РУБРИКАТОР
МОСКВАНЫ КӨМҮСКЭСПИТИМ
1941 сыл атырдьах ыйыгар сэриилэһэр армияҕа ыҥырыллан баран, кылгас үөрэнии кэнниттэн 233-с стрелковай полка састаабыгар киирсэн 1942 сыл олунньу саҥатыгар Москва анныгар сэриигэ тиийбитим. Оччолорго өстөөх Москваны хайаан да ылар туһугар соруктанан киллэрбит сэриилэрин сүрүн күүһэ өһүллэн төттөрү чугуйарга күһэллибит кэмэ этэ.
Ол эрээри өстөөх советскай столицаны ыларга саҥаттан-саҥа күүһү киллэрэн иһэрэ, быыстала суох хардары атаакалары оҥороро. Салгынтан саба түһүүлэри ордук күүһүрдүбүтэ. Тоҕоостоох кирбиилэргэ активнай оборонаҕа олорон, биһиги эккирэтэн иһэр күүспүтүн мөлтөтөн баран Москваны хайаан да ыларга суоттанара. Верховнай Кылаабынай Командование өстөөххө улахан күүстээх обороналанар кыаҕы биэрбэккэ, тыын ылларбакка, самнарыылаах охсууну оҥорорго, Москва анныттан үүрэн таһаарарга сорук туруорбута. Ол иһин икки өттүттэн суостаах кыргыһыы бара турара. Сорох куораттар, нэһилиэнньэлээх пууннар хастыы да төгүл илииттэн-илиигэ киириилэрин түмүгэр ынырык урусхаллааһыҥҥа түбэспиттэрэ.
Алдьаммыт танка, массыына, араас сэрии сэбин үлтүркэйдэринэн, өлбүт киһи, сүөһү өлүктэринэн суоллар туолан иһэллэрэ. Улахан иэдээҥҥэ Москва аннынааҕы куораттар, нэһилиэнньэлээх пууннар түбэспиттэрэ. Фашистар киһиэхэ кыыллыы сыһыаннарын биһиги бастаан онно көрбүппүт. Көмүскэлэ суох оҕолору, дьахталлары, кырдьаҕастары ылбыт сирдэригэр харса суох кыдыйан, уматан Москва диэки кэлэн испиттэрэ. Биһиги армиябыт модун күүһүттэн төттерү охсуллан төннөн иһэн өссө ордук кыыллыы сидьиҥник сыһыаннаспыттара. Куораттары, дэриэбинэлэри кураанахтаабыттара.
Биһиги полкабыт кулун тутар 9 күнүгэр Сухиничи куораты өстөөх хас да төгүллээн хардары атакатын саба охсон босхолообута. Ити иннинэ Калуга куораты уонна элбэх оройуоннар кииннэрин, нэһилиэнньэлээх пууннары босхолообуппут. Өстөөххө обороналанар кыаҕы биэрбэккэ Москваҕа иккиһин эргиллибэт гына саҥаттан-саҥа охсуулары героическай армиябыт салҕаан испитэ.
Кулун тутар 11 күнүгэр мин биир үрдэли ылар иһин кыргыһыыга бааһыран ыраах тыылга госпиталга эмкэ барбытым уонна сэттэ ый эмтэнэн баран армияттан сыыйыллан күһүн дойдубар кэлбитим. Кэлэн биир нэдиэлэ сынньаммытым кэннэ оройуоннааҕы сберкассаҕа сэбиэдиссэйинэн анаабыттара.
Оччолорго «Барыта фронт туһугар, өстөөҕү бүтэһиктээхтик кыайыахха диэри бары күүһү!» диэн девизтээх үлэ-хамнас тыҥааһыннаахтык барара. Төһө да үп-ас татымын үрдүнэн оройуон үлэһиттэрэ патриотическай ходобурдары көрдөрөллөрө. Үстүү-түөртүү ыйдаах хамнастарын заемнарга, оборона фондугар биэрэллэрэ. Сэриилэһэр армияҕа анаан ичигэс таҥастары, атын да бэлэхтэри ыыталлара. Ордук колхозтаах дьахталлар, оҕолор, кырдьаҕастар общественнай хаһаайыстыбаны бөҕөргөтөр, фроҥҥа көмөлөһөр туһугар икки хараҥаны ыпсаран үлэлииллэрэ.
Оройуон бары тэрилтэлэрин салайааччылара, советскай уонна партийнай актив бүтүннүүтэ производствоҕа быһаччы кыттара, тэрийсэрэ. Мин оччотооҕуга «Кыһыл ыллык», Молотов аатынан, Шмидт аатынан колхозтарга сыһыарыллан сааскы ыһыы бэлэмиттэн саҕалаан, күһүн үүнүү хомуура, сороҕор бурдук астааһына бүтүөр, госзакуп былаана туолуор дылы үлэлэһэр этим. Сэрии бүппутүн кэннэ 30 сылга эйэлээх олох оҥоһуутугар партия ыыппыт бары үлэтигэр, общественнай да сорудахтары толорууга кыаҕым иһинэн кыһанан үлэлээбитим. Саллаат хаһан баҕарар, ханна барытыгар мэлдьи саллаат.
Иван Николаевич Протопопов,
сэрии кыттыылааҕа