РУБРИКАТОР
ОЛО5УН МИЛИЦИЯ5А АНААБЫТА
Көбөкөн Рехлясовтара аҕа уустаан сытыары-сымнаҕас дьоннор.
Мин бэркэ билэр киһим Николай Николаевич Рехлясов (Лыыба Ньукулай) саха киһитин сиэринэн кэргэн ылан, бур-бур буруо таһааран, Чомчоҕой арыыга олорбута. Эдэр ыал бастакы оҕолоругар аҕатын аатын биэрбиттэрэ. Лыыба Ньукулай ааппын ааттатар, суолбун салгыыр киһилэнним диэн сүрдээҕин үөрбутэ.
Сотору кэминэн колхозтар тэриллэн барбыттара. Лыыба Чомчоҕой колхозка чилиэнинэн киирбитэ. Ити саҕана утуу-субуу икки кыыс оҕоломмүттара. Кэргэнэ кыра кыыһын оҕолоноругар күн сириттэн маппыта. Лыыба Ньукулай үс оҕолоох тулаайах хаалбыта. Кини оҕолорун улаатыннарар туһугар колхоһугар икки хараҥаны ыпсаран, күүһүн-уоҕун харыстаабакка үлэлээбитэ. Уола Коля эрдэттэн үлэҕэ эриллэн аҕатыгар күүс-көмө буолбута. Көбөкөн түөрт кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Үөрэҕин салгыыр кыаҕа суох буолан хара үлэҕэ төбөтүн оройунан түспүтэ. Кыра эрдэҕиттэн тулаайах, икки балтыларын көрөн-истэн, биэбэйдээн улаатан, уолчаан эрэйи-кыһалҕаны этинэн-хаанынан билбитэ. Ол да иһин аһыныгас, дьон олоҕун сыаналыыр, ханнык да ыарахан үлэттэн чаҕыйбат буола улааппыта.
Кыһалҕа кыһайан Лыыба Ньукулай колхоһуттан көҥүллэтэн Нам сэлиэнньэтигэр көһөн киирбитэ уонна райсоюзка куруусчутунан, хара үлэһитинэн ылыллыбыта. Төһө даҕаны уҥуоҕунан намыһаҕын иһин эдэр-сэнэх, модьу-таҕа уолаттартан хаалсыбат этэ.
Ити үлэлии сырыттаҕына аҕа дойдуну көмүскүүр улуу сэрии саҕаламмыта. Лыыба хараҕынан мөлтөх буолан сыыллыбыта. Ол оннугар уола Коля сааһын ситэн 1943 сыллаахха бэбиэскэ туппута уонна Илиҥҥи фроҥҥа сулууспалаабыта. Түөрт сыл буолан баран Көбөкөн уолаттарын Н. Мухины, И. Федотовы кытары төрөөбүт дойдутугар этэҥҥэ эргиллибитэ.
Дойдутугар кэлээт аҕыйах хонук сынньанан баран Намнааҕы милиция отделыгар рядовойунан киирбитэ. Милиция ыар үлэтин үөһүгэр түспүтэ. Нэһилиэнньэ олоҕун араҥаччылааһыҥҥа бэрээдэги кэһиини, буруйу оҥорууну, арыгылааһыны, уорууну, алдьатыыны утары билиитин, опытын, күүһүн-күдэҕин ууран охсуспута. Сорудаҕы уталыппакка кэмигэр толорорунан уратылааҕа. Итиннэ үлэлии сылдьан кэргэннэммитэ. Иллээх ыал түөрт оҕоломмуттара.
Николай Рехлясов отделга үлэлиир сылларыгар нэһилиэнньэни кытта ыкса сибээстээҕэ. Сэлиэнньэ олохтоохторун, ким тугунан дьарыктанарын, туох интэриэстээҕин үчүгэйдик билэрэ. Бэрээдэги кэһиэх, буруйу оҥоруох дьону эрдэттэн болҕомтотугар ылан, хонтуруолга тутара. Кинилэри кытта үгүстүк кэпсэтэн, бэсиэдэлэһэн, өйдөтөр-сэрэтэр үлэни ыытара. Дьону кытта дөбөҥнүк биир тылы булара. Бэйэтэ сымнаҕас, үөрэ-көтө сылдьар майгылаах буолан буруйдаахтары өсөһүннэрбэт, төптөрү түһэрбэт буолара. Ол да иһин дьоно-сэргэтэ кинин олус ытыктыыллара.
Н.Н. Рехлясов өр сыллаах эҥкилэ суох үлэтэ ис дьыала министерствотын үгүс грамоталарынан, «Милиция туйгуна» знагынан бэлиэтэммитэ. Рядовойтан старшай сержаҥҥа тиийэ үүммүтэ. Кини ис дьыала Намнааҕы отделыгар 26 сыл кэриҥэ үлэлээбитэ. Оччотооҕүга телефон аҕыйаҕар, массыына суоҕар суһал ыҥырыыга күннэри-түүннэри сатыы сылдьара. Дьоно-сэргэтэ кинини таптаан «Сымнаҕас милиция» диэн ааттыыра. Ол эрээри Николай Николаевич бэрээдэги араҥаччылааһыҥҥа халбаҥнаабат принциптээх үлэһит быһыытынан биллибитэ.
