылыанньа председателэ Г.А. Макаров быстах кэмҥэ кинини Николай Ядрихинскайынан солбуйтарда. Уол биригээдэ кыһыҥҥы үлэтин, сааскы ыһыыга уонна от хомууругар бэлэмнэнии хампаанньаларын бэркэ, хоп курдук тэрийэн ыытта. Онно арыллыбыта Николай Ядрихинскай дьону кытта сатаан үлэлиирэ, тэрийэр дьоҕурдааҕа.
Оччотооҕуга колхоз ынах сүөһүтүн аҥара алааска баара. Кыһынын 4 учаастакка кыстыыллара, ыанньык икки сайылыктааҕа, субан сүөһүнү үс бостуук 2 мэччирэҥнээх бүтэйдэргэ маныыллара. Үүт-табаарынай ферматын сэбиэдиссэйэ С.И. Шамаев алааска олорон салайара.
«Кыһыл талаһа» колхозтуун холбоһон бөдөҥсүйбүт сыллара. Бөдөҥсүйбүт колхоз тэрээһинигэр элбэх уларытыылар киллэриллибиттэрэ. С.И. Шамаев урукку «Кыһыл талаһа» колхоз сүөһү иитэр биригээдэтин салайарга ананан дойду сүнньүгэр көһөн киирбитэ. Модут алааһын биригээдэтин биригэдьииринэн Н.И. Ядрихинскай анаммыта.
Николай Иванович биэс сыл устата ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Үүтү ыаһын, государствоҕа эти уонна үүтү туттарыы былааннарын биригээдэ сыллата ситиһиилээхтик толорбута. Ордук үрдүк көрдөрүүнү ньирэй дьыалабыай тахсыытыгар, ыччат сүөһүнү төлөһүтүүгэ ситиһэллэрэ. Сүөһү көнньүнэн өлүүтэ хайа да биригээдэлэрдээҕэр аҕыйах этэ.
Биригэдьиир Н.И. Ядрихинскайга сайынын алааска оттуур звенолары хонтуруоллааһын, салайыы эбээһинэһэ кытта сүктэриллэрэ. Ол иһин биригэдьиир үчүгэй хаачыстыбылаах элбэх оттоноругар бары кыһамньытын ууран үлэлиирэ. Кэргэнэ Мария Петровна 8 ыанньыксыт ыыр үүтүн илиитинэн сэппэрээтэри эрийэн сүүрдэн сүөгэйдиирэ, арыылыыра.
Хатырыктааҕы ветеринарнай учаастак биригээдэ киинигэр - Улуу Сыһыыга ветеринарнай аптечканы тэрийбитэ. Онно маҥнайгы көмөнү оҥорор эмп-томп, туттар инструмент баар буолара. Ветучаастак сэбиэдиссэйэ К.С. Бочкарев, колхоз ветсанитара М.П. Тихонов биригэдьиири маҥнайгы көмөнү хайдах оҥорорго үөрэтэллэрэ, такайаллара. Онон Николай Иванович анал үөрэҕэ да суох буоллар, ньирэй үөһүрэн ыарыытын, модьууну эмтииргэ, ынах сыылбата хааллаҕына араарарга, борооскуну аттыырга үөрэммитэ. Быстах түгэннэргэ ыраахтан ветеринардары ыҥырбакка бэйэтэ ылсыбытынан барара. Ол үлэтигэр көмөлөөх этэ.
1956 сыллаахтан улуус бары хаһаайыстыбаларыгар ньирэйи ийэтиттэн арааран иитии, ынаҕы туппаҕынан ыаһын, ыаммыт үүтү ньирэй нуормалаах уүтүн иһэриттэн ордугун арыы собуоттарыгар, сеператорнай пууннарга туттарыы, 1957 сылтан ынаҕы искусственнайдык сиэмэлээн буоһатыы быраабыла курдук ирдэнэр буолбуттар. Модут алааһын ыанньык ынахтара киин бөһүөлэккэ түмүллүбүттэрэ. Онон алааска туспа биригээдэ суох оҥоһуллубута.
