РУБРИКАТОР
ВЕТЕРАН БИЛИГИН ДА НАСТАВНИК
Семен Данилович Оконешников Чурапчы оройуонун Алаҕар нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Эдьиийэ оҕо сааһыгар эрдэ оһолго, ийэтэ икки саастааҕар өлбүттэрэ. Таҥаһа-саба суоҕуттан оскуолаттан эрдэ уурайбыта. Эһэтигэр иитиллибитэ. 15 саастааҕыттан колхозтаах, үлэттэн илиитин араарбат.
Сэрии иннинээҕи сылтан кураан, сут сатыылаабыта. Ыаллар тиһэх сүөһүлэрин эһэн, сорохтор хоргуйан өлбүттэрэ. Аҕата ыксаан, үлэ көрдүү куоракка киирбитэ. Сэмэн маннык ахтар: «Кыайан олоруо суохпун диэн, дьон сүбэтин ылынан, саас эрдэ Дьокуускайга чараас таҥастаах, үтэтэ суох айаҥҥа туруммутум. Төҥүлүгэ нэһиилэ кэлэн, суол кытыытыгар турар балаҕаҥҥа киирбитим. Оҕонньордоох эмээхсин биир балыгы аҥардаһан, сии олороллоро». Уолга чэй, балык минэ кутан биэрбиттэр. Куоракка барар дьону булан, атаарбыттар. Ол кырдьаҕастары күндүтүк саныыр.
Олох билбэт сиригэр тыа оҕото мунан, баһаар иһигэр киирэн, тастыҥ убайын кэргэнин көрсүбүтэ, аҕата кинилэргэ олорор эбит. Дьоннорун этиилэринэн татаар оҕонньорго мас кэрдээччинэн үлэҕэ киирэр. Сыл устата үлэлиир, кыра хамнастанар. Сэрии саҕаланыан иннинэ, саас Покровскайга суол оҥоһуутугар нууччалары кытта бодоруһар. Сэрии ыар тыына биллибитэ, ас-үөл аччаабыта. Аҕата хоргуйан өлбүтэ.
1943 сыл бэс ыйыгар бэбиэскэ тутан, армияҕа барбыта. Байыаннай бирисээгэни биэрбитэ, 1084-с стрелковай полкаҕа сулууспалаабыта. Икки ый устата сатыы айаннаан, тыыннаах эрэ тиийэн, уоттаах сэриигэ киирбитэ, кыл мүччү тыыннаах хаалбыта.
1948 сыл сааһыгар ефрейтор званиелаах дойдутугар эргиллибитэ. Сэрии-сут сылларыгар аймахтара хоргуйан өлбүттэр. Олорор дьиэтэ суоҕуттан Дьокуускайдыыр. Тыаҕа олохсуйар санааттан үлэ көрдөһө Намҥа сатыы кэлэр, бастаан Никольскайга олохсуйар. Хамаҕатта нэһилиэгэр үлэлиир. 1955 сылтан Салбаҥ төһүү, туруу үлэһитэ. 1987 сылга дылы колхоз, совхоз араас үлэтин толорбута. Үс төгүл нэһилиэк сэбиэтин депутатынан талыллыбыта. Быыбардааччылар этиилэрин, накаастарын толоруута үтүө суобастаахтык сыһыаннаспыта. Тыа хаһаайыстыбатын бастайааннай комиссиятын, народнай хонтуруол чилиэнин быһыытынан элбэх рейдэлэри, бэрэбиэркэлэри фермаларга, тэрилтэлэргэ ыытыспыта. Боппуруостары бэлэмнээн, исполкомҥа, партийнай мунньахтарга Петр Дмитриевич Колесовтыын киллэрэллэрэ. Ыччат сүөһүнү сайыҥҥы уотууга Владимир Дмитриевич Новгородовтыыҥ хас да төгүл совхоз, оройуон чемпион бостуугун аатын ылбыттара.
Семен Данилович икки төгүл Москваҕа норуот хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар кыттыбыта, түөрт төгүл путевканан наҕараадаланан, дойду араас санаторийдарыгар сынньаммыта, күүлэйдээбитэ. Дьокуускай санаторийдарыгар икки төгүл уонна быйыл Кыайыы 55 сылыгар эмтэнэн таҕыста. Үлэһит киһини салалта сөптөөхтүк бэлиэтээтэ диэн махтанар. 75 сааһын туолбутунан олохтоох дьаһалта убаһа биэрэргэ быһаарда.
