РУБРИКАТОР
МИН НАМЫМ БУОРА
Оччолорго Көбөкөнтөн атын Якутскай да куораты көрө илик киһи мин ыраах айанныырбыттан мунчаара саныырым. Үөрэххэ киирии экзаменнары туттаран, Ленинградтааҕы институкка үөрэнэ барар буолбуппут. Биһиги Таня Монастыревалыын иккиэ этибит. Төрөөбүт төрүт сирбититтэн-буорбутуттан биэс сыл устата арахсар ыарахан курдуга. Ол да иһин буолуо, биһиэхэ саамай күндү кыһабытынан буолбут, оскуолабыт дьиэтин аттыгар үүнэн силигилээн турар хатыҥнартан талан, биир баараҕайдарын анныттан буор хаһан кумааҕыга суулаан чымыдааммар уктубутум.
Ленин улуу куоратыгар үөрэнэн маҥнайгы курсу бүтэрэн экзамеммын туттара сырыттахпытына, 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр немец халабырдьыттара сэриинэн түспүттэрин радионан В.М. Молотов этиитин истээт, институт актовай саалатыгар митиҥҥэ мустубуппут. Онтон үргүлдьү комсомольскай мунньах ыытыллыбыта. Онно бары ханна да барбакка куорат көмүскэлигэр хааларга быһаарыммыппыт.
Сэрии маҥнайгы күннэриттэн, үөрэх, үлэ, олох кыһатынан буолан ньиргийэ олорбут Ленинграды фашистар самолеттара бомбалаабытынан барбыттара. Онон студеннар артиллериялар турар умуһахтарын хаһа паркаларга, куорат таһыгар тахсыбыппыт. Бомбаттан алдьаммыт-кээһэммит дьиэлэр кирпииччэлэрин чөмөхтүүрбүт, бааһырбыттарга көмөлөһөрбүт.
От ыйын 8-9 күннэриттэн куорат олохтоохторун кытары окуопалары уонна траншеялары хаһыыга икки ый устата холооно суох ыарахан үлэҕэ туруммуппут. Сарсыарда 5 чаастан түүн 10-11 чааска диэри үлэлиирбит. Ол сырыттахпытына фашистар уонунан ааҕыллар самолеттара өлүү-алдьатыы бомбатын сүөкүү куораппытыгар ааһаллара олус абалаах, ыарахан буолара. Биһигини эмиэ сүгүн үлэлэппэккэ самолеттан пулеметунан ытыалаан, бомбалаан дьон хаанын тоҕоллоро.
Куоракка хас киирдэхпит аайы алдьаммыт дьиэлэр, муосталар, музейдар уонна оскуолалар элбээн иһэллэрэ. Онон куорат иһигэр балаһыанньа улам ыараан барбыта.
Мин бииргэ үөрэнэ кэлбит дьүөгэм Таня сүрэҕинэн мөлтөх буолан куорат таһыгар биһигини кытары кыайан барсыбат этэ. Куорат иһигэр араас үлэҕэ сылдьара. Биһиги нэдиэлэ аайы уочаратынан куоракка киирэрбит. Онно муста түһэн бэйэбит төрөөбүт тылбытынан кэпсэтиһэрбит олус күндү да буолара. Ахтыспыппыт, туоххаһыйбыппыт ааһарга дылыта. Уолаттарбыт үксүлэрэ, көҥүл өттүлэринэн, фроҥҥа барбыттара. Биһигини кытта кыра саастаах үс уол хаалбыттара.
