РУБРИКАТОР
УЛАХАН ХИНГАНЫ УҤУОРДААН
Мин Нам оройуонун уһук соҕуруу, кэлин Якутскай оройуонугар бэриллибит Көдөһү нэһилиэгэр төрөөбүтүм. 1943 с. ыам ыйын 27 күнүгэр суһал ыҥырыыга түбэһэн сарсыарда 6 чааска армияҕа ыҥырыллар бэбиэскэбин туппутум. Бииргэ оонньообут, үөрэммит, 1941 с. сэрии саҕаланаатын кытта 7-с кылааһы бүтэрээт колхозка бииргэ үлэлээбит уолаттарбынаан төрдүө буолан Маҕан дэриэбинэтиттэн барбыппыт. Дьиэбэр убайым Уйбаан Сталинград туһаайыытыгар сылдьан сураҕа суох сүппүтүттэн сылтаан икки хараҕа суох буолбут ийэм «Оҕоккоом, этэҥҥэ...» диэн хаһыытаан, салгыны туппахтаһа хаалаахтаабыта. Ол күн киэһэ борохуотунан айаҥҥа турбуппут. Онно куоракка бииргэ үөрэммит 9-с кылааһы субу аҕай бүтэрбит уолаттар элбэх этилэр.
Иркутскайга миигин младшай авиаспециалистары бэлэмниир 53-с дивизионнай оскуолаҕа ыыппыттара. Занятиебыт күҥҥэ 8-10 чаас устата барара. Ол быыһыгар строевой подготовка, марш-бросоктар бэйэбит да сэниэтэ суох дьону олох эһэ сыспыттара. Ас-үөл, таҥас-сап да мөлтөҕө сүрдээҕэ. СБ, ДБ, ТБ-3 бомбардировщиктар, «Чайка», И-15 истребителлэр, АМ-87, М-103 мотордары, аэродинамика, термодинамика уо.д.а. предметтэри үөрэтэн авиамоторист идэтин ылан, сержант званиеланан 1944 с. олунньу бүтүүтэ чааспар барбытым. Онтон ылата 12-с салгын армиятын састаабыгар киирэр 245 дивизия 718-с истребительнай авиационнай полкатыгар саппааска таһаарыллыахпар диэри сулууспалаабытым.
1945 сыл бэс ыйыгар экзамен туттаран авиамеханик буолбутум. Үөрүүлээх Улуу Кыайыы күнүн 76-с разъезтан Монголияҕа көтөөрү олорон истибиппит. Бырааһынньыктыыр түгэн суоҕа, чаас аҥарынан полк биирдэ көтөҕүллэн «Клен» диэн точкаҕа дивизия бүтүннүү 15-тии мүнүүтэ интерваллаах тиийэн 200-н тахса ЯК-3, ЛА-7 инстребителлэр түспүттэрэ. Дивизияҕа бэриллибит 12 ЛИ-2 чаастар, личнэй састаап саамай наадалаах малларын-салларын, туттар сэптэрин-сэбиргэллэрин, штабтары үс күн тухары хастыыта да кырынан таспыттара.
Сэрии саҕаланыан аҕаи иннинэ 252-с точкаҕа көспүппүт. Биһиги армиябыт Улахан Хинганы уҥуордаан 6-с танковай армия кухайтаах сэриилэрин Порт-Артурга тиийиэхтээх күүстэрин арыаллыыр, өстөөх бөҕөргөтүллүбүт оройуоннарын үлтүрүтэр, техникатын уонна тыыннаах күүһүн суох оҥорсор сорудахтаах этэ. Истребительнэй авиацияҕа, көтүүтэ олус ырааҕынан, кистэлэҥинэн биир уратыны киллэрбит этилэр: звено аайы биирдии авиамеханигы, оружейнигы уонна спецоборудование маастарын, көҥүл өттүлэринэн сөбүлэспиттэри, пилот кэннинээҕи радиолюк кабинатыгар илдьэ сылдьарга. Мин биирдэ оннук көтүһэн «Бойобуой үтүөлэрин иһин» медалынан наҕараадаламмытым. Онно биһиги пехотабытын атаакалаары иһэр 30-ча «массубисалары» көрсөн сэриилэспиппит. Анарааҥылар 3 самолеттарын сүтэрэн баран куотарга барбыттара. Онтон өстөөх куотан иһэр пехотатын ытыалаан үрэйэн, сорҕотун өлөртөөн төннүбүппүт.
Хайаҕа саһыары бөҕөргөтүллүбүт оройуоннары Туполевтар уонна Петляковтар диэн бомбардировщиктар үлтүрүтэллэрэ. Оттон японецтар танковай уонна мотомех чаастарыгар илистиилээх охсуулары ИЛ-2 штурмовиктар оҥороллоро. Ол курдук үлэлэһэн сэриини Порт-Артурга тиийэн түмүктэспитим. Сэрии кэнниттэн биһиги полкабыт Саншилиту станцияҕа, 240-с полк дивизия управлениетын кытта Дальний куоракка, 675 полк Цзинсяоҕа олохтоммуттара.
Полкаҕа мин соҕотох саха этим. Ол да буоллар миигин ким да, хаһан да биир тылынан атаҕастыы сорумматаҕа. Бары аймахтыы курдук этибит. Сотору миигин штаб старшай писарынан анаабыттара. Армияҕа мин комсомолга, партияҕа ылыллыбытым. Кэтэхтэн үөрэнэн Порт-Артур орто оскуолатын бүтэрбитим. Дивизионнай уонна корпусной партийнай конференцияларга делегатынан быыбарданан кыттыбытым. 1949 сыллаахха полк комсомольскай тэрилтэтин секретарынан талыллан үлэлээбитим. 1950 с. бэс ыйыгар дивизия политотделын начальнигын комсомольскай үлэҕэ көмөлөһөөччүтүнэн анаммытым. Онон миигин армия иитэн-үөрэтэн киһи-хара оҥорбутугар улаханнык махтанабын. Дойдубар 1950 с. балаҕан ыйын 29 күнүгэр, 7 сыл 5 ый сылдьан баран, эргиллибитим.
Онон дойдубар кэлэн баран уопсайа 40 сыл устата комсомолга, хаһыаттарга, тыа хаһаайыстыбатыгар колхоз председателинэн, производственнай управление начальнигынан, райсовет председателин солбуйааччытынан уо.д.а. үлэлэргэ, син дьон тэҥинэн үлэлээбит, үрдук үөрэҕи бүтэрбит сүрүн кылааппын, эдэр сааспын биэрбит армиябар махталым туохтааҕар да ордук улахан.
Иннокентий Егорович Обутов,
сэрии, үлэ ветерана, улуус бочуоттаах гражданина.