Кини «Студенческай», «Таҕыс» фермаларыгар ыччаттарга наставниктаабыта. Элбэх общественнай сорудаҕы толорбутун ахтан ааһар тоҕоостоох.
1955 сыл ахсынньытыгар Ленин аатынан колхоз Салбаҥ биригээдэтин чулуу үлэһит кыыһын Анна Ивановна Протопопованы кэргэн ылбыта. Анна төрөппүттэрэ эрдэ өлөннөр Хамаҕатта детдомугар балтынаан Дунялыын иитиллибиттэрэ. Дуня куоракка киирэн, эдьиийиниин сибээстэрэ быстыбыта. Детдомҥа иитиллибит урукку оҕолор Дуняны биллэххитинэ, Салбаҥҥа биллэриэ этигит. Ааныс детдомтан тахсан баран, абаҕатыгар Петр Иванович Протопоповка олорон, сүөһү иитиитигэр үлэлээбитэ. Төрөппүттэрэ Алааппыйа уонна Уйбаан сэрии кэмигэр ыалдьан өлбүттэрэ.
Ветераннар биэс оҕолоохтор, сэттэ сиэннээхтэр.
Совхозтар ыһылланнар тыа сирин олоҕо-дьаһаҕа биллэрдик ыараата. Өлүүлээн ылбыт баайдара-дуоллара сиэнэн-аһанан бүттэ. Техника уонна тутуу улаханнык эргэрдэ. Саппаас чаас көстүбэт, саҥаны атыылаһарга үп-харчы суох, истэр-билэр тухары тыа сиригэр уматык уонна оҕунуохтуур матырыйаал тиийбэт, от-мас тиэйиитэ сыаната олус ыараата.
Ол эрээри тыа сирин билиҥҥи балаһыанньаттан таһаарарга Президент М.Е. Николаев биирдиилээн ыал экономикатын тупсарарга туруорар боппуруостара улахан эрэмньини уонна бөҕө санааны үөскэтэллэр.
Сэрии, тыыл, үлэ ветераннара Семен Данилович, Анна Ивановна Оконешниковтар бэйэлэрин оҕолорун уонна Владислав Алексеевич Пестряков дьиэ кэргэнин кытта холбоһон, түөрт ыал «Хопто» бааһынай хаһаайыстыбаны тэрийбиттэрэ. Сэмэннээх үһүс уоллара Бүөтүр салайар. 21 ынах сүөһүлээхтэр, 13 сылгылаахтар. Дьиэ кэргэн дохуота 1999 сылга 94808 солк. тэҥнэстэ. Биир киһиэхэ 23702 солк. тигистэ. Нэһилиэккэ атын дьиэ кэргэттэр көрдөрүүлэриттэн үрдүк.
Бааһынай хаһаайыстыбата Өргөлөөххө, Куччаҕа 32 га ходуһалаах, ааспыт сайын 100 тоннаны оттоон, былаанын толорбута.
Өргөлөөххө саҥа дьиэни, пекарняны тутан, үлэҕэ киллэрдилэр. Коллектив 1999 сылга 9 тонна үүтү, 2 тонна эти туттарда. Семен Данилович кэргэнинээн Өргөлөөххө баран, отчуттарга наставниктыыр. Ытык кырдьаҕас сиэннэрин кытта сир аһын көхтөөхтүк хомуйаллар, куоракка туттараллар.
Бааһынай хаһаайыстыбата дьиэ кэргэн экономиката сайдарын туһугар 2000 сылга маннык былааннардаах. УлуусПО линиятынан 25 центнер үүтү, 20 центнер эти туттарыаҕа, 100 тоннаны оттуоҕа. Саас 9х9 м иэннээх дьиэ көҥдөйүн тутан бүтэрдилэр.
Сэрии кыттыылааҕа ыччаттарга этэр: «Аныгы ыччат тугу сатаабатаҕай, үөрэҕи баһылаан, наука араас үктэллэрин дабайан, иннигит диэки баран иһиҥ. Төрөөбүт дойдугут чэчирии сайдарыгар кылааккытын киллэриҥ. Биһиги ыар, аччык олохпут хаһан да хатыламматын. Өрүү эйэ, дьол, үөрүү баар буоллун».
Семен Данилович эйэҕэс, амарах аҕа, эһээ, оҕолорун үлэни таптыырга кыраларыттан такайбыта. Эйэлээх олоҕу аҕалбыт сэрии ветераннарыгар сүгүрүйэбит, истиҥник махтанабыт.
Ф. Ушницкая