РУБРИКАТОР
БУОЙУН - ТУУТАЙ НЬУКУЛАЙ
Аан дойдуну атыйахтыы аймаабыт Аҕа дойду сэриитэ мин дьиэ кэргэммин тумнубатаҕа. Уус-Алдан Суоттутугар колхозка бэтэринээрдии сылдьар хос эһэбин, 3 оҕо амарах аҕатын 1942 сыллаахха балаҕан ыйын 25 күнүгэр сэриигэ ыҥыраллар.
Буойун хос эһэм, Парников Николай Алексеевич - Туутай Ньукулай 1906 сыллаахха күн сирин көрбүт. Эрдэ тулаайах хаалан, абаҕаларын, убайдарын көмөлөрүнэн киһи буолбут. Бэрт ууһун нэһилиэгиттэн эбэбин Варвара Николаевнаны кэргэн ылан, 3 оҕону төрөтөн, ньир-бааччы ыал буолан олордохторуна сэрии буолбут.
Оҕолорун батыһыннаран эбэм биэрэккэ киирбит. Ытаһа-ытаһа быраһаайдаспыттар. Дьонун барыларын кууһа-кууһа: «Үлэһит, үөрэхтээх дьон буолаарыҥ», - диэн хос эһэм кэриэһин эппит. Суотту биэрэгэ, Өлүөнэ эбэбит киэҥ киэлитэ, борохуот аал, кэмэ суох элбэх дьон ытаһыыта, аймалҕана - бу барыта чороччу улаатан эрэр оҕолор харахтарыгар, өйдөрүгэр-санааларыгар дириҥник иҥмитэ.
Саха буойуна, Николай Парников, Иркутскайга тиийэр. Онно хайыһар үөрэҕэр такайыллан, үөрэхтээх диэн, хайыһар биригээдэтигэр командирынан оҥороллор. Эһэм кыра соҕус уҥуохтаах, түргэн-тарҕан туттуулаах, киирбит-тахсыбыт сытыы-хотуу киһи эбит. Дьонугар быыстала суох суруйар эбит. Ол гынан баран, дьонуттан биир да суругу туппатах. Суруктарыгар оҕолорун, кэргэнин биир-биир ааттаан, кырачаан уолун өрүү Алексей Николаевич диэн улахан киһини ааттыыр курдук суруйар. Хас да суругу борохуотунан айаннаан иһэн ыыппыт. Биир суругар: «Дойдуттан араҕар уонна таптыыр кэргэттэртэн арахсартан ордук күн сиригэр күчүмэҕэй уонна кытаанах дьыала суох эбит. Балбаара, кытаат, оҕолоргун үчүгэйдик иит, баҕар мин ааппын кинилэр ааттатар дьон буолуохтара», - диэн суруйар. Оччолорго мин эһэм оскуолаҕа киирэ илик эбит, маҕаһыынтан харандаас ылларан: «Аҕабар сурук суруйабын», - диэн тугу эрэ бооччойоохтуур.
Сэрии сылларын иэдээнэ ытарчалыы ылан испит. Аччык аас-туор олохтон, аҕаларын ахтан төрдүөн куустуһан олорон ытаһаахтыыллар. Аҕаларын СУРУГУН ааҕан, көрсүбүт курдук, үөрээхтииллэр. Ол сырыттахтарына 1943 сыллаахха «сураҕа суох сүттэ» диэн ыар биллэрии кэлэн сүрэхтэрин хайытар. Хос эһэм бүтэһик суругун тохсунньу 27 күнүгэр 1943 сыллаахха суруйбут. Онно: «Сэриигэ киирээри олоробут. Дьоллоох уол оҕо буоллахпына төннүөм. Быраһаайдарыҥ, быраһаайдарыҥ», - диэхтээбит. Бу суругу хантан суруйбута биллибэт. Бу иннинээҕи суруктар Мальта станцияттан суруллубуттар. Арааһа, Илмень күөл киирсиитигэр охтубут буолуон сөп.
