РУБРИКАТОР
БИИР ДЬИЭ КЭРГЭННИИ
Николай Федорович Рожин Бүлүү уокуругар Марха улууһутар Аммосовка нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1942 сыл от ыйыгар сэриигэ ыҥырыллыбыта. Кини Хотугу Кавказ фронугар Варшавскай гвардейскай тимир суол биригээдэтигэр сэриилэспитэ, I, II Белорусскай фроннар састааптарыгар киирэн Кавкаһы, Варшаваны босхолоспута. Кини бойобуой суола Грознай-Ростов-на-Дону-Таганрог, Одесса-Брест-Познань-Варшава-Берлин куораттарынан ааспыта. Рота комсомольскай тэрилтэтин секретара этэ. 1946 сыллаахха төннөн кэлэн Нам оройуонугар олохсуйбута, райисполкомҥа, райкомҥа отдел сэбиэдиссэйинэн, исполком солбуйар председателинэн, райком секретарынан 1987 сыллаахха диэри үлэлээбитэ. «Кавкаһы көмүскээһин иһин», «Варшаваны босхолооһун иһин». «Берлини ылыы иһин», «Германияны кыайыы иһин», «Үлэҕэ килбиэнин иһин» медалларынан наҕараадаламмыта.
1942 сыл Аҕа дойду Улуу сэриитин биир саамай мүччүргэннээх кэмэ этэ. Күһүн балаҕан ыйыгар хотугу Кавказка тиийбиппит. Түүн бэрт кистэлэҥинэн, биллибэтинэн поеһынан айаннаан фронт чугаһыгар аҕалбыттара. Поеһы өстөөх разведчик самолеттара таба көрбүттэрэ. Поезд бэрт түргэнник хаххалаах сири булан турбута. Самолеттар булбакка төннүбүттэрэ.
Сотору фронт аттынааҕы станцияларга тарҕаппыттара. Мин хотугу Осетинскай АССР киин куоратыгар Орджоникидзе станцияҕа түбэспитим. Онно ый кэриҥэ стрелочник байыаһынан сылдьыбьпым. Өстөөх куораттан үүрүллүбүтүн кэнниттэн атын станцияларга көһөрөн испиттэрэ. Биир дойдулааҕым Егор Овчинниковтыын Дударовскай разъездка түбэспитим. Сэрии тыаһа субу ньиргийэн олороро. Хотугу Кавказ 1942 сыллаахха өстөөхтөн босхоломмута.
1943 сыллаах кулун тутарга Доннааҕы Ростов куораты ааһан Таганрог куорат ааныгар тиийбипит. Биһиги алдьаммыт тимир суолу чөлүгэр түһэрэр үлэҕэ сылдьыбыппыт. Сүүрбэччэ буолан Синявская, Морская станциялары үлэлэппиппит. Итилэр Азовскай муора Таганрогскай хомотун батыһа тураллара. Хомо уҥуор өстөөхтөр тураллара. Синявская уонча тыһыынча киһилээх улахан бөһүөлэк эбитэ үһү. Ол иччитэх этэ. Станцияларга үлэлиир кэммитигэр медицинскэй сулууспа старшината Иван Среда, гвардия ефрейтора Николай Чеботарев, гвардия рядовойа Василий Кожевников бомбалааһын, артиллерийскай ытыы кэмигэр өлбүттэрэ.
Ити сыл балаҕан ыйыгар советскай сэриилэр күүстээх кимэн киириилэрэ саҕаламмыта. Өстөөҕү Днепр уҥа биэрэгэр диэри үүрбүттэрэ. Биһиги хаҥас биэрэктээҕи үс станцияны үлэлэппиппит. Кылгас болдьоххо Днепри туоруур муостаны туппуппут. 1944 сыллаах тохсунньуга биһиги сэриилэрбит өстөөҕү салгыы арҕаа үүрүүлэрэ салҕаммыта. Днепри туорааһын кэнниттэн биһиги Одессаҕа диэри барбыппыт.
Ити сыл бэс ыйыгар биһиги бригадабыт III Украинскай фронтан I Белорусскай фроҥҥа көһөрүллүбүтэ. Ити бириэмэҕэ икки Белорусскай фроннар Белоруссияны босхолооһунҥа тэтимнээх кимэн киириилэрэ бара турара. От ыйын 26 күнүгэр Брест куоракка киирбиппит. Ити күн бригада штабын охранатыгар ананан, нэдиэлэ курдук сылдьыбытым.
Атырдьах ыйыгар Польшаны босхолооһун саҕаламмыта. Поляктар үөрүүнэн көрсүбүттэрэ. Кырдьаҕастар ортолоруттан нууччалыы билээччилэр түбэһэр этилэр. Тимир суол оҥорооччулар 6-ҕа, 7-ҕэ тиийэр станциялары күннэри-түүннэри үлэлээн поезд сылдьар оҥорбуппут. Өстөөх тимир суол оҥоһуутун атахтыыр туһугар туох кыаллары барытын оҥороро. Ити сылы элбэх эриирдэри - мускуурдары көрсөн туран туораабыппыт.
1945 сыллаах тохсунньуга отдельнай рота командирын техническэй чааска солбуйааччытын суруксутунан (писарынан) ылбыттара, онтон сотору штаб писара оҥорбуттара.
Тимир суол сэриилэрин героическай үлэлэринэн 1945 сыллаах тохсунньу 17 күнүгэр Варшава куоратынан Висла өрүһү поезд туораабыта. Польша территориятын босхолооһуҥҥа үтүөлэрин иһин биһиги бригадабытыгар «Варшавскай» диэн аат иҥэриллибитэ. Олунньуга Илиҥҥи Пруссияҕа киирбиппит. Биһиги чааспыт Одердааҕы Франкфурт куоракка тохтообута. Одерга диэри нэһилиэнньэ хаалбатах этэ. Ити - Советскай Армия туһунан фашистскай пропаганда холуннарыылаах үлэтин түмүгэ.
Кулун тутарга кимэн киириибит хаһааҥҥытааҕар да соһумар, күүстээх уонна тэтимнээх буолбута. Одеры туораатыбыт да немец нэһилиэнньэтэ хойдубута, ол аайы куотар сирдэрэ суох буолбута. Берлиҥҥэ диэри 75-100 км хаалбыта. Өстөөх тиһэх киирсиигэ туох баар күүһүн мунньуммут этэ.
Кыайыы буолбутун сарсыныгар Берлиҥҥэ тиийбиппит. Уулуссалары ыраастаан суол таһаарына-таһаарына айанныырбыт. Кыайыылаах армия саллааттарын кэккэтигэр Николай Сметанин, Егор Иванов, Самсон Барахов уонна мин сахалар баарбыт. Самныбыт рейхстаг иһинэн - таһынан сылдьыбыппыт, истиэнэлэригэр бэлиэ хаалларбыппыт.
Сэрии сылларыгар мин сулууспалаабыт чаастарым хотугу Кавказ Грознайыттан Берлиҥҥэ тиийэ эриирдээх-мускуурдаах, суостаах-суодаллаах суолу ааспыттара.
1946 сыллаах сэтинньи 26 күнүгэр гвардия младшай сержана званиелаах сылдьан Львов куораттан демобилизацияламмытым.
Саха сиригэр 1947 сыллаах тохсунньуга кэлбитим. Итинтэн ыла Нам оройуонугар үлэлии сылдьабын.
Н. Рожин