РУБРИКАТОР
КҮҮҺҮН-УОҔУН УУРАРА
Васильев Ефим Кузьмич 1906 сыллаахха балаҕан ыйын 14 күнүгэр Арҕаа Хаҥалас улууһун Хахсыт нэһилиэгэр бааһынай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Ийэтэ Васильева Елена Андреевна, аҕата Васильев Кузьма Иванович орто баайыылаах ыаллар этэ. Аҕабыт бэйэтэ кэпсииринэн, ийэлээх аҕата сүүрбэттэн тахсата оҕоломмуттар, олортон кини соҕотох тыыннаах хаалбыт курдук. Кинини хойукка дылы дьоно үөрэттэрбэтэхтэр, 15 сааһыгар нуучча аҕабыыта аҕатыттан көрдөөн ылан бэйэтигэр олордон эрэн үөрэттэрбит. Онон 1921 сыллаахха Төхтүр 2 кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэ киирэн, 1923 сыллаахха бүтэрэн, Өктөм 7 кылаастаах оскуолатыгар үөрэҕин салҕаабыта. Бу оскуолаҕа 5 сыл үөрэнэн 1928 сыллаахха ситиһиилээхтик бүтэрэн, ол сыл Дьокуускайдааҕы педагогическай техникумҥа киирбитэ.
Устудьуоннуур сылларыгар сайыҥҥы каникулун кэмигэр Орджоникидзевскай оройуон штаты таһынан боломуочунайын быһыытынан политическай-хаһаайыстыбаннай хамнаанньаларга кыттыыны ылбыта. 1931 сыллаахха техникуму бүтэрэн Учуро-Эвенкийскэй оройуоҥҥа Алдано-Бытальскай 4 кылаастаах оскуола сэбиэдиссэйинэн уонна учууталынан анаммыта. Учууталлыы сылдьан РИК (Революционнай-исполнительнай комитет) боломуочунайа буолан оройуон бары үлэлэригэр актыыбынай кыттыыны ылбыта. 1931 сыллаахха төрөппүттэрин кулаактааһыҥҥа түбэһиннэрэн быыбардыыр бырааптарын быһа сылдьыбыттар, киниэхэ учуутал буолан 1932 сыллаахха быраабын төнүннэрбиттэр. 1932 сылтан Дьокуускайга 4-с уонна 2-с начальнай оскуолаларга, 1934 сылтан финансовай техникумҥа саха тылын учууталынан үлэлээбитэ. Техникумҥа улэлиир сылларыгар 1935 сылтан 1938 сылга дылы местком бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Таһаарыылаах үлэтин иһин 1937 сыллаахха Хара муора кытылыгар Карасан курорка сынньанар путевканан уонна фотоаппаратынан наҕаараадаламмыта.
1939 сыллаахха техникумҥа үлэлии сылдьан НИИНЛИ тыл уонна сурук секторын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит. Ол саҕана тыл реформата ыытыллан элбэх уларыйыы буола турар кэмэ эбит. 1941 сыллаахха Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаламмытыгар от ыйын 30 күнүгэр аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Ол туһунан финансовай-экономическай техникум оччотооҕу директора Кистанов илии баттааһыннаах 144 нүөмэрдээх бирикээс баар. Байыаннай билиэккэ көстөрүнэн, 1941 сыл балаҕан ыйыттан 1942 сыл тохсунньутугар дылы 70 нүөмэрдээх геодезическай этэрээккэ стрелогунан сылдьыбыт, 1942 сыл муус устар ыйыгар дылы 317 нүөмэрдээх Кавалерийскай полкаҕа, онтон 1943 сыл муус устар ыйыгар дылы Борзинскай бөҕөргөтүллүбүт оройуон 250 нүөмэрдээх отдельнай пулеметнай батальонна пулеметчигынан уонна суруксутунан сылдьыбыт. 1943 сыллаахха муус устар 28 күнүгэр ыалдьан демобилизацияламмыта.
