РУБРИКАТОР
ИККИ БОЙОБУОЙ ОРДЕН КАВАЛЕРА
1941 сыллаах от ыиын 14 күнэ. Нам бөһүөлэгэр кулуупка байыаннай комиссия үлэлии олороро. Кэлин-барыы, киирии-тахсыы, ытаһыы, быраһаайдаһыы, арахсар алгыс тыллар - хартыына чуолкай итиннигэ.
Орто уҥуохтаах, олус хатыҥыр, кумааҕы курдук кубаҕай дьүһүннээх, сүүрбэтиттэн эрэ тахсан эрэр саастаах эдэр киһи байыаннай комиссариат представителин иннигэр киирэн хортууһун кум-хам тута турара.
- Эйиэхэ туох наада буолла? - Саҕатыгар үс кубиктаах байыаннай киһи ыйытар.
- Мин норуоппун көмүскүү фроҥҥа барыахпын баҕарабын. Табаарыстарым бары баран эрэллэр.
- Бэбиэскэҕин аҕал.
- Бэбиэскэм суох.
- Оччоҕо бара тур. Сибилигин хоруоптан тахсыбыт курдуккун, хайа дьүһүҥҥүнэн норуоккун көмүскээри гынаҕын, - байыаннан киһн хомуруйар.
- Мин бүгүн балыыһаттан таҕыстым... Кыратык ыалдьан... Оттон бэйэм доруобайбын. Бэрибиэркэлээн көрүҥ.
Ити «Союзпечать» боломуочунайа Афанасий Егорович Рехлясов этэ. Кэпсэтии, туруорсуу, көрдөһүү бөҕөнөн барар буолбута. Оройуон патриотическай күүһүн көрдөрөөччүнэн ааҕыллыбыта.
Брянскай туһаайыытыгар 1942 сыллаахха бэс ыйын 21 күнүгэр 223-с мотострелковай биригээдэ кэлэн тохтуур. Итиннэ сахалар элбэхпит. Афанасий Рехлясов эмиэ баара.
Бэс ыйын 30 күнэ. Трактовка дэриэбинэ таһыгар биһиэннэрэ түүн кэлэн сыаптаан сыппыттара. Гитлеровецтар ону билбэккэ, сэрэҕэ суох ньамалаһаллар. Олох чугаһаабыттарын кэннэ, уот аһыллар. Өстөөхтөр охсуллубут оттуу охтоллор. Икки киһи билиэн түбэһэр. Бэрт аҕыйах саллаат куоппута. Халлаан сырдыыта иккис атаака эмиэ үлтүрүтүллүбүтэ.
Сырдаабытын кэннэ өстөөх артиллерийскай уоту аспыта. Ыһыы-хаһыы, ынчык үксээбитэ. Ол мучумаан саҕана эмиэ атаакалаабыттара. Суоһар хапсыһыы этэ. Сирбит табыгастааҕа, саллааттар санаалара күүстээҕэ бу да сырыыга кыайыыга тиэрпитэ.
Өстөөххө контрнаступление оҥоһуллубута. Аҕыйах танкеткаҕа хаххаланан пехота иннин диэки ыстаммыта. Афанасий өстөөх окуопатыгар бастакынан тиийбитэ. Уҥа өттүн көрбүтэ өстөөх пулемета үлэлии турара. Онно гранатаны элиппитэ. Пулемет ах барбыта. Онтон хаҥас өттүгэр өстөөхтерү сойуоласпыта.
Биир кыра тохтобулга көрүммүтэ Рехлясов отделениетыттан түөрт эрэ киһи орпут. Петров, Сидоров диэн Өлүөхүмэ, Романов диэн Якутскай уолаттара эрэ тыыннаахтара.
- Нохолор, маҥнайгы сүрэхтэниибит ыарахан буолла. Иннибитигэр төһөлөөх эрэй көһүтэрэ буолуой? - диэбитэ Афанасий.
Рота иннигэр 500-чэ метр тэйиччи үрдэл сытара. Балаҕан ыйын 10 күнэ буолар түүнүгэр үрдэлгэ тыаһа-ууһа суох сыылан тахсарга бирикээс кэлэр. Өстөөх ракетанан сырдатынан иннин көрүнэ сыппыта.
Рехлясов сулууспалыыр ротата 230-ча киһилээҕэ. 300-чэ метр сыылыбыттарын кэннэ өстөөх билэн, уоту аспыта. Сытан биэрэр табыллыбатыттан «Вперед!» диэн команда бэриллибитэ. Байыастар харса суох ыстанан кэбиспиттэрэ. Үрдэл күлүгэр тиийиигэ 60-ча эрэ киһи баара.