Оҕо эрдэҕинэ ийэтэ суох улааппыта, сэрии сылларын ыарахаттара, ас-таҥас кырыымчыга, милиция ыарахан үлэтэ кини доруобуйатын айгыраппыттара. Ол да иһин Николай Николаевич баара-суоҕа 49 сааһыгар күн сириттэн маппыта.
Үтүө үлэһит, кэрэ киһи Николай Николаевич туһунан Нам сэлиэнньэтин олохтооҕо, пенсионер Петр Иванович Андреев ахтыытын кытта билсиҥ: «Мин Николай Николаевич Рехлясовы 1954 сылтан билэбин. Ити саҕана аҕыйах кэмҥэ кинилэргэ олоро сылдьыбытым. Кини киһи быһыытынан сүрдээх ыраас дууһалаах, намыһах уҥуохтаах, холку, сымнаҕас киһи этэ. Хаһан да кыыһырбытын биллэрбэккэ мичээрдии сылдьар буолара. Бэйэтин үчүгэйдик кыанар этэ. Милиция үлэтин дьон үксэ билэр. Кинилэри дьон аҥардас куһаҕан эрэ түбэлтэҕэ ыҥыраллар. Үгүс кэлиилээх-барыылаах үлэлээх дьон. Николай Николаевич үлэтигэр үрдүк эппиэттээхтик сыһыаннаһара. Буруйдаахтары өй-санаа, билии-көрүү өттүнэн баһыйара. Ыарахан да түгэннэргэ ыгылыйбат холку киһи этэ. Ол да иһин кинини «Сымнаҕэс милиция» диэн ааттыыллара уонна убаастыыллара. Кини үлэлээбит кэмигэр милицияҕа сотрудниктар аҕыйах этилэр. Онон да буолуо, дьуһуурустубатын кэнниттэи сынньалаҥа суох быһыылааҕа. Үксүгэр дьоннор кэлэн ыҥыран бараллара. Ол быыһыгар кыра да дьыаланы күүркэтэн «Сахсырҕаны слон» оҥорор быһыылаахтара. Ити туһунан Николай Николаевич кэпсиирэ. «Милиция миэстэтигэр быһаарар уонна бэрээдэги сөптөөҕүнэн көрөр, олохтуур эбээһинэстээх. Суут-сокуон бастакы илдьитэ тыллааһын киирдин да сонно тутан-хабан барыы буолбатах,» - диирэ кини.
60-с, 70-с сылларга олохпут сайдыытын үгэнэ этэ. Ити саҕана биирдэ уулуссаҕа бэйэтиттэн үрдүк икки уолу батыһыннаран илиитигэр биэдэрэ тутуурдаах ис дьыала отделын диэки тиэтэйэ-саарайа хаамсан иһэллэрин көрсөн дорооболостум. «Дьонноргун эбиэттэтэ иһэҕин дуу? Тоҕо эдэр дьоҥҥо биэдэрэҕин туттарбаккын?» - мин туоһулаһааччы буоллум. Онуоха кини: «Бу эдэрдэр биэдэрэни да кыайбаттар. Бастаан куттарбыт мииммин уолаттарым тоҕо түһэрдилэр. Онон иккиһин ылан иһэбин» - эппиэттээтэ Николай Николаевич. Уолаттарым тугу эрэ киҥинэһэллэр. Онтон биирдэстэрэ: «Убайбытыттан бэйэбит да сөбүн мөҕүллэн иһэбит», - диэтэ.
Иккис түгэн: эбиэттии олордохпутуна биир дьахтар киирэн Николай Николаевиһы ыҥыран таһаарда. Ол кэнниттэн утаакы буолбата, киһим икки уостаах сааны туппутунан киирэн кэллэ. «Хайа, сааламмыттар дуу?», - мин ыйытабын. «Ээ, суох, уоллара кустуу бараары сылдьан итирэн хаалбыт», - киһим бэрт судургутук эппиэттээтэ. Онтон өр-өтөр буолбата биир оҕонньор киирэн: «Сааны милицияҕа илдьимэ, уолбун хаайтарыма» - диэн көрдөстө. Онуоха Николай Николаевич: «Уол утуйан турдаҕына миэхэ дьиэбэр ыытаар» диэн оҕонньору сэрэттэ. Оҕонньор сирэйэ-хараҕа сырдаата, үөрбүтэ өтө көһүннэ уонна уолун өтөр үйэҕэ өйүттэн-санаатыттан сүппэт гына дэлби мөҕөн биэрээр диэн көрдөстө.
Үлэтигэр кыһамньылазх, дьоҥҥо-сэргэҕэ үчүтэй сыһыаннаах милиционер Н.Н. Рехлясовы биир идэлээхтэрэ умнуо суохтаахтар. Кини холобуругар эдэр үлэһиттэри үөрэтиэхтээхтэр».
М. Ядрихинскай,
Нам селота