Төннөн кэлэн финансовай техникумна учууталынан үлэтин салҕаабыта. 1947 сыл ыам ыйын 5 күнүттэн Саха АССР үөрэҕин министрин Семен Сюльскай №7-185 бирикээһинэн Коммунаров К.А. оннугар оскуола инспекторынан анаммыта. Үөрэх министерствотыгар 1952 сыл от ыйыгар дылы үлэлээбитэ. Үлэтин сүрүн хайысхата республика оскуолаларын кэрийэ сылдьан учебниктар хайдах туттуллалларын, төһө сөптөхтөрүн хонтуруоллуура, үэрэнээччилэр уонна учууталлар санааларын билсэрэ. Ону сэргэ элбэх учебнигы рецензиялаан, сахалыы тылбаастаан, итэҕэстэрин көннөрөн бэчээккэ тахсалларын ситиһэрэ. Оччотооҕу үөрэх министрэ Семен Семенович Сюльскай дьаһалынан учебниктары тупсарыыга уонна саҥардыыга киэҥ далааһыннаах үлэни ыытара. Министр бирикээһинэн 1952 сыллаахха 7 кылааска үөрэтиллэр төрөөбүт саҥа хрестоматиятын хомуйан оҥорбута, ону ол сыл бэчээккэ таһаарбыттара. Бу учебнигынан саха оскуолалара балайда өр кэмҥэ үөрэммиттэрэ.
1946 сыллаахха Нам оройуонун Куһаҕан Ыал нэһилиэгиттэн төрүттээх Эверстова Анна Егоровнаны кэргэн ылбыта. Анна Егоровна Дьокуускайдааҕы учительскай институкка үөрэнэр этэ, институт кэнниттэн Хатырык сэттэ кылаастаах оскуолатыгар саха тылын, литературатын учууталынан, Дьокуускайга кинигэ издательствотыгар үлэлээбитэ. 1952 сыллаахха ийэбит дойдутугар Намна көһөн тахсыбыттара уонна Ленскэй начальнай оскуолатыгар үлэҕэ анаммыттара. Ефим Кузьмич сэбиэдиссэйинэн, Анна Егоровна учууталынан улэлэрин саҕалаабыттара. Ефим Кузьмич 1950 сыллаахха дылы бу оскуолаҕа сэбиэдиссэйдээбитэ, онтон 1966 сылга дылы учууталлаабыта. 1967 сыллаахха Хатыҥ-Арыы детсадын сэбиэдиссэйинэн ананан 1973 сыллаахха дылы үлэлээбитэ. Оскуолаҕа уонна детсадка үлэлээбит сылларыгар мэлдьи оҕо, дьон туһа диэн сылдьыбыта. Ол туоһутунан үөрэппит оҕолорун, билэр дьонун ахтыылара буолаллар. Үлэлээбит коллектива сүрдээх эйэлээх, түмсүүлээх этэ. Оскуолаҕа үөрэх таһынан араас куруһуоктар, субуотунньуктар, бырааһынньыктар быыстала суох ыытыллаллара. Ефим Кузьмич бэйэтэ нэһилиэк общественнай олоҕун актыыбынай кыттааччыта, пропагандист, шахматист, пожарник буолааччы. Элбэх доҕоттордооҕо, табаарыстардааҕа. Кыһыл сулус уордьаннаах Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара Гоголев Егор Егорович, Эверстов Игнатий Степанович, Ленин уордьанын кавалера Лев Львович Левин, чулуу рационализатор Игнатьев Кирсан Кирсанович аҕабытын кытта элбэхтик алтыспыт, кыһыҥҥы уһун киэһэлэргэ саахымат, дуобат оонньуутугар күрэхтэспит, политика, дойду олоҕун туһунан үгүстүк сэһэргэснит, эн-мин дэһэн ыаллыы олорбут чугас дьоммут буолаллар.
Ефим Кузьмич Анна Егоровналыын аҕыс оҕолонон атахтарыгар туруорбуттара. Аҕабыт, бастатан туран, төрөппүт оҕолоро үлэһит, сэмэй, киһилии майгылаах дьон буолалларыгар күүһүн-уоҕун уурара, үөрэххэ-билиигэ тардыһалларыгар үөрэтэрэ. 1973 сыллаахха улаханнык ыалдьыбыта, икки аҥар сыл устата суорҕаннаах-тэллэххэ сыппыта, 1976 сыллаахха күһүн өлбүтэ.
Ахтыыны оҕолоро бэлэмнээтилэр