РУБРИКАТОР
Эверстов Гаврил Иванович
(1916-1997 сс.)
Наҕараадалара:
Албан аат III степеннээх уордьана;
Аҕа дойду сэриитин I степеннээх уордьана;
«1941 — 1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр Германияны кыайыы иһин» мэтээл;
«1941 — 1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээл;
Юбилейнай мэтээллэр.
1916 сыллаахха тохсунньу 14 күнүгэр Нам улууһун Көдөһү нэһилиэгэр (билигин Маҥан пордун сирэ) Бардыалаах сайылыгын үөһэ өттүнээҕи алааска орто бааһынай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. 1939 с. «Пушкин» холкуоска үүт-табаарынай ферматын, сылгы ферматын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.
«1941 сыл атырдьах ыйын 5 күнүгэр сэттэ киһиэхэ куорат военкоматыттан сэриигэ барарга бэбиэскэ кэлбитэ. Пушкин аатынан холкуос — отучча эрэ үлэһиттэрдээҕэ. Бастакы бэбиэскэ Эверстов Гаврил Ивановичка, Эверстов Роман Гаврильевичка, Черноградскай Дмитрий Дмитриевичка, Эверстов Иван Афанасьевичка, Ядреев С. П., Посельскай А. П. уонна Сухоев В. П. диэн уолаттарга кэлбитэ. Суһал үлүгэрдик ол күн хомуллан бүрүөһүннээх массыынанан оройуонтан куоракка киллэрбиттэрэ. Комиссия кэмигэр Эверстов Роман Гаврильевиһы хаалларарга быһаарбыттарын бэйэтэ: «Ийэ дойдубутун көмүскүү хайаан да барабын, убайдарбыттан хаалбаппын», — диэн күүһүнэн тылланан туран барсыбыта. Комиссия кэнниттэн Иркутскайынан Читаҕа атаарбыттара. Бастаан ый курдук сүүрдэн-көтүтэн «үөрэппиттэрэ». Үксүгэр хара сарсыардаттан киэһэ хойукка диэри муустаах, тымныы баҕайы ууттан болуот бэрэбинэтин хостотоллоро, сорохторбут тымныйан ыалдьыбыттара. Хата, биһиги син тулуйбуппут. Онтон барыбытын иккис Читаҕа аҕалан, поезка олордон Монголияҕа ыыппыттара. Биһигиттэн Эверстов И.А., Ядреев С.П., Ядреев М. Читаттан ыла арахсан туспа барбыттара. Мин, Сухоев В.П., Посельскай А.П., Эверстов Р.Г. уонна Черноградскай Д.Д. Монголияҕа диэри бииргэ тиийбиппит. Онтон Черноградскай атын сиргэ барбыта, Эверстов Роман үлэ фронугар хаалбыт этэ уонна ыалдьан өлбүтэ (кэлин истибитим).
Барыбытыгар бинтиэпкэ биэрэн сэриилэһэр фроҥҥа бараҕыт диэн поезка олортулар. Ханна эрэ аҕалан «кэллибит, түһүҥ» диэтилэр. Түһээт даҕаны элбэх баҕайы дьон өлүгэр кэтиллэ түстүбүт. Наһаа соһуйдубут да, куттанныбыт даҕаны. Ынырык көстүү. Биһиги кэлиэхпит эрэ иннинэ, өстөөх самолеттара кэлэн үлтү буомбалаан барбыттар. Сатыы походунан, бинтиэпкэбитин туппутунан айаннаатыбыт. Сороҕор ханна эрэ ойуурдаах сиргэ хонорбут. Миигин сотору-сотору харабылга туруораллара. Үөрэҕэ суох, нууччалыы билбэт буоламмын ханна үүрэллэр да, баран иһэрим. Сахаттан соҕотохпун, ону кэлин өйдөөбүтүм. Ручной пулемекка анаммытым.
Биирдэ улахан ытыалаһыы кэмигэр тыас ньиргийэн олороро, артиллерия ытан лигийэрэ, контузияланан, Кировскай госпиталыгар икки ый эмтэнэн, 553-с стрелковай полкабар төннөн эмиэ сэриигэ киирбитим. Дьонум кэпсэтэллэриттэн иһиттэххэ, полкабыт Кострома—Рыбинскай хайысхатынан Ленинградскай фроҥҥа туһаайан иһэр этэ (кэлин син эрэйинэн үөрэтэн, нууччалыы кыратык истэр, балкыһан кэпсэтэр буолбутум). Аара хас да умайа турар дэриэбинэлэри, кыра куораттары аттынан сороҕор ытыалаһа-ытыалаһа ааһарбыт. Бу охсуһан, айаннаан сордонон иһэн ардыгар улахан ытыалаһыыга, төгүрүктээһиҥнэ да түбэһэ сыһар быһыылаах этибит. 1942 с. бүтүүтүн диэки Ленинградскай хайысханан киирэн истэхпитинэ, тохтобулга Сталин бирикээһин аахпыттара уонна командирбытын ньиэмэстэргэ таҥнарбытын иһин диэн строй иннигэр таһааран ытан кэбиспиттэрэ. Ленинград аттыгар кимэн киириигэ биһиги дьоммут «катюшанан» ытыалаан ыйылаттылар, өстөөх окуопатын быраҕа-быраҕа куот да куот.
Өстөөх самолеттара үрдүбүтүнэн кэлэн ытыалаан субуруталлар, буомбалаан лигийэллэр. Окуопаҕа сытан эрэн, абаккабар, бинтиэпкэнэн ньиэмэс само- леттарын күөрэтэн ытыалыы сытабын. Икки самолет сууллубутун илэ харахпынан көрбүтүм. Онтон сиспэр туох эрэ «ньир» гыннарда уонна илиим аһый гынна да, өйбүн сүтэрдим. Аттыбар буомба түһэн эстибит, оскуолкалара кэлэн түспүттэр. Рыбинскай куорат госпиталыгар 3 ый сыппытым. 1942 с. бүтүүтүгэр дойдубар ыыппыттара. Кэлээппин кытары, 1943 с. саҥатыгар биһиги Пушкин аатынан холкуоспутун Үөдэй нэһилиэгинээҕи Буденнай аатынан холкуоска холбообуттара. Миигин бэрэссэдээтэли солбуйааччынан талбыттара», — диэн кэпсиир Гаврил Иванович.
Үөрэҕэ суох да буоллар, коммунист быһыытынан, сахалыы өйүнэн тэрийэр- салайар дьоҕурун толору туһанан үлээбитэ. Нэһилиэк, холкуос ол кэмнэрдээҕи былааннара, сорудахтара, этинэн-арыынан нолуоктара, үп хомуура барыта туолар этэ. Дьон үлэҕэ актыыбынаһа, дьоллоох олоххо тардыһыыта улахан этэ.
Т. Замятин,
сэрии, улэ бэтэрээннэрин улуустааҕы сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы