РУБРИКАТОР
ӨСТӨӨХ ТӨГҮРҮКТЭЭҺИНИТТЭН ҮСТЭ МҮЧЧҮ КӨТҮҮ
Афанасий Иванович Обутов 1942 сыллаахха сэттис кылааһы бүтэрээт от ыйыгар армияҕа ыҥырыллыбыта. Иркутскай уобалаһыгар Мальта станцияҕа полковой оскуоланы бүтэрэн, пулеметчик уонна бронебойщик идэлээх младшай сержант аатын ылбыта.
Кини бойобуой үлэтэ 1943 сыл кулун тутар 8 күнүгэр Харьков куораттан саҕаламмыта. Оччоҕо кини бронебойщиктар взводтарыгар ПТР командирынан сылдьара. Взвод дэриэбинэни ортотунан ааһар шоссейнай суол икки өттүгэр окуопаланан тоһуурга сыппыта.
Төрдүс күнүгэр сарсыарда эрдэттэн күүстээх артиллерийскай ытыалааһынын кэнниттэн өстөөх атааканы саҕалаабыта. Кини пехотата бронетранспортердарынан хаххаланан ыган киирэн испитэ.
Афоня биир бронетранспортер дэриэбинэ ортотунан уун-утары иһэрин көрөн ытыалаан барбыта. Үһүс ытыытынан массыынаны харыс гыннарбыта. Дэриэбинэҕэ хоргойо сылдьар немецтэри кытта күнү быһа ытыалаһыы буолбута. Киэһэ «немецтэр төгүрүйэн эрэллэр, чугуйуҥ!» - диэн бирикээс кэлбитэ.
Оборонаҕа сытааччылар аһаҕас миэстэҕэ этилэр, онон бороҥуй буолуута суол күлүгүнэн сыылан кэлэн баран, эмискэ ойон туран муҥ кыраайынан туораан суолу быһа түһэн дьиэлэринэн күлүктэнэн дэриэбинэ таһыгар тахсан, чаастарыгар холбоһон соҕуруу диэки айаннаабыттара.
Ханна тиийэллэр да барытыгар немецтэргэ кэтиллэ түһэн испиттэрэ, хаста да илиинэн киирсиигэ тиийэ хапсыһыы буолуталаабыта. Өстөөх төгүрүктээһиниттэн тахсар суолу кердөөбүттэрэ. Үс суукканы быһа аһаабакка да, сынньаммакка да сэриилэһэ-сэриилэһэ сүһүөхтэригэр нэһиилэ уйуттар гына ырбыттара, аччыктаабыттара.
Үһүс сууккаларын киэһэтигэр биир сиргэ түмсэн иннилэригэр разведка ыыппыттара. Разведка хараҥа буолуута кэлбитэ уонна иннилэригэр өрүс баарын, немецтэр окуопа хаста сылдьалларын туһунан биллэрбитэ.
Биһиэннэрэ бэлэмнэнэн, өстөөхтөрү тыаһа суох кэннилэриттэн киирэн эмискэ саба түһэн суох оҥорон баран, сорохтор хаххаҕа сыппыттара, сорохтор өрүс оломун булан, техниканы туоратан баран, уҥуор хаалбыттар тахсалларын хааччыйбыттара. Өрүһү туораан баран чаастарын булбуттара. Сүрүн күүстэрин булан холбоспуттара. Дьэ аһаан-сиэн сынньаммыттара.
Ити кэнниттэн Афанасий Иванович иккис Украинскай фроҥҥа автоматчиктар взводтарыгар разведчиктаабыта. 1943 сыл атырдьах ыйын саҥатыттан саҕалаан Дон өрүстэн Днепргэ диэри өстөөҕү сэриинэн чугутан испитэ. Дьон өлүүтэ-сүтүүтэ элбэх этэ, взводтарга уончалыы эрэ киһи хаалбыта, ордук пулеметчиктар тиийбэттэрэ. Афанасий пулеметнай отделение командирынан анаммыта.
Днепропетровск куорат утарытыгар тиийэн түүн өрүһү туораан разведка оҥоро сылдьыбыттара, уонна өстөөх күүһү мунньуммутун быһаарбыттара. Онон куораты тумнан өрүһү атын сиринэн туораабыттара. Айаннаан истэхтэринэ эмискэ аппа иһиттэн алта «тигр» танкалар тахсан ытыалыыллар. Онно Афанасий көмөлөһөөччүтүн өлөрөллер, бэйэтин уҥа саннын бааһырдаллар. Кини пулеметун соспутунан бэрт сорунан сыылан чугас аппа иһигэр киирбитин бэрэбээскэлээн баран санчааска ыыппыттар.
Госпиталга балтараа ый сытан баран иккис Украинскай фронт 72-с Кыһыл Знамя орденнаах стрелковай дивизиятын 155-с артиллерийскап полкатыгар наблюдатель разведчигынан аныыллар. Украинаны, Молдавияны босхолоһон Румыния кыраныыссатыгар киирэн Яссы куорат анныгар тиийэллэр. Итиннэ Карпат хайаларын тэллэҕинээҕи үрдэллэргэ өстөөх олус бөҕөргөтүммүт этэ. Хас сүүстүү метр аайы үрдэл сирэйигэр сиргэ тимирдиллибит метр халыҥнаах тимир бетонтан оҥоһуллубут ДОТ-тар бааллара.
Үрдэл үрдүгэр хос-хос окуопа, пулемет, миномет, артиллерия бөҕө тоҕуоруспут этэ.
Яссыны ылыы операцията атырдьах ыйыгар саҕаламмыта. Улахан артиллерийскай бэлэмнэнии сэргэ салгынтан охсуунан саҕаламмыта. Үгүс ДОТ-тар өлүүлээх уотунан саба тибиирдибиттэрэ.