Н.И. Ядрихинскай ветсанитардар курстарыгар үөрэнэн идэтийбит сүөһү эмчитэ буолбута. Үс сыл сүөһү ыарыытын утары бары дьоҕурун биэрэн үлэлээбитэ. 1962 сыллаахха Мархаҕа үс ыйдаах курска үөрэнэн техник-осеменатор идэтин ылбыта. Итинтэн ыла 18 сыл устата техник-осеменаторынан үлэлээбитэ. Сыллата 200-кэ ынаҕы сиэмэлиирэ. Сиэмэлээбит ынахтарын 92-93 бырыһыаннара буоһуура, сороҕор игирэ ньирэйдэр төрүүллэрэ. Биир сыл сиэмэлээбит ынахтарын 95,1 бырыһыаннара ньирэй биэрэннэр, оройуоҥҥа куоталаһыы кыайыылааҕынан тахсан грамотанан, бириэмийэнэн бэлиэтэммитэ.
Пенсияҕа тахсан да баран, илиитин үлэттэн араарбатаҕа. Кыһынын совхоз отделениетыгар от хомууругар туттуллар тэриллэри: атырдьаҕы, кыраабылы, кыдаманы, тараамалаах сыарҕаны оҥоруунан, өрөмүөннээһининэн дьарыктаммыта. Сайынын оскуола окко үлэлиир үлэ-сынньалаҥ лааҕырыгар хас да сыл наставниктаабыта.
Николай Ядрихинскай 1948 сыллаахха олоҕун аргыһа Мария Кривошапкиналыын дьоллорун холбоон ыал буолбуттара. Кэргэнэ Мария Петровна Таастаахтан төрүттээх. Аҕата Петр Федорович Кривошапкин туһунан журналист Иннокентий Кривошапкин «Эҥсиэли» хаһыат 1999 сыл олунньу 16 күнүнээҕи нүөмэригэр «Уус буолуу — үрдүк анал» диэн бэртээхэй ыстатыйатыгар сиһилии сырдаппыта. Саҥа кийиити модуттар тута сөбүлээбиттэрэ. Үчүгэй майгытынан, таһаарыылаах үлэтинэн итинник ытыктабылы ылбыта.
Саҥа кийиит фермаҕа уу баһааччыттан саҕалаан өр сылларга ньирэй көрбүтэ, ыанньыксыттаабыта, элбэх ыанньыксыт ыабыт үүтүн сүүрдэн сүөгэй, арыы оҥорооччунан - асчытынан үлэлээбитэ. Кэнники оскуолаҕа, интернакка, оҕо саадыгар, бэкээринэҕэ да үлэлээбит кэмигэр хайҕал тылларыттан атыны истибэтэҕэ. Пенсияҕа тахсан баран, сайынын оскуола үлэ-сынньалаҥ лааҕырыгар үлэлэспитэ.
Ядрихинскайдар төрүттэрин-уустарын удьуордаан элбэх оҕолоох дьоллоох ыаллар. Икки сыллааҕыта кыһыл көмүс сыбаайбаларын бэлиэтээбит Маайалаах Ньукулай 9 оҕону төрөтөн, иитэн, үөрэттэрэн, сүһүөхтэригэр туруордулар. Аҕыс улаханнарын туспа ыал оҥортообуттара. Оһоҕос тобоҕо кыыстара быйыл Саха государственнай университетын бүтэрэр. Оҕонньордоох эмээхсин куттарын 25 сиэн, 2 хос сиэн туталлар. Мария Петровна быйыл, үйэлэр кирбиилэригэр 70 сааһын туолар.
Иккиэн норуот маастардара. Итинник бочуоттаах ааты 1995 сыллаахха саха омук сиэрин-туомун, дьиэтин-уотун, туттар сэбин-сэбиргэлин уонна иһитин-хомуоһун оҥорон республикатааҕы көрүүгэ кыайаннар ылбыттара. Ол макеттарын өссө ситэрэн-хоторон, быйыл улууска тэриллибит көрүүгэ кыттан бастакы миэстэни ыланнар үөрдүлэр-көттүлэр.
Аҕа дойду Улуу сэриитин ветеранын, инбэлиитин Николай Ивановиһы уонна кини дьиэ кэргэттэрин Улуу Кыайыы 55 сыллаах үбүлүөйүнэн эҕэрдэлиэҕиҥ, кинилэргэ дьолу-соргуну баҕарыаҕыҥ.
Василий ЕРЕМЕЕВ