РУБРИКАТОР
УННЬУКТААХ УҺУН БИИР КҮН
Сэрии бастакы сылларыгар бэйэтэ да аҕыйах эр киһилээх Таастаах нэһилиэгин Тельман аатынан колхозтан 12 саамай доруобай, эдэр-чэгиэн эр дьоммут, 1942 сыллаахха 10 киһибит сэриигэ барбыттара. 1942 сыллаахха бэс ыйын 13 күнүгэр биһиги түөрт убай-быраат бииргэ ынырыллыбыппыт. Ньукулай, Павел, мин уонна Роман, Байыаннай комиссия миигиттэн: «Эйигин бронь биэрэн хааллараары гынабыт, туох диигин? - диэбиттэрэ. Ону мин «Биһиги төрдүө баран иһэбит, соҕотоҕун хаалбаппын», - диэбиппин комиссия сөбүлэспитэ.
Кылгас кэмҥэ үөрэнэн баран 1943 сыл кулун тутарга диэрн 16-с стрелковай полка, 2-с батальонун 3-с ротатыгар сулууспалаабытым. Онтон кэлин 387 ОШ ЗСП автоматнай ротаҕа көһөрүллүбүтүм.
Ол сылга контузияланан уонна тыҥабынан баспылыанньалаан госпиталга Ростовка, Омскайга, Томскайгз сытан баран Барнаул санаторнай курордугар сыппытым уонна фронна төттөрү барбытым.
1944 сыл атырдьах ыйыттан ахсынньы 1 күнүгэр аатырбыт снайпер Герой Охлопковы кытта бииргэ снайперынан сулууспалаабытым. Онно сылдьан хас да немец снайпердарын суох гыммыппыт.
Онтон сэрии бүтүөр диэри I Украинскай фронт 421 полкатыгар 120 мм полковой минометка отделение командирынан, бастакы нүөмэрдээх наводчигынан сулууспалаабытым.
Аан маҥнай сэриигэ Ростов куорат таһынааҕы кырыктаах кыргыһыыга кыттыбытым, онтон кэлин 1944 сыл ахсынньы 2 күнүттэн сэрии бүтүөр диэри, өстөөх арҕаҕар - Берлиҥҥэ тиийэ сэриилэспитим.
Биһиги чааспыт Рейн өрүскэ диэри хас да түүннээх-күн сэриилэһэн кэлбитэ. Өрүһү туорааһыммытыгар элбэх оҥочолору холбоон муоста оҥорбуппут уонна ол муоста устун массыыналар икки ардылара 20-лии метр интерваллаах киирбиттэрэ, кинилэр икки ардыларыгар дьоннор туоруохтаахтара.
Тулабытыгар снарядтар, миналар бокуойа суох түһэллэр. Хата биһиги дьолбутугар биир да снаряд, таба түспэтэҕэ. Эстэр долгуннарыгар муостабыт олох эриллэҥнээн олорор этэ, мэктиэтигэр биһиги санаабытыгар муора түгэҕэр тимирэ-тимирэ күерэйэн тахсар курдук этибит. Ол гынан элбэх сиэртибэтэ суох өрүспүтүн этэҥҥэ туораабыппыт.
Ити кэнниттэн мин Котбус, Люббен, Идессен, Белсу, Лукенбанде, Троенбритит, Цана, Маруутвелсав, Товвон, Рангедорф, Ратибор, Бачхад, Берлин, Прага, Варшава уо.д.а. куораттары уонна ити хайысхаҕа баар элбэх дэриэбинэлэри, нэһилиэнньэлээх пууннары босхолооһуҥҥа кыттыбытым.
I Украинскай фронт Берлини эргийэн I Белорусскай фрону кытары силбэспитэ. Онон Берлиҥҥэ баар өстөөх гарнизона төгүрүтүллүбүтэ. Куораты ылыы элбэх хаан тохтуулаах ыарахан охсуһуу уонча суукка буолбута. Ити устатыгар түүннэри-күннэри тохтоло суох биһиги «Катюшаларбыт», ыарахан-чэпчэки орудиеларбыт, пушкаларбыт уонна минометтарбыт бокуойа суох лигийэллэрэ, самолоттарбыт өстөөх оройугар кутаа уоту куталлара.
Куорат сир-дойду сиҥнэр тыаһынан дьигиһийбитэ, кутаа уотунан өрө уһууран олорбута, ынырыктаах күөрэ-лаҥкы буолбутун илэ харахпынан көрөн олус салла, сөҕө саныырым. Онтон дьэ 1945 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр Рейхстаг ылылынна, үрдүгэр Кыһыл Знамя анньылынна диэн үөрүүлээх сурах иһилиннэ.
Биһиги Кыайыы 9 күнүн бырааһынньыгын Берлиҥҥэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга атаарбыппыт.
Сэрии бүппүтүн кэннэ Венгриянан Киев таһыгар кэлэн олорон баран демобилизацияланан, дойдубар - Таастаахха 1946 сыллаахха, эмиэ бэс ыйын 13 күнүгэр күнүс, оруобуна түөрт сыл буолан баран дьиэбэр кэлбитим. 1942 сыллаахха бу күн барбытым уонна бү күн кэлбитим. Бу биир күн буолан баран унньуктаах уһун күн - 1461 хонуктаах күн устата сылдьыы!
Кэннибэр хаалбыт кэргэним икки оҕотун илдьэ колхозка сүөһү көрүүтүгэр ыраах учаастактарга отун-маһын бэйэтэ көрүнэн аһыыр аһаабат, сындалҕаннаах үлэҕэ сырыттаҕына оҕолоро тымныйан, аччыктаан өлбүттэр. Онон бу оҕолорум тыылга хаалан сэрии ыар содулуттан өлбүттэриттэн улаханнык хомойбутум билигин да ааспат.
Онтон бөдөҥсүйбүт Жданов аатынан колхозка кылаабынай бухгалтерынан 1960 сыллаахха диэри, онтон «Нам» совхоз буолбутун кэннэ болуотунньугунан, ньирэй, ыччат сүөһү көрөөччүнэн үлэлээбитим.
Сэриигэ сылдьан «Хорсунун иһин», «Берлини ылыы иһин», «Германияны Кыайыы иһин» диэн медалларынан наҕараадаламмытым. Икки төгүл Верховнан Кылаабынай Командующай т. Сталин махталларын ылбытым. Сэрии кэннинээҕи үлэлэрбин коммунистическай партия уонна советскай правительство эмиэ үрдүктүк сыаналаабыттара. Ол курдук 1947 с. «Үлэҕэ килбиэнин иһин», «Ветеран труда» диэн медалларынан уонна 6 юбилейнай медалларынан, «РСФСР тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна» знагынан, «Бастыҥ ньирэй көрееччү» диэн бочуоттаах аатынан, Саха АССР Верховнай Советын Президиумун, райком Бочуотунай грамоталарынан бэлиэтэммитим.
Иван Гаврильевич Николаев,
сэрии, үлэ ветерана