Хараҥа буолбутун эрэ кэннэ ДОТ-тары гранаталары быраҕаттаан саба баттаабыттара. Онтон өстөөх үс хос линиятын штурмалааһын барбыта.
Ити илбистээх кыргыһыы түөрт күннээх-түүн быыстала суох барбыта. Манна румыннар күҥҥэ биэстэ-алтата хардары атааканы оҥороллоро, ылыллыбыт кирбии хаста эмэтэ илииттэн илиигэ кииртэлиирэ. Артиллерия, танка снарядтарын, бомбалар, миналар эстиилэриттэн күн көстүбэт будулҕана, аттыгар баар киһиҥ хаһыытын кыайан истибэт тыаһа-ууһа буолбута.
Төрдүс суукка түүнүгэр сэрии дьэ ах барбыта. Немецтэр уонна румыннар утарылаһар кыахтара эстэн тыас хомуммуттара.
Сарсыарда күн ойуута көрбүттэрэ били күөх хотооллоро, үрдэллэрэ барыта тиэриллибит сир сурдук хап-хара күл көмөр буолбуттар этэ. Онтон кыргыһыы хонуута бааһынаҕа хойуу балбааҕы тохпут курдук киһи өлүктэринэн, умайбыт танкаларынан, орудиеларынан сылбахтаммыта.
Бу кыырыктаах кыргыһыыларга Афанасий Иванович хорсун, күчүмэҕэй түгэннэргэ булугас-талыгас өйдөөх быһыыны көрдөрбүтүн иһин «Кыһыл Сулус» орденынан наҕараадаламмыта.
Румыния армията гитлеровскай коалицияттан туораан фашистскай Германияны утары сэриилэспитэ.
Биһиги сэриилэрбит Венгрияҕа киирэн Будапеһы төгүрүйбүттэрэ. Өстөөх куоракка тегүрүктэммит сэриитин босхолоон ылаары улахан күүһүнэн киирэ сатыыра. Биһиги дьоммут кэтээн көрөр пууннара үрдүк сиргэ баара, онон обороналанарга олус табыгастаах этэ. Полк командира кинилэрн көмө кэлиэр диэри чугуйбакка бирикээстээбитэ. Немецтэр иилии эргийбиттэрэ, ыга киирэн испиттэрэ.
Афанасий Ивановичтаах баара-суоҕа бэһиэ этилэр. Кинилэр чугаһаабыттары автоматынан уонна гранаталарынан кыргаллара. Хараҥа буолуута өрүһү туораан кемө күүс кэлбитэ, өстөех теттөрү быраҕыллыбыта. Ити немецтэр төгүрүктээһиннэриттэн иккис тахсыы этэ. Манна Афанасий Иванович «Хорсунун иһин» медалынан наҕараадаламмыта.
Иккис күнүн киэһэтигэр иннилэригэр баар дэриэбинэни ылар иһин хабыс-хараҥаҕа тутуһан туран кыдыйсыы буолбута. Онно Афоняттан чугас граната эстэн уҥа илиитин хас да сиринэн бааһырпыта. Илдьэ сылдьар пакетын ылан бэйэтэ бэрэбээскэлэммитэ. Илиитэ, тарбахтара хамсыыр буоланнар сэриилэһэрин тохтоппотоҕо. Сотору немецтэри дэриэбинэттэн үүрбүттэрэ. Афанасий Иванович бааһыран баран кыргыһыы хонуутуттан туораабакка хорсуннук уонна сатабыллаахтык сэриилэспитин иһин Албан Аат III степеннээх орденынан наҕараадаламмыта.
Австрияны босхолооһуҥҥа кыттан баран 1945 сыл ыам ыйын 2 күнүгэр Чехословакия территориятыгар киирбиттэрэ. Афанасий разведчиктара пехота кэтиир пууннарын кытта улахан урдэлгэ сытан өстөөх күүстэрин көрөллөрө.
Халлаан сырдыыта өстөөх артиллерия уотун аспыта, хара күдэн быыһыттан көрбүттэрэ немецтэр халҕаһалыы анньан иһэллэрэ. Саҥаларыттан сэрэйдэххэ итириктэр быһыылааҕа. Уҥа өттүлэриттэн өстөөх уонча танката киирэн эрэрэ. Хаҥас диэкиттэн биир «тигр» кэнниттэн биэс-алта бронетранспортердар иһэллэрэ. Өр гымматахтара биһиэннэрэ сытар учаастактарын быһа анньан ылбыттара. Биһиги дьоммут бэлэмнэнэ сытан эмискэ суоһарыылаах уоту аспыттара.
Афанасий Иванович бэҕэһээ манна кэлэригэр үс дьааһык ботуруоннаах буүс-бүтүн немецкэй пулемету булан, соһон аҕалан бэлэмнээн кэбиспитэ. Билигин онтукатынан немецтэри бэйэлэрин «күндүлээбитэ». Пулемет итийдэҕинэ автоматынан, автомат итийдэҕинэ пулеметунан харса суох ытыалыыра. Ити курдук күн ортото буолуор диэри сэриилэһэ сыттахтарына биһиги танкаларбыт кэлэннэр немецтэри үрүө-тараа үрэйбиттэрэ.
Бу үһүс төгүрүктээһинтэн кыайыылаах тахсыы этэ. Бу кыргыһыы иһин Афанасий Ивановиһы Аҕа дойду сэриитин II степеннээх орденынан наҕараадалаабыттара. Табаарыстарын хорсун быһыылара эмиэ бэлиэтэммитэ.
1947 сыл. Хорсун сэрииһит Афанасий Иванович Обутов дойдутугар Маймаҕаҕа эргиллэн кэлбитэ.
К. Колпашников