РУБРИКАТОР
ОЛОХ ИҺИН ОХСУҺУУ
В.С. Винокуров Искра нэһилиэгэр (уруккута Хатын-Арыы сирэ) 1919 сыллаахха Степан Дмитриевич, Анисья Николаевна Винокуровтар диэн дьадаҥы дьиэ кэргэнтгэ төрөөбүтэ. Сэбиэт былааһа олохтонон, хас биирдии киһи көҥүл ылан, сирэ суох сирдэммитэ. 1930 с. нэһилиэктэр сирдэрин саналыы тыыраннар Ыстапааннаах аҕа уустара олорор сирэ Хамаҕатта нэһилиэгэр бэриллибитэ. Бу аҕа ууһун дьоно «Кыһыл ыллык» артыалы тэриммиттэр.
Оччотооҕу о5о сиэринэн, Баһылай 9 сааһыгар Хатырык оскуолатыгар киирэн 4-с кылааһы бутэрэр, салгыы Нам сэлиэнньэтигэр уөрэнэр. Олорор-үөрэнэр усулуобуйата суох буолан, 6-с кылааһы ситэ бүтэрбэккэ дойдутугар, Былаахай алааһыгар төннөн тахсар. Инньэ гынан, 15 сааһыттан «Кыһыл ыллык» колхозка үлэлиир. Ити кэмҥэ үөрэҕэ суох дьону (1932 сылтан) ликбезкэ үөрэтии саҕаламмыта. Баһылай ликбезкэ ус сыл хамнастаах учууталынан үлэлиир. Колхоз хонтуората дьиэҕэ киэһэ мунньан үөрэтэрэ, дьэ, манна элбэх киһи ааҕар, суруйар буолбута.
1941 с. сэрии саҕаланар. 1942 с. бэс ыйын 22 күнугэр колхоз тоҕус эдэркээн туруу улэһитигэр бэбиэскэ кэлэр. Ол сарсыныгар Михаил Иванов, икки Оконешников Уйбааннар, Егор уонна Григорий Москвитиннар, Василий Максимов, Тит Павлов, Иннокентий Кривошапкин уонна Винокуров Василий Степанович тохсуон тэлиэгэлээх атынан оройуон киинигэр — Нам солиэнньэтигэр киирэллэр. Комиссиялааһын тумүгунэн быһа холуйан биэс суүсчэкэ киһи бэс ыйын 25 күнүгэр Граф Бйэрэгиттэн ойоҕоһунан эрдинэр көлөһөлөөх, икки мэндиэмэннээх «Пропагандист» борохуотунан Олуөнэ эбэни өрө өксөйөн, төрөөбут-уөскээбит, чээл күөҕүнэн көрбүт Эҥсиэли хочолоруттан тэйэн соҕуруу айаннаабьггтар.
Ол туһунан Василий Степанович: «Айаннаан иһэн отчуттар бугул туруора сылдьалларын ымсыыра көрөрбүт. Биһиэхэ эмиэ оттоон эрдэхтэрэ диэн кэпсэтэрбит», — диэн ахтар.
Тутуспутунан айаннаан Осетроваҕа, онтон полуторка массыынаҕа олорон Заярскайга диэри, онтон эмиэ борохуотунан айаннаан от ыйын ортотугар Иркутскайта тиийбиттэр. Винокуров Василий Степанович, Оконешников Иван (Күүстээх), Кривошапкин Иннокентпй хайыһар ротатыгар түбэспиттэр Офицерскай ротаҕа Москвитин Григорий Леонтьевич, уоннааҕылар маршевай ротаҕа түбэһэн үргүлдьү фронна барбыттар.
Хайыһардьыттар ый кэринэ уөрэнэн баран, Волга өрүһү Саратов куорат аннынан туораан, бэрт уһуннук айаннаан ахсынньыга Сталинград анныгар тиийбиттэр. Василий Степанович: «Доҕотторбун тус-туспа взводтарга тарҕатан кэбиспиттэрэ. Онтон ыла көрсүбэтэхпит. Сталинградскай фроҥҥа кэлэн биһиги взводпут, ротабыт сотору-сотору аата, нүөмэрэ уларыйар быһыылаах этэ. Нууччалыы билбэт, үөрэҕэ кыра киһи бастаан иитин-саҕатын билбэт этим, ханна үүрэллэр да, ол хоту сылдьарым. Кэлин үөрэнэн наадабын быһаарсар буолбутум.
Сталинград босхоломмутун кэннэ Дон өрүс үрдүгэр турар Комсомольск куоракка сынньалаҥҥа таһаарбыттара. Онно олордохпутуна «Сибиир дивизията» аара суолга буомбалааһыҥҥа түбэһэн элбэх сүтүктээх тиийэн кэлбитэ. Ону кытта доҕорум Иннокентий Кривошапкин кэлсибит этэ. «Сибиир дивизиятын» тобоҕун биһиги 4-с Сталинградскай гвардейскай механизированнай корпуспутугар холбоон Курскай тоҕойго Большая Ульяновка дэриэбинэҕэ аҕалбыттара. Манна биир ый буолбуппут.