Балаҕан ыйын 16 күнүгэр рота командира таб. Рехлясов отделениетын ыҥыран ылбыта. Түүн нейтральнай зонаны туораан, өстеөх оборонатын кэтэҕэр тахсарга, онтон сарсыардааҥы аһылык бириэмэтигэр аралдьытар уоту аһан, биһиги сүрүн чаастарбыт киирэллэригэр көмөлөһөргө бирикээстээбитэ.
Уустук сорудах. Опыттаах сэрииһиттэринэн Рехлясов, Петров, Сидоров, Романов этилэр. Атыттар саҥалар. Барыта 16 буолбуттара. Опыта суохтар элбэхтэрэ эбии күчүмэҕэйдэри үөскэппитэ. Рехлясов ол иһин отделениетын кытта сиһилии сүбэлэспитэ.
Сарсыарда 4 чааска айан саҕаламмыта. Миинэлэммит балаһа туохтааҕар даҕаны сэрэхтээҕэ. Саллааттар этэҥҥэ туораабыттара. Түөрт часовойу тыаһа суох «устан» баран, икки аҥыы хайдыспыттара.
Өстөөхтөр онтон-мантан күлүҥнэһэн туран, бары биир сир диэки бараллара. Быһыыта, онно куукуна баара. Биһиги дьоммут аһыы олорор 20-чэ немеһи билиэн ылбыттара. Итиэннэ фонарынан дьонноругар сигнал биэрбиттэрэ. Кимэн киирии саҕаламмыта.
Балаҕан ыйын 18 күнүгэр биһиги чаастарбыт Воронежка тоҕу анньан киирбиттэрэ. Ити күн Афанасий ыараханнык бааһырбыта. Буулдьа туөһүн тылынан түһэн, куртаҕын арыый таарыйбакка курдаттаабыт. Көр, ол курдук киһи тыыннаах хаалар түбэлтэлэрэ баар буолара.
Үтүөрэн баран Афанасий Егорович 1943 сыллаах тохсунньуга 305 №-дээх стрелковай дивизия 1002-с полкатыгар разведка отделениетын командирынан анаммыта. Ол кэнниттэн элбэх эриирдээх эпизодтары, мүччүргэннээх сырыылары ааспыта.
Наар инники кимэн иһии балаһыанньаны уларыппыта. Саллааттар өйдөрө-санаалара, сүргэлэрэ көтөҕүллүбүтэ. А. Рехлясов бу чааһын кытта Буденное, Большетроицкая дэриэбинэлэри, Харьков, Ольша, Валки куораттары босхолуур историческай кыргыһыыларга кыттыбыта.
Таб. Рехлясов итинтэн кэнники (1944 сыллаах муус устарга) Крым босхолооһунугар сылдьыбыта. Мелитополь, Балаклава оройуоннарыгар улахан кыргыһыылар буолбуттара.
Өстөөх ДЗОТ-тын суох гыныыга хорсунун иһин Афанасий Рехлясовы орденынан наҕараадалыырга дьыала оҥоһуллубута. Ыам ыйын 10 күнүгэр Севастопольтан арҕаа баран иһэн кини көхсүгэр ыараханнык бааһырбыта. Тыҥатыгар хатаммыт снаряд үлтүркэйин сатабыллаахтык ылан, советскай эмчиттэр саллааты өлүүттэн өрүһүйбүттэрэ.
Үтүөрээт, I Белорусскай фронт 309 №-дээх стрелковай дивизиятын 1137-с полкатыгар сулууспатын салҕаабыта.
1944 сыллаах ахсынньыга Висла өрүс уҥуор Шандамирскай плацдармҥа оборонаҕа олорбуттара. Өстөөх оборонатын тоҕу анньыы 1945 сыллаах тохсунньу 14 күнүттэн саҕаламмыта. Суукка устата 10-ча километрдаах бөҕөргөтүү биһиги илиибитигэр киирбитэ. Биир батальонтан 11 эрэ киһи тыыннаах хаалбыта. Радом куорат таһыгар Афанасий төрдүһүн бааһырбыта. Кини Кыайыы күнүн Астрахань госпиталыгар сытан көрсүбүтэ.
Кыайыы. Бу тылы кытта дьол, үөрүү, төрөөбүт сиргэ кэлэн дьону-сэргэни кытта көрсүһүү сибээстээхтэр. Кини Намҥа 1945 сыл от ыйын 27 күнүгэр эргийэн кэлбитэ.
Таб. Рехлясов хорсун быһыылара Кыһыл Сулус, Албан Аат III степеннээх орденнарынан бэлиэтэммитэ.
К. Колпашников,