РУБРИКАТОР
БИҺИГИ ДЭРИЭБИНЭБИТ ДЬОНО
Былыр-былыргыттан Эҥсиэли хочотун дьоно араас омуктары кытта доҕордоһон үөскээбиппитинэн киэн туттабыт уонна кинилэр ааттарын ытыктаан ааттыыбыт. Бу - нуучча, украина, татар, башкир уолаттара уонна кыргыттара. Кинилэр биһиги дойдубутугар кэлэн аан маҥнай бурдугу үүннэрэргэ, оҕуруот аһын олордорго үөрэппиттэрэ, культураҕа, үөрэххэ уһуйбуттара.
Билигин Бөтүҥ аҕыс кылаастаах оскуолатын турар сирэ уруккута Хатыҥ-Арыы сэлиэнньэтэ диэн ааттанара. Онно сүүс сыл анараа өттүгэр нуучча бурдук ыһааччы бааһынайдара олохсуйбуттара. Кинилэр биһиги сирбитигэр кэлиилэрэ Россияҕа революционнай хамсааһыҥҥа кыттаннар ыраахтааҕынан ыраах сиргэ атаарыллыбыттарыттан сибээстээх.
Мин бүгүн Аҕа дойду Улуу сэриитигэр активнайдык кыттыбыт, кырдьаҕас коммунист туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Кини өбүгэлэрин туһунан ахтыбат буолуохха эмиэ табыллыбат. Хатыҥ Арыыга олохсуйбут бааһынайдар аан дойду бастакы сэриитигэр кыттыбыттара. Кинилэр ортолоругар Николай Францевич Петровскай түөрт сыл сэриилэһэн Георгиевскай кириэс кавалера буолан кэлбитэ. Украинец Михаил Потапенко, сахалар таптаан ааттыылларынан саллаат Мэхээлэ, эмиэ элбэх медаллардаах эргиллибитэ. Оттон большевик татаардар Ф.Файзуллин уонна Естим Миньяров советскай былаас иһин сырдык олохторун биэрбиттэрэ. Нам селотугар үрүҥнэринэн өлөрүллүбүттэрэ. Комсомолец Насобулла Нигматулин Нам кыһыл дружинатын байыаһа этэ. Маҕаҥҥа үрүҥнэри утары сэриигэ геройдуу охтубута.
Аҕа дойду сэриитигэр биһиги доҕотторбут эмиэ хорсуннук фашистскай халабырдьыттары утары туруулаһан охсуспуттара. Николай Филиппович Карелин туһунан «Авиация полковнига» диэн ыстатыйаҕа урут суруйан турабыт. Кини ити билигин үүт заводун дьиэтигэр төрөөбүтэ уонна оҕо сааһын атаарбыта. Аҕа дойду сэриитигэр 180 бойобуой көтүүлэри оҥорбута. 56 төгүл өстөөх истребителлэрин кытта күөн көрсүбүтэ, тус бэйэтэ өстөөх сэттэ самолетун суулларбыта. Варшава, Берлин үрдүгэр бомбалары быраҕаттаабыта.
Бу хорсун дьону ахтан туран сүрүн темабытыгар киирэбит. Хатыҥ Арыы дэриэбинэтиттэн силис тардан үөскээбит уонна үлэһит киһи буолбут Илья Францевич Петровскай туһунан.
Илья бу кэргэҥҥэ саамай кыралара этэ. Кини ийэтин, үс уоллаах огдообо эмээхсини Бараанчаха (Фекла) эмээхсин диэн ааттыыллара. Илья Францевич бу дэриэбинэҕэ улаатан үлэһит буолан Нам селотугар кэлэн олохсуйбута. Оччолорго Нам Куһаҕан Ыал (Хатыҥ-Арыы) нэһилиэгэр киирсэрэ. 1939 сыллаахха бастаан ыытыллыбыт быыбарга Илья Францевич Куһаҕан Ыал Советын депутатынан талыллыбыта. 15 №-дээх депутатскай киниискэни Совет исполкомун председателэ Сидор Стрекаловскай илии баттаан туттарбыта. Ол саҕана Петровскай Намнааҕы остолобуой сэбиэдиссэйинэн үлэлиирэ.
1941 сылга уоттаах сэрии саҕаламмыта. Атырдьах ыйыгар Илья Петровскай Забайкальскай 525 саппаас зенитнэй полкатын саллаата буолбута. 1942 сылга Приморскай байыаннай уокурук бэһис зенитнэй полкатыгар наводчик-артиллерист этэ.
1942 сыл күһүн арҕаа Калининскай фронт 46-с механизированнай гвардейскай биригээдэ артиллерийскай дивизионугар өһүөннээх естеөҕү төттерү охсор иһин уоттаах сэрии ортотугар сылдьыбыта. Бу силлиэ-буурҕа ортотугар Илья Петровскай улуу Ленин партиятын чилиэнигэр ылыллыбыта. Элбэх хаан тохтуулаах, хардарыта төттөрү бырахсыы кэнниттэн 1943 сыл тохсунньуга биһиги чаастарбыт Великие Луки куораты босхолообуттара.
Бу сэриигэ артиллерист Петровскай бомба эстиититтэн контузия ылбыта. Босхолоспут Великие Луки куоратыгар госпиталга икки ый эмтэнээт, 1943 сыл ыам ыйыгар иккис Прибалтийскай фронт 11-с гвардейскай армия пулеметчигынан анаммыта. Ити фроҥҥа 1944 сыл кулун тутар ыйга диэри өстөөҕү ерө көрдөрбөккө төттөрү арҕаа үүрэр иһин өһүөннээх сэриигэ өлүү-тиллии быыһыгар килбиэннээхтик кыргыспыта. Итинник биир киирсиигэ Илья пулемета эмискэ үлэлээбэт буолбута. Табаарыстара кэлэн пулемету күпсүтэн барбыттара. Оттон Ильяны госпиталга атаарбыттара. Кини сүрэҕин туһунан уонна уҥа бүлгүнүгэр ыардык бааһырбыт этэ.
Илья Францевич бу бааһырыытыгар били 15 №-дээх депутатскай киниискэтин уонна партийнай билиэтин дьөлө көтөн оскуолка этигэр хатаммытын хостоон ылбыттара. Онон кинини ити икки докумуона өлөр өлуүттэн быыһаабыт этилэр. Бу сэриигэ көрдөрбүт геройдуу быһыытын иһин «Хорсунун иһин» медалынан наҕараадаламмыта. Ити кэнниттэн күһүн дойдутугар эргиллэн кэлбитэ.
Илья Францевнч ити партийнай билиэтэ 1954 сыллаахха партийнай докумуоннары уларытыынан сибээстээн киниттэн барбыт. Оттон 15 №-дээх депутатскай киниискэтэ үйэ-саас тухары көрдөрүүгэ музейга уурулунна.
И.Ф. Петровскай сэрииттэн эргиллэн кэлээт, ойуур хаһаайыстыбатыгар өр сыл үлэлээбитэ. Онтуката Үлэ Кыһыл Знамята орденынан уонна «Ойуур хаһаайыстыбатыгар 20 сыл» диэн значогунан бэлиэтэммитэ.
П. Сивцев