РУБРИКАТОР
ГВАРДЕЕЦ НИКОЛАЙ ВАСИЛЬЕВ
- Бу - Намтан бакыат, - почтальон сурунаалыгар илии баттатаат, ааһа турда.
- Баһыыба!
Сурук маннык тылларынан саҕаланар: «Бу Нам оройуонуттан Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кыттыылааҕын огдообото, үлэ ветерана, пенсионерка Васильева Екатерина Семеновна диэн суруйан эрэбин.
Мин кэргэним Васильев Николай Иванович 1946-1947 сыллардаахха, армияттан кэлээт, кылгас болдьохтоох бухгалтерскай курска үөрэнэн, араас оройуоннарга үлэлээн баран 1971 сыллаахха өлбүтэ. Онон кини сэриигэ сылдьыталаабьгг сирдэрин билиэхпин баҕарар этим. Толору ханан, хайдах сэриилэспиккин ахтыыта суруй, хойут оҕолоргор, сиэннэргэр наада буолуо диэн көрдөһө сатыыр этим да, букатын буолбат этэ».
Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кыттыылааҕа, «Бойобуой үтүөлэрин иһин» медаллаах, бухгалтердыы олорон үйэ аҥарын даҕаны сааһын ситэ туолбакка сылдьан өстөөх буулдьатыттан бааһырбыт араанньыта бэргээн дойдутугар өлбүт Н.И. Васильев фроҥҥа хайдах сулууспалаабыта уонна кыргыспыта биллибэккэ хаалбыта. Биллэрин курдук, билигин балары, кини бойобуой суолун сиһилии сурукка киллэрэн, кэлэр кэнчээри ыччакка кэпсиир ыараханнардаах.
Биһиги билигин Н.И. Васильев фронтан сибээстээх икки дьиҥнээх (подлинник) докумуонугар олоҕуран уонна Николай Иванович сулууспалаабыт байыаннай чааһын историятын хасыһан, итиэннэ чуолкайдаан баран, манныктары этэр кыахтаахпыт:
Маҥнайгы докумуон. Гвардеец Н. И. Васильев 1943 сыллаахха атырдьах ыйын 26 күнүгэр уҥа санныгар бааһырбыт. Онтон 93-с гвардейскай стрелковай дивизия састаабыгар сулууспалаабыт. Бу гвардейскай дивизия буойуннара 1943 сыллаахха атырдьах ыйыгар Харьков куорат туһаайыытынан өстөөхтүүн кыргыһаллара. Куорат бу ый 23 күнүгэр босхолонон көҥүл күнэ күндээрбитэ. Төһөлөөх үөрүү-көтүү этэй, харах уута тахсар түгэннэрэ үүммүттэрэй! Онон үс хонон баран гвардеец Н. И. Васильев уҥа санныгар бу кыргыһыыга бааһырбытын туһунан маҥнайгы докумуона кэпсиир. Дивизия Степной фронт 69-с армия састаабыгар киирсэрин архив докумуоннара ситэрэн биэрэллэр.
Н.И. Васильевтаах сулууспалаабыт дивизията 93-с гвардейскай Харьковскай стрелковай диэн ааттанар буолбута. Бу дивизия буойуннара Саха сириттэн үс бойобуой доҕордуулар Александров Лаврентий Лаврентьевич, Попов Георгий Прокопьевич уонна Усов Дмитрий Дмитриевич Дьокуускай куоракка олороллор.
- Биһиги дьоллоох дьоммут. Үһүөн тыыннаахпыт. Үлэлии сылдьабыт. Оҕолордоохпут уонна сиэннэрдээхпит. Онтон ордук туох дьоло баар буолуой?... Бэйэ-бэйэбитин күндүтүк санаһабыт, бары түмсэн, төгүрүк остуолга олорон, кэпсэтэн, ахтьглҕаммытын таһаарааччыбыт. Кыайыы уонна Советскай Армия күннэрин бииргэ бэлиэтиибит, диэн бэркэ сүргэтэ көтөҕүллэн кэпсээбитэ Георгий Прокопьевич. (Илья Петров. Килбиэннээх суолунан. Очеркалар уонна ахтыылар. — Якутскай: Саха сиринээҕи кинигэ издательствота. 1983 с. 134 стр.).
