РУБРИКАТОР
ХОРСУННАР АЛБАН ААТТАРА УМНУЛЛУБАТ
Советскай Армия кыайыылаах Кыһыл знамятын өстөөх арҕаҕар - Берлиҥҥэ тиийэ илдьиспит киһинэн «Нам» совхоз рабочайа Николаев Иван Гаврильевич буолар.
Кини армияҕа 1942 сыл бэс ыйын 27 күнүгэр ыҥырыллыбыта уонна Челябинскайга минометнай оскуоланы бүтэрбитэ. Байыаннай дьыаланы баһылааһыҥҥа кини туох баар күүһүн-дьоҕурун барытын ууран үөрэммитэ, ол да иһин минометынан уоту аһыыга, винтовканан бэргэнник ытыыга барыларыттан чорбойоро.
Аан бастаан фроҥҥа киириитэ 1943 сыл кулун тутар 6 күнүгэр Ростов куорат анныгар саҕатамыта. Манна Ростов куорат иһин хас да күнү быһа тохтоло суох кыырыктаах кыргыһыылар буолбуттара. Кини 16-с стрелковай полкаҕа сулууспалыыра.
Биирдэ поска турдаҕына, үөрүйэҕэ суоҕуттан, немецтэр разведчиктара түүн эмискэ киниэхэ саба түһэннэр билиэн ылан бара сыспыттара. Хата чугастааҕьт часовойдар көрөннөр кинини быыһаан ылбыттара. Ити киниэхэ умнуллубат суостаах уруок буолбута.
Ол күннэргэ быыстала суох ардахтар ыаҕасгаах уунан кугаътара. Окопатар түгэхтэрэ барыта уунан, хааһы курдук бадараанынан туолб>лтара. Таҥна сылдьар таҥастарыттан кураанах миэстэ ордуо дуо, бары ууттан тахсыбыт дьон курдук сылдьыбыттара. Уот оттон куурдунар түгэн суоҕа - күнүһүн быыстала суох сэрии, түүнүн тоҥон бабыгырааһын.
Ити куфдук сэриилэһэн Ростов куорат босхоломмутун кэннэ, Николаев И.Г. улаханнык ыалдьан госпитальга киирэр, өр эмтэнэн нэһиилэ үтүөрэр.
Фроҥҥа иккиһин I Украинскай фронт 421-с минометнай полкатын састаабыгар киирбитэ. Бу сырыыга сэрии өстөөх территориятыгар бара турара.
Кинилэр чаастара 1945 сыл кулун тутар бүтүүтүгэр немецтэр Одер өрүстээҕи аатырбыт бөҕөргөтүнүүлэрин үлтү сынньан Ротенбург куораты штурмалаан ылбыттара уонна Одер хаҥас салаата Нейсе өрүскэ тиийэн кэлбиттэрэ. Манна өстөөх олус күүскэ бөҕөргөтүммүг этэ.
Хас да күн бэлэмнэнэн, күүһү түмүнэн баран биһиэннэрэ суоһарыьшаахтык үлтү охсон, Нейсе өрүһү сатабыллаахтык, үгүс сүтүгэ суох туораабыттара.
Өстөөх хас табыгастаах сир ахсын бөҕөргөтүүнү бөҕөстүк оҥостубут буолара. Онон Советскай Армия кимэн киириитин тохтоторго былааннанар быһыылааҕа да, биһиэннэрин аны ханнык да кириэппэс тугар кыаҕа суоҕа, Советскай Армия куүһэ-уоҕа, техниката хаһааҥҥытааҕар да күүһүрбүтэ, буойуннар өстөөҕү суоһарарга тыйыс оскуоланы барбыттара. Өстөөх үгүс куораттарын, сэлиэнньэлэрин былдьата-былдьата арҕаа чугуйан испитэ. Николаев И.Г. сыддьар полката өстөөх арҕаҕын - Берлини төгүрүктүүр дуолан кыргыһыыларга дьулуурдаахтык кимэн киирэн испитэ. Котбус, Люббен, Луккенвальде, Грейенбрицен куораттар ылыллыбыттара. Итинэн Берлиҥҥэ быһаччы соҕурууттан кимэн киирии саҕаламмыта. Манна өстөөх тиһэх бөҕөргөтүнүүтүн уонна иирбиттии утарсыытын көрсүбүттэрэ.
1945 сыл муус устар 24 күнүгэр Берлиҥҥэ быһаарыылаах кимэн киирии саҕаламмыта. Өстөөх туох баар кыаҕынан утарыласпыта, күүстээх артиллерийскай, минометнай уоту асныта. Үүнэн турар мастар лабаалара биир да суох буола куламмыттара, окопалар, мина угар нишалар бары сиҥнибигтэрэ, арай эркиннээх, үс хос үрүттээх окопалар эрэ тулуктаспыттара. Николаев командира, солбуйааччы наводчига өлбүттэрэ. Кини үс киһи эбээһинэһин толорбута. Мина таһааччы икки уол эрэ хаалбыта. Дьаама сиҥнэн миналары көмөн кэбиспит этэ. Ону баран хасыһа турдаҕына комбат старшай лейтенант тиийэн кэлэн ыйыппьтт:
- Николаев туох буоллуҥ?! Бүрүүкэҕин туохха алдьаттыҥ? Онуоха өйдөөн көрбүтэ мина дуу, снаряд дуу үлтүркэйэ ыстаанын ахтатын бүтүннүү тэлэ көтөн барбыт этэ. Николаев туппахтаан көрөн баран:
- Табаарыс старшай лейтенант, барыта үчүгэй, бүүс-бүтүн, -диэн хоруйдаабытыгар командира өрө тэбэ-тэбэ күлбүт. Онтон кини куттаммыта ааһан эмиэ тэҥҥэ күлсүбүт. Өлөр өлүү күлүүгэ кубулуйара сэриигэ баар буолааччы.
Ити хабыр хапсыһыыларга Берлин соҕуруу тулатынааҕы Белиц, Треббин, Цоссен, Фридерсдорф, Тельтов куораттар ылыллыбыттара. Итинтэн ыла Берлини штурмалааһын саҕаламмьгга уонна ыам ыйын 2 күнүгэр өстөөх арҕаҕа сууