РУБРИКАТОР
САЛЛААТ НЬУКУЛАЙ
Н.Н. Попов сытыы-хотуу, бэйэтин кыанар, доруобай киһинэн биллэрэ. Ити, айылҕаттан айыллыбыт хаачыстыбалара саллаат ыар олоҕор ордук төһүүнэн буолбуттара. Аҕа дойду сэриитигэр сылдьыбыт саллаат бойобуой суолларын ааҕан сиппэккин. Олортон аҕыйах түгэни кэпсиэхпин баҕардым. Кини быраатынаан Баһылайдыын (Бочоох) сэрии иккис сылыгар, маассабай хомуур саҕана ыҥырыллыбыта. Хоту нэһилиэктэртэн бэрт элбэх киһи Граф биэрэгиттэн «Коминтерн» борохуотунан ыраах айаҥҥа турбуттара.
Атаарааччылар ортолоругар синиэллээх, төбөтө бэрэбээскилээх чуор, хатан куолаһынан: «Хотойдор, хаһан да Ийэ дойдугутун түһэн биэримэҥ, кыайыы аргыстаах эргиллээриҥ», - диэн хаһыытаан хаалбыта. Ити Советскай Армия офицера Семен Иннокентьевич Попов (Сэмньэ) этэ.
Ньукулай Челябинскай таһынааҕы Черепуль станцияҕа байыаннай үөрэҕи барбыта. Онно кини дьулуурдааҕын, күүстээҕин, кытыгыраһын, барыга-барытыгар дьоҕурдааҕын көрдөрөн хамандыырын хайҕалын ылбыта. Итинтэн салгыы кини Ленинградскай фроҥҥа сэриигэ кыттыбыта. Ньукулай манна аана суох алдьархайы уу хараҕынан көрөн улаханнык аймаммыта, долгуйбута. Хаанымсах фашистары кытта хабараан хапсыһыыттан хаанынан халыйбыт толооннору туораабыта. Аата-ахсаана биллибэт элбэх сэрии сэбэ алдьаммытын үлтү кэһэн өстөөҕү утары киирбитэ.
Ийэ дойдутун көмүскүүр ытык сэрии уоттаах толоонугар Ньукулай фашистары кытта ыстыыгынан үөлсүбүтэ. Биир итинник түгэҥҥэ кини сыҥааҕын уҥуоҕун буулдьа курдары көппүтэ. Ынырыктаах ыарыыттан туймааран иһэн хараҕын кырыытынан көрдөҕүнэ кинини оһоллообут фашист куотан эрэр эбит. Оҕо эрдэҕиттэн булчут Ньукулай өстөөҕүн түҥнэри ытан баран охтубута. Кнни Киров уонна Горькай куораттар госпиталларыгар эмтэммитэ.
Ситэри үтүөрбэккэ эрэ, килиэби сиир буолаат кыргыһыы хонуутугар тылланан иккистээн киирбитэ. Бу сырыыга Белорусскай фроҥҥа сэриилэспитэ. Онно кини үгүс дэриэбинэлэри, куораттары босхолоспута. Белоруссия партизаннарын хорсуннарын сөхпүтэ. Таҥас-сап бараммыт, олус дьүдэйбит, эстибит дьоннор кинилэргэ холбоһон салгыы сэрии толоонугар киирсэллэрэ.
Биирдэ сэрии үгэнин саҕана батальонтан 10 бастыҥ байыаһы талан разведкаҕа ыыппыттара. Онно опыттаах сэрииһити, кыраҕытык ытарынан бэйэтин көрдөрбүт саха байыаһын Ньукулайы эмиэ ылбыттара. Маҥнайгы сорудаҕынан кинилэргэ уотунан уһуура олорор немец дотун суох оҥоруу буолбута. Разведрота саллааттара ол диэки сыылбыттара сибинньиэс буулдьа ардаҕар түбэспиттэрэ. Сорохтор бааһырбыттара, атыттар өлбүттэрэ. Биһиги киһибит иннин диэки сыылан испитэ. Биир казах уола тулуйбакка төттөрү ыстанан иһэн буулдьаҕа таптаран охтубута. Ньукулай биирдэ өйдөөбүтэ ДОТ адьас чугаһыгар кэлбит этэ. Кини холбуу баайыылаах гранаталарын киирэр аһаҕас аанынан иһирдьэ элиппитэ. Олус улахан дэлби тэбииттэн сир муустаах ууну испит сылгы курдук титирэстээн ылбыта. Ити алдьархайтан тыыннаах орпут немец саллааттара утуу-субуу ойон тахсыбыттарын Ньукулай куобах тоһууругар турар киһилии умсарыта ытыалаабыта. Биһиги сэриилэрбитигэр уот модьоҕо буолан мэһэйдии сыппыт өстөөх ордуута суох буолбута. Советскай саллааттар дохсун «Ураа!» хаһыынан өстөөххө ыар ыалдьыт буолан тоҕу ааҥнаан киирбиттэрэ. Бу хапсыһыыга сылдьан атаҕын уллуҥар бааһырбыта. Өйүн сүтэрэн, туймааран сыппахтаан баран сыылан истэҕинэ миинэ оскуолката илиитин тоҕу көппүтэ. Ньукулай ыараханнык бааһыран, үгүс хаанын сүтэрэн госпиталларга бэрт өр эмтэммитэ.
Ньукулайы Нижнэй Тагил госпиталыгар нуучча кыыһа фельдшер арыаллаан Иркутскайынан Мухтуйаҕа аҕалбыта. Итинтэн сэриигэ барыаҕыттан аан маҥнай көрсүбүт сахата, үөрэхтээх Баланов диэн Ленинскэй оройуон киһитэ Якутскайга уобаластааҕы балыыһаҕа киллэрбитэ. Онно кэлбитин истэн аймаҕа, били атаарыыга кыайыыны баҕаран алгыы хаалбыт Семен Попов (Сэмньэ) фронтовик офицер Ньукулайы дойдутугар Хатырыкка таһаарбыта. Итинтэн ылата кини колхоз, совхоз араас үлэлэригэр эҥкилэ суох сылдьан пенсияҕа тахсыбыта.
М. Ядрихинсккай