Балаҕан ыйыгар бары куоракка киирбиппит. Өстөөх төгүрүктээһинигэр олорбуппут. Куораппыт киһи билбэт гына үлтүрүйбүтэ. Өстөөхтөр күннэри-түүннэри араас калибрдаах бомбаларынан, снарядтарынан тибиириилэрэ күүһүрэн испитэ. Биһиги винтовка сүгэһэрдээх сылдьан баррикада оҥоһуутугар туруммуппут. Үрдүк үөрэх заведениеларыгар байыаннай дьыала уруога ыытыллара олус туһалаабыта. Кыргыттар винтовканы түргэнник өһүлэрбит уонна иитэрбит, ручной пулемету туһанары үчүгэйдик билэрбит. Сэрии иннинэ тирга баран сыал ытарга үөрэнэрбит. Медицинскай сестралар алта ыйдаах курстарын программатынан үөрэнэн, куорат балыыһаларыгар практикаламмыппыт. Онон госпиталларга тиийэн дьуһуурунайдыырбыт, ыараханнык бааһырбыттарга хааммытын биэрэрбит.
Ити курдук үлэлэһэ сырыттахпытына Таня олох сытан хаалбыта. Алтынньы бүтүүтүгэр килиэппит нуормата биэс төгүл аччатыллыбыта. Таняны балыыһаҕа ылбатахтара. Онон бэйэбит эмп аҕалан эмтиирбит. Балыыһалар уонна куорат үгүс учреждениелара госпитальга кубулутуллан ыараханнык бааһырбыттарынан туолбуттара.
Сэтинньи саҥатыгар биһиги уонча сууккаҕа утуйар бокуойа да суох балаһыанньаламмыппыт. Фашистар куораппытын Октябрь бырааһынньыгар ылаары биир да чаас тохтоло суох өлүү уотун куппуттара. Олоро түһэн, уу да оргутунан аһыыр усулуобуйа суоҕа. Бары баррикадаҕа сытарбыт. Биһиги иннибитигэр халбаҥнаабат кытаанах сорук турбута - хас уулусса, хас дьиэ, хас хос иһин охсуһарга, ким даҕаны өстөөххө тыыннаахтыы бэриниэ суохтааҕа.
Мин дьиэбиттэн чугас буолларбын эрэ Танябар киирэн, куруускаҕа уу оргутан аһатан тахсарым. Кини биһигини тулуйбакка-тэһийбэккэ кэтэһэ сытар буолара.
Ахсынньы ыйга хоргуйуу илиитэ хам ылан барбыта. Өлүү килиэппит сыыһын ууга суурайан иһэрбит. Уу баһарга сэттиэ-ахсыа буолан бэйэ-бэйэбитигэр өйөһөн сылдьар буолбуппут. Уу да эрэйинэн көстөрө. Өлөн эрэр доҕотторбут уу көрдөөн муҥнаналлара. Муҥ саатар кинилэр утахтарын ханнарар туһугар кыһанарбыт.
Таня кэлин олох этэ бүтүннүү дагдаччы иһэн хаалбыта. Төһө эмэ ууну кыратык иһэрдэрим үрдүнэн эт-этэ хабырыта барыталаабыта.
Дьүөгэм өлүөн аҕай иннинэ бииргэ үөрэммит табаарыстарбытын, учууталларбытын, дойдутун уутун-маһын барытын ахтыспыппыт. Онтон оскуолатааҕы ырыаларбытыттан киҥинэйэн ыллаабыппыт уонна дойдубутун аҕыннахпытына, хоспут оҕолоруттан кистээн, сыллыыр били буорбутун ылан, Таня иэдэһигэр таҕайтарбыта. Онно сирэйэ сырдаан, өһөн эрэр хараҕа чаҕылыйан ылбыта. Сотору өйүн сүтэрэн төрөппүттэрин ыҥыра сытан биһигиттэн букатыннаахтык арахсыбыта...
Таҥаһын уларытыам иннинэ кумааҕыга сууламмыт Наммыт буорун ылан хаҥас хонноҕун анныгар укпутум.
Ити курдук комсомолка Таня Монастырева Ленинградка Пискаревскай кылаабыыһаҕа төрөөбүт төрүт буорун илдьэ сытар.
Т. Ядрихинская