РУБРИКАТОР
ЭҺЭМ-ХОРСҮН БУОЙУН
Биһиги эһэбит Ядреев Владимир Владимирович 1923 сыл сааһыгар Нам улууһун Үөдэй нэһилиэгэр дьадаҥы бааһынай ыалга төрөөбүтэ. Аҕата Ядреев Владимир Константинович уола кыратыгар ыалдьан өлбүт. Ийэтэ Алексеева Екатерина Михайловна Уус-Алдан Өспөҕүттэн төрүттээх этэ, алта оҕотун кытта бэйэтэ хаалаахтаабыт. Төһө да кыһалҕалаах олох буоллар, кыра уолун үөрэттэрэ сатаабыт. Ол курдук, аҕабыт Үөдэйгэ түөрт кылааһы, Партизаҥҥа сэттис кылааһы бүтэрбит. 16 сааһыттан Буденнай аатынан колхозка убайдарын, эдьиийдэрин кытта араас үлэҕэ үлэлэспитинэн барбыта.
18 сааһын туолуутугар Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаламмыта. 1942 с. сайын окко үлэлии сылдьан табаарыһа Дмитрий Бочкаревтуун армияҕа барар бэбиэскэни туппуттара. Борохуотунан Уст-Кутка тиийэн Иркутскай уобалас тимир суолун станциятыгар турар артиллерийскай чааска үөрэнэллэр. 1943 сыл сааһыгар 13-с мотострелковай дивизияҕа түбэһэн, Харьков туһаайыытынан сэриигэ киирбитэ. Бастакы сүрэхтэниитэ Дергачи дэриэбинэҕэ кыргыһыы этэ. 45 калибрдаах пушканан өстөөҕү утары сэриилэспиттэр. Ньиэмэстэр тааҥканан атаакалаабыттар. Икки өттүттэн ытыалаһыы тыаһа-ууһа, тааҥкалар хара буору холоруктуу ытыйар будулҕаннара, күн сырдыга көстүбэт, уот-кутаа алдьархайыгар түбэспиттэр. Бүтэһигэр дылы тулуһа, утарса сатаабыттар да киһи бөҕө өлөн, расчет барыта урусхалланан чугуйар аакка түспүттэр. Тульскай уобаласка кэлэн чаастара саҥалыы сүүмэрдэнэн 13 армия 57-с танковай биригээдэтигэр автоматчигынан ылыллан, от ыйын 5 к. Курскай тоҕойго кыргыһыыга киирэллэр.
Онтон ыла наар кимэн киирии буолар. Украина Сумскай уобалас куораттарын босхолууллар. Уот кутаа ортотунан, буору-буруону быыһынан элбэх ахсааннаах күл-көмөр буолбут дэриэбинэлэри ааһыталаан, күһүн Чернигов куораты сэриилээн ылбыттар. Алтынньы саҥатыгар өстөөх күүстээх уотун, буомбалааһынын аннынан Днепр өрүһү туораан, Киев куораты босхолуур, сир-дойду ньиргийэр, кытаанах кыргыһыы буолар. Ити кыргыһыыга кини илиигэ улаханнык бааһырбыта. Мичурин куоракка госпитальга уһуннук эмтэнэн, дойдутугар 1944 с. саас кэлбитэ.
Сэриигэ сылдьыбыт сорох түгэннэрин сонньуйа, харааста, махтана ахтара. Ол курдук «Ленин» борохуотунан сэриигэ айанныылларыгар, биир ый кинилэр иннинэ ыҥырыллыбыт дьону ситэн ааспыттар. Ону бу сордоохтор «Ураа» хаһыытаан ньиргиттэхпит үһү, туох эрэ үчүгэйгэ баран иһэр дьон курдук, эдэрбит бэрт буоллаҕа диирэ. Ол хаалбыт борохуокка абаҕата Ядреев Николай Алексеевич (Кондратьева Раиса Николаевна эһэтэ), бииргэ төрөөбүт убайа Ядреев Афанасий Владимирович (Ядреев Иннокентий Афанасьевич аҕата), Бочкарев Николай Семенович уо.д.а. бааллара.