Сэрии бүтэн буойуттар дойдуларыгар төннүтэлээбиттэрэ. Эһэм барахсан эдьиийдэринээн борохуот кэллэ да биэрэккэ сүүрэн киирэн аҕаларын күүтэллэрэ. Сааһыран олорон ол туһунан долгуйа кэпсиирэ эһэм, Парников Алексей Николаевич, 2 уордьан кавалера, норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. Буойун аҕалара, эһэлэрэ, хос эһэбит кэриэһэ туолбута. Парниковтар, Сабарайдар олоҕу салҕыыбыт, үөрэҕи-үлэни үрдүктүк тутабыт. Күндү киһибит, хос эһэбит суруктарын харыстаан уурабыт, сырдык аатын үйэтитэргэ дьулуһабыт.
Алеша ПАРНИКОВ, ХСФЛ 6 кылааһын үөрэнээччитэ
САЛЛААККА СУРУК
Күндүтүк саныыр эһэм Ньукулай, дорообо. Эйиэхэ Нам улууһун Хамаҕаттатыттан хос сиэнин Парников Алеша суруйан эрэбин. Мин иннибэр эн сэрииттэн ыыппыт суруктарын сыталлар. Кинилэр миэхэ эн хорсун санааҕын, дойдугар, дьоҥҥор, оҕолоргор тапталгын кэпсииллэр.
Эһээ, эн үс оҕон этэҥҥэ улаатан, ыал буолан, дойдуларын, норуоттарын туһугар үлэлээн-хамсаан аастылар. Улахан кыыһын Варя үс оҕолоох, элбэх сиэннэрдээх, хос сиэннэрдээх. Кыра кыыһын Катя доруобуйа харыстабылын туйгуна, үс оҕо тапталлаах ийэтэ, элбэх сиэн, хос сиэн эбэтэ. Эн туйах хатарааччын, суруккар таптаан, эрэнэн Алексей Николаевич диэн ыҥырар кырачаан уолун - мин эһэм, 50 сыл тыа хаһаайыстыбатыгар эҥкилэ суох үлэлээн, икки уордьаннаах туйгун үлэһит. Дьон-норуот ытыктыыр киһитэ. Алта оҕото олоҕун салгыыллар. Ааккын ааттатар сиэнин Николай Алексеевич Парников, мин аҕам, баһаарнай надзор начальнига, подполковник. Оҕолор, сиэннэр, атын да аймахтар эйэлээх олоххо этэҥҥэ олоробут. Төрүччүбүтүн тоҕус көлүөнэҕэ дылы үөрэтэн Бороҕон улууһун Сабарайдара диэн кинигэ таһаардыбыт.
Олохпут сайдан, олорорго, үөрэнэргэ-үлэлииргэ үчүгэй. Дойдубут, Республикабыт тупсан иһэр, куорат, эн төрөөбүт дойдун - Суотту уларыйда. Арай уларыйбат эһиэхэ биһиги дириҥ махталбыт. Сыллар аастахтарын аайы хас биирдии саллаат аата күндү буолан иһэр.
Бэйэм сурукпун эдьиийим Сабарай Илгэ строкаларынан түмүктүүбүн:
Бу сыаната биллибэт
Күндү нэһилиэстибэҥ-
Үтүөкэн аатыҥ иһин
Махтанабын, эһээ, мин:
Өлүү атар айаҕар,
Сэрии кутаа уотугар
Төһө да хам бааллаҥҥын
Умса анньылыннаргын,
Ситэри бэлэмэ суох
Сиэртибэ да буолларгын,
Биир да сааттаах мэҥ-сурах
Киртиппэтэх эн ааккын.
Аҥаардас ол да иһин
Сөп эн дьоруой дэниэххин,
Мин сүппүт буойун эһэм-
Сэмэй холобур киһим.
Сиэниҥ Алеша, 2015