Биир түүн тааҥкаларга олордон Новочеркасск диэн дэриэбинэҕэ аҕалбыттара. Манна эрэ кэлэн килиэп сиэбиппит. 1943 сыллаах Первэй Маай бырааһынньыгын бу дэриэбинэҕэ көрсүбүппүт. Оборона оҥостон, траншеялары уонна тааҥкалары саһыарар окуопалары хастарбыттара. Наар түүнүн үлэлиирбит. 43 сыл биһиэхэ саамай ыарахан сыл этэ. Таҥаспыт илдьирийэн, бэйэбит дьүдэйэн. Сорохтор аһара ыран-дьүдэйэн араас ыарыыга ылларан өлөллөрө. Сорох хамандыырдарбыт аһары кытаанах этилэр. Мөлтөх өттүн атаҕастыыр да түгэннэрэ баара. Суолтата да суохха баайсан штрафротаҕа ыыталлара. Биирдэ мин икки дзоту хаһар нуормабын толорботоҕум иһин, сууттаары гынан баран, сэриигэ хорсунум иһин элбэх Махтал суруктаах буоламмын уонна туох да «дьиэҕим» суох буолан тохтоппуттара. Помкомвзводум Киселев уонна нуучча саллаата Афанасий Авксентьев көмүскэспиттэрэ.
Матвеев Курган диэн үрдэли хаста да төхтөрүйэн ылыыга ротабытыгар 120 киһиттэн 40 эрэ хаалбыта. Элбэх табаарыстарым өлбүттэрэ. Икки күн сынньаммыппыт кэннэ ротабытын толорон баран Мариновка диэн оройуон киинигэр бырахтылар.
Бу Курскай тоҕой саҕаланыыта этэ. Хас да күннээх хаан тохтуулаах кыргыһыылар кэнниттэн отделениебытыгар 12 киһиттэн 5 эрэ киһи хаалбыта. Маҥнайгы састааптан Киселевтуун иккиэбит. Отделениебытын саҥа дьонунан толорон биэрдилэр. Атын сиргэ баран оборона оҥостон сыттыбыт. «Сарсыарда кимэн киирии буолар» диэн сэрэттилэр, эбии ботуруон, граната түҥэттилэр. Артподготовка, кимэн киирии саҕаланна. Остөөх артиллерия уотун аста. Тулабытыгар буулдьа бурҕаҥнас. Боруоҥкаттан боруоҥкаҕа түһэ-туһэ сырсабыт.
Тахсан эмиэ ытыалыы - ытыалыы сүүрдүбүт. Оттүкпэр бааһыран сытан хааллым. Дьонум саҥата «Ураа!» дэһэллэр. Тыас-уус намыраата. Биһиэннэрэ үрдэли ылбыттар. Араанньа буолбуттар хас да буолан киэһэлик санчааска сыһыллан-соһуллан тиийдибит. Бэрэбээскэбитин уларытан, эмтээн-томтоон баран, киэһэ хараҥаҕа хас да массыынаҕа тиэйэн тыылга, Ростов куоракка госпитальга ыыттылар. Дьэ, манна билбитим, сэбиэскэй норуот үтүө санаатын, аһыныгаһын, культууратын. Куорат уулуссатынан массыыналар аргыый аҕайдык сыыллан айанныыллар. Айаммыт былаһын тухары киһи бөҕө сэлэлээн тураллар. Дьахталлар, оҕонньоттор, баҕар, билэр дьоммут, кэргэттэрбит бааллара буолуо диэн «маннык ааттаах киһи баар дуо?» диэн ыһыытаһан ыйыталлара. Сорохтор килиэп, сымыыт, фрукта уо.д.а. аһы-үөлү быраҕан биэрэллэр, үтүө тылларынан алҕыы хаалаллар. Манна нэдиэлэ курдук эмтэнэн баран чааспар төттөрү бардым. Кэлбитим урукку дьонум олох да суохтар.
Азов муора кытыытыгар турар Ворошиловград куоракка быһыылааҕа улахан кырыктаах кыргыһыы кэмигэр иккиһин, илиибэр уонна атахпар балачча улаханнык бааһырбытым. Бельбрут диэн станцияҕа, госпитальга сытыаран ый кэриҥэ эмтээн баран Ростовскай уобалас Сельскай оройуонун Трубецкой станциятын госпиталыгар илдьибиттэрэ. Онно биэс ый сыппытым. Комиссия түмүгүнэн 1943 сыл ахсынньы ый бүтуутүгэр дойдубар атаарарга быһаарбыттара.
Төрөөбүт Ийэ дойдубутун, социалистическай тутулбутун, бар дьоммутун немецкэй фашизмтан көмүскүүр кыргыһыыга кыттан, гражданскай иэспин чиэстээхтик толорон, ахтылҕаннаах Сахам сиригэр үөрэ-көтө аттаммыттым», — диэн кэпсээнин түмүктүүр.