Урут тиийэн суунан-тараанан байыаннай таҥас кэтэн, «Пропагандист» борохуот кэлбитин билэн, олбуору үрдүнэн түһэн, убайдара баанньыкка уочаракка туралларын булан бүтэһигин көрсүбүттэр. Убайа Охонооһой улахан баҕайы киһи (түөһүн тылыгар нэһиилэ тиийэрим диирэ) кууһан туран: «Бу оҕолору эмиэ ыҥырбыттар дуу, кытаат, ийэҕэр төннөөр», - диэхтээбит. Учууталлара Игнатий Игнатьевич Свинобоев: «Уолаттарым, кытаатан сахалар ааттарын түһэн биэрбэккэ, этэҥҥэ дьиэҕитигэр эргиллээриҥ», - диэн алгыы хаалаахтаабыт. Хайа да борохуоттан олох аҕыйах киһи төннүбүттэрэ. Убайдара сэрии хонуутугар охтубуттара. Табаарыһа Миитээ Бочкарев көмүс уҥуоҕа Полына Любань куоратыгар 1945 с. хараллыбыта.
Өссө биир көрсүһүү Киев кыргыһыытыгар бааһыран, уҥуор туораары олордоҕуна буолбут. Доруобай нуучча киһитэ утары хааман кэлэн уу сахалыы кэпсэппит, ыйыталаспыт. Бэрэбээскилэтэн, докумуонун толорторо охсон, өрүһү туоруур массыынаҕа олордон уҥуор ыыппыт. «Санаабар, биһиги эрэ массыынабыт ордубута, алдьархайдаах уот кутаа, буомбалааһын ортотунан туораабыппыт», - диэхтиирэ. Дьэ, ол абыраабыт киһитэ дивизия штабын начальнига, полковник Притузов Андрей Иванович, Покровскай нууччата эбит.
Сэрииттэн кэлээтин кытта, Буденнай аатынан колхозка хонуу биригэдьииринэн анаабыттар. Эһэбит сэриигэ өлбүт убайдарын, табаарыһын олохторун салгыыр, олорор эбээһинэстээхпин дии саныыра. Ол да иһин буолуо, илиим суох диэбэккэ, үлэ үөһүгэр сылдьыбыта. Бастыҥ отчут, сылгыһыт, сүөһү көрөөччү, биригэдьиир, заправщик-учетчик. Ону таһынан нэһилиэк сэбиэтин депутата, профком, местком председателэ, ветераннар сэбиэттэригэр үлэтэ аата-ахсаана суох элбэх. Бэйэтэ майгытынан көнө, судургу, кырдьыгы сирэйгэ этэр, хорсун санаалаах, ол гынан баран, олус уйан, аһыныгас дууһалаах киһи этэ биһиги эһэбит.
Кини аҕыс оҕо амарах аҕата, уон биир сиэн эһэтэ буолан, эбэбит Трунина Любовь Гаврильевналыын үтүө-мааны ыал, «Үлэ - дьол» диэн девизтээх олохторун олорбуттара. Ыараханнык ыалдьа да сытан, биирдэ үҥсэргээбэккэ, кытаанах санаатын өһүлбэккэ, дьиҥнээх саллаат быһыытынан бэрт чэпчэкитик 1987 с. бу дойдуттан бараахтаабыта.
Кини сырдык олоҕун устатыгар ылбыт уордьаннара, мэтээллэрэ, грамоталара, знактара туоһулууллар. Ол курдук, «Аҕа дойду сэриитин I уонна II степеннээх» уордьаннар, «Хорсунун иһин», «Германияны Кыайыы иһин» мэтээл сэриитигэр уонна үлэтигэр, ону таһынан үгүс элбэх юбилейнай мэтээллэр кини түөһүн киэргэтэллэрэ. Икки төгүл Үрдүкү Сэбиэт Президиумун грамотатынан 1975, 1990 сс.бэлиэтэммитэ. «Ленин 100 сааһыгар» юбилейнай мэтээли, хас да төгүл «Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа», «Коммунистическай үлэ ударнига» бэлиэлэри туттарбыттара. 1993 с. «Нам улууһун Ытык киһитэ» ааты ылбыта.
Эһэбит олорбут олоҕо биһиэхэ, оҕолоругар, сиэннэригэр олоххо дьулуур, тулуур быһыытынан үйэлэргэ холобур буолуоҕа, кэпсээҥҥэ сылдьыаҕа.
Ядреев Женя,
НУГ 11-с кыл. үөрэнээччитэ