РУБРИКАТОР
САМУРАЙДАРЫ САМНАРЫЫГА
Гаврил Уваровскай армияҕа 1942 сыл атырдьах ыйыгар ыҥырыллан Забайкальскай фронт 36-с армиятын 205-с танковай биригээдэтигэр сулууспалаабыта. Байыаннай-политическай бэлэмнэнии туйгуна буолан 1943 сылга комсомолга ылыллыбыта.
Гитлеровскай Германия үлтүрү-түллүбүтүн кэннэ биһиэхэ саба түһээри дугдуҥнуу олорбут соллоҥноох япон самурайдарын үлтүрүтүү соруга турбута. Ол 1945 сыл атырдьах ыйын 9 күнүгэр саҕаламмыта.
Ганя сулууспалыыр чааһа эргэ Цуру-Хайтуй диэн дэриэбинэ таһынан Аргунь өрүһү сэриилэһэ-сэриилэһэ 40 метрдээх понтоннай муостаны, 12 километр усталаах маары туоруур мас муостаны тутан, бэрт элбэх сүтүгүнэн туораабыта. 205-с танковай биригээдэ өстөөх бөҕөргөтүнүүтүн тоҕу көтөн суукка иһинэн 200 километрдаах Хайлар диэн бөҕөргөтүнүүлээх куоракка дириҥник ытаһалаан киирбитэ. Танкалар кэлбиттэриттэн соһуйан хаалбыт самурайдар өрүһү туоруур муостаны кыайан өрүсүһэн алдьаппатахтара, ол эрээри күүстээх уоту аспыттара. Икки өттүттэн хабыр хапсыһыы буолбута, гвардейскай «катюшалар» сипсийбиттэрэ. Элбэх сүтүк таҕыстар да муостаны биһиги чаастарбыт уодаһыннаах охсуунан туораабыттара.
Ити кэнниттэн тута танковай батальон аэродрому былдьыырыгар сорудах кэлбитэ. Аэродрому самурайдар саамай бэриниилээх чаастара «смертниктэр» көмүскээбиттэрэ. Кинилэр курдарыгар мина баана-баана танка анныгар харса суох киирэ сатаабыттара. Ганялаах взводтара түөрт танкалаах аэродрому кэнниттэн быһа анньан ыларга сорудахтаммыттара. Ытыалаһыы хойуннар хойдон испитэ, буулдьалар танка куйаҕар түһэ-түһэ тэйэн арааһынайдык ыйылыыллара. Кинилэр ытыалаһа-ытыалаһа тоҕу солоон көнөпүлэ ыһыллыбыт бааһынатыгар тиийбиттэрэ. Ити кэмҥэ кини атаҕын бөтөҕөтүн быһа ыттаран, бэлэм пакетынан бэрэбээскэлэнээт сэриилэһэрин тохтоппотоҕо.
Танканы утарар хаспахтар, өстөөх саллааттара хойдон испитэ. Хараҥаран, икки инники танкалара хаспахха түһэн хаалбыттара. Олору хостоһо сырыттахтарына японецтар төгүрүктээбиттэр быһыылаах этилэр уонна күүстээх уоту аспыттара. Биһиэннэрэ тегүрүччү оборонаҕа сытан көмүскэммиттэрэ. Ол түүн биһиги дьоммутуттан уонча киһини өлөрбүттэрэ, биир танканы алдьаппыттара. Сарсыарда сырдаабытын кэннэ японецтары кыдыйан, орпуттарын үүртэлээн баран, дьэ хостонон тахсан чаастарыгар холбоспуттара.
Хайаларга икки суукка устатыгар тохтоло суох хаан тохтуулаах кыырыктаах кыргыһыы буолбута. Японецтар хайа иһигэр хастан бөҕөргөтүммүт этилэр. Ол иһин олус күүстээх утарсыыны оҥорбуттара. Кэнники утарсар кыахтара эстэн атырдьах ыйын 18 күнугэр 2200 өстөөх билиэн бэринэргэ күһэллибитэ.
205-с танковай биригээдэ Улахан Хингаҥҥа Цицикар куорат таһыгар тиийбитигэр икки хайа икки ардыгар айаннаан истэҕинэ Унур диэн станцияҕа японецтар танка кыайан барбат гына суолу бүөлээбиттэр уонна тоһуур оҥорбут этилэр. Японецтар орудиеттан, сэрии сэбин бары араас көрүҥнэриттэн барытыттан харса суох уоту аспыттара. Ганя олорон иһэр танкатын уҥа ойоҕоһун көҥу ытан, водители тута өлөрбүттэрэ, радиостанция үлтү барбыта. Ганя түөһүгэр туох эрэ улахан эттик охсуутуттан дөйүөрэн олоро түһэн баран, өй ылан танка люгун аһан таһырдьа былдьаспыта уонна снаряд тоҕу тэппит оҥхойугар түспүтэ.
Ити оҥхойго сытан икки чаас курдук сэриилэспитин кэннэ самурайдар пушкалара дьэ ах барбыта. Онтон пехота көмөҕө кэлбитэ. Өстөөх биһиги буойуннарбытын төгүрүктээн баран суукка устата 9 төгүл атаакалаабыта. Биһиэннэрэ көмө кэтэһэллэрэ да кэлбэтэҕэ. Хойут билбиттэрэ туораабыт муосталарын японецтар үлтүрүппүттэр эбит этэ.
Иккис сууккатын киэһэтигэр биһиги авиациябыт кэлэн самурайдары күдэҥҥэ көтүппүтэ, дьэ «һуу» гыммыттара. Итинтэн салгыы 205-с танковай биригээдэ Цицикарынан, Харбинынан Чанчуҥҥа тиийбитэ. Ити операцияны килбиэннээхтик толоруу иһин биригээдэ Суворов I степеннээх орденынан наҕараадаламмыта уонна Хинганскай ааты ылбыта.
Гаврил Уваровскай ити кыргыһыыларга комсомольскай тэрийээччинэн үчүгэйдик үлэлээбитин иһин ЫБСЛКС КК бочуотунай грамотатынан, тус бэйэтэ «Хорсунун иһин» медалынан наҕараадаламмыта. Верховнай Кылаабынай Командующан И.В. Сталинтан махтал ылбыта.
Гаврил Егорович Уваровскай сэрииттэн кэлэн баран 1947-1950 сс. комсомол райкомун тэрийэр отделын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Онтон икки сыллаах колхознай оскуоланы бүтэрбитэ. Итинтэн ыла төрөөбүт Модут нэһилиэгинээҕи уруккута М. Аммосов аат. колхозка, Бөтүҥ нэһилиэгинээҕи Молотов аатынан колхозка, кэнники бөдөҥсүйбүт К. Маркс аатынан колхозка өр сылларга бырабылыанньа председателинэн үлэлээбитэ. Партия райкомун бюротун чилиэнинэн хаста да быыбардаммыта.
Уус-Алдан уонна Нам оройуоннара холбоһон Среднеленскэй оройуон буолбут сылларыгар тыа хаһаайыстыбатын производственнай управлениетын тэрийэр инспектора этэ. Олоҕун тиһэх сылларыгар Намҥа суол производственнай учаастагын начальнигынан үлэлээбитэ. 1965 сыллаахха оһолтон хомолтолоохтук өлбүтэ.
Л. Колпашникова