Баһылай сэрииттэн эргиллэн кэлэн маҥнай Искра алааһыгар Горнай наспотугар соҕотуопка отделыгар үлэҕэ киирэр. Соҕотуопка үлэтэ — сүөһү тириитин, этин, күндү түүлээҕи хомуйан райпотребсоюзка туттарыы.
1945 сыл ахсынньытыгар Баһылайы оройуон оччотооҕу салалтата РПС-тан уонна атын тэрилтэлэртэн дьону түмэн Кэбээйи быыһыгар Лаабыда күөлгэ балыктата таһаарарыгар сорудахтыыр. Биригээдэни Касьянов Миитэкэ салайар. Үлэһитин аҥара — дьахталлар. Биригээдэни аһынан-үөлүнэн хааччыйыы, балыктаабыт балыктарын тиэйии (барыта ат көлөнөн), аттаах дьону наймылаһыы — бу барыта Баһылайга сүктэриллибитэ. Биригээдэ былаанын аһары толорон, сельпоҕа 30 тоннаны туттарбыттарын ордугун колхозтарга уонна оройуон киинин үлэһиттэригэр нэрээт быһыытынан түҥэппиттэрэ.
1955 с. Баһылай Дьокуускайга прорабтар куурустарыгар үөрэнэр. Тутууга бастакы улахан үлэтэ Хамаҕатта эргэ оскуолата. Матырыйаал, харчы тиийбэт кэмигэр, оскуола хас да сыл тутуллан 1958 с. үлэҕэ киирбитэ.
1969 с. Ленин аатынан колхоз «Нам» совхозка холбоспута. Василий Степанович Хамаҕатта отделениетын прорабынан ананар.
Василий Степанович иилээн-саҕалаан ыыппыт биир улахан тутуута Хамаҕатта кулууба. Ол саҕана улахан тутуу, аҥардас сыбаайатын дьааматын хаһан түһэрии биир кыһын устата барбыта. «Сыбаайа дьааматын дириҥэ — 2 м 40 см, онтон кино-будка сыбаайатын дириҥэ — 4 м. Бу барыта илиинэн үлэ, кыһыҥҥы тымныыга. Биригээдэ үлэһиттэрэ саамай күннэригэр-күөнэхтэригэр сылдьар эдэр ыччат буолан кыайдахтара уонна биригээдэлэригэр үс кырдьаҕас, мас уустара (тутааччылар) Семенов Семен Петрович — Кыһылбаан, Новгородов Григорий Спиридонович — Кылык, Семенов Дмитрий А. — Марык бааллара, сүбэлэрэ-амалара күүс-көмө буолбута», — диир Василий Степанович.
Баһылай эдэр эрдэҕиттэн общественнай үлэҕэ актыыбынайдык кыттара. 1939 сылтан комсомол чилиэнэ. 1964 сылтан Коммунистическай партия эрэллээх чилиэнэ. Колхоз, совхоз, нэһилиэк экономиката, культурата сайдыытыгар бары дьоҕурун, билиитин биэрэн үлэлэспитэ. Нэһилиэк ветераннарын сэбиэтин чилиэнэ, народнай хонтуруол группатын чилиэнэ. Рационализатор быһыытынан 20-чэ этиилээх. Холобур: «Беларусь» тракторга гидравлика күүһүнэн көтөҕөр установка оҥорбута. Көлө сыарҕатыттан оту, маһы сүөкүүрү, остуолбаны ууттүүр электрическэй станогу оҥортообута. От кэбиһэр «Исаков» агрегатыгар тупсарыыны киллэрбитэ.
Василий Степанович Винокуров сэриигэ уонна эйэлээх кэмҥэ үтүөлэрэ үрдүктүк сыаналанан Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ хорсунун иһин Албан Аат уордьан III степеннээх, Аҕа дойдуну көмүскуүр Улуу сэрии I степеннээх уордьан кавалердара. Сталинград оборонатын иһин, Германияны Кыайыы иһин, сэрии кэмигэр Килбиэннээх үлэтин иһин уонна хас да үбүлүөйдээх, үлэ ветерана мэтээллэрдээх, «Ветеран 4-го гвардейского Сталинградского механизированного корпуса» нагрудной бэлиэлээх. Саха АССР Верховнай Советын Президиумун Бочуотунай грамотатынан, оройуон, совхоз салалталарын, профсоюзтарын грамоталарынан наҕараадаламмыта. Улуу Кыайыы 45 сылынан Нам оройуонун бочуоттаах гражданинын аата иҥэриллибитэ.
Василий Степанович кэргэнинээн Вера Саввичналыын уон оҕону төрөтөн, иитэн, улаатыннаран, барыларын үөрэхтээх, үлэһит дьон оҥортоотулар. Эбэлээх эһэ 23 сиэннээхтэр.
Александр Дунаев,
СР суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, поэт, «Отуу уота» тумсуу председателэ, Хамаҕатта