Иккис..... докумуон. Красноармеец Н. И. Васильев урукку уҥа санныгар араанньытынан 1945 сыллаахха олунньу ый 8 күнүттэн ыам ыйын 8 күнүгэр диэри И. И. Мечников аатынан балыыһаҕа эмтэммит. Бу сытыыта кини Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии фронугар бааһырбытыттан сибээстээх диэн врачтар туоһулууллар.
Н.И. Васильев бу кэмҥэ 322-с стрелковай полк саллаатынан сулууспалаабыт. Бу иккис докумуоҥҥа икки даннай киһи болҕомтотун тардар. Ол курдук, «И. И. Мечников аатынан балыыһа олунньу ыйтан ыам ыйыгар хайа куоракка баарай уонна 322-с полк ханнык дивизия састаабыгар киирсэрэй, итиэннэ ханан кыргыспытай?» Бу барыта биллиэ дуо?
Онон И.И. Мечников аатынан балыыһа 1945 сыллаахха ыам ыйыгар Ленинград куоракка баара диэн архив докумуона туоһулуур. Буойун Н. И. Васильев сулууспалаабыт 322-с стрелковай полката 32-с стрелковай дивизия (иккис формированиета) 1945 сыллаахха Прибалтика норуоттарын көҥүлүн көмүскээбитэ. Дивизия «Верхнеднепровскай» диэн бочуоттаах ааттаммыта.
Фронтовой поэт Макар Хара - Макар Иванович Кузьмин хоһуйбута:
Уруу-хаан үөлээннээх доҕордуу
Узбектар, буряттар, нууччалар
Биир улуу дьыалаҕа кытталлар,
Силлиэни-буурҕаны хотойдуу
Силэйбит-сиргэйбит сахалар
Сидьиннэр биистэрин кыргаллар».
Ырыа тылын курдук, төһөлөөх хорсун нуучча уонна узбек, бурят уонна саха уолаттара Кыайыы үөрүүтүн кынат оҥостон төрөөбүт сирдэригэр-уоттарыгар, аймах-билэ дьонноругар эргийэн кэлэн баран, эйэлээх олоххо эрчимнээхтик ылсан, үөрэнэн-үлэлээн, олох олорон, оҕо-уруу төрөтөн баран дьэ нус-хас олоруох, сиэннэрин бүөбэйдиэх буолан иһэн сэриигэ ылбыт араанньылара бэргээн, сорохторо 1950-1960 сыллардаахха ыалдьан өлбүттэрэ.
Онон ахтыы даҕаны, бойобуой сырыыларыттан сибээстээх докумуон (подлинник) даҕаны кыайан хараллыбатах. Ханнык эмэ докумуон баара олус эргэрдэ, суруга-бичигэ суураллан үөрэтэр уонна ырытар киһиэхэ ыараханнары үөскэтэр.
Билигин биһиги, тыыннаахтар, харахпыт ортотугар итинник буойун сырыыта ситэ суруллубакка, кэлэр кэнчээри ыччакка кэрэ кэрэһит буолан тиийбэккэ хаалара ордук хомолтолоох!
Ол иһин Советскай Армия уонна Муоратааҕы Байыаннай флот үөскээбитэ 70 сылын көрсө, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии 1941-1945 сыллардааҕы быһыыны-майгыны кэпсиир матырыйаалларын хомуйууну күүһүрдүөххэ, кэргэттэрин, оҕолорун, сиэннэрин уонна аймахтарын ахтан аһарар кэпсээннэри суруйуохха.
Буойун туһунан ханнык эмэ докумуон баар буоллаҕына, холобура, бу гвардеец Николай Иванович Васильев икки докумуонугар олоҕуран, кини фроннааҕы сырыытыттан ахтыллыбытын курдук, эдэр ыччат сүрэҕэр-дууһатыгар уонна өйүгэр-санаатыгар тиийэрин туһугар суруйуохха сөп!
Д. Гаврильев,
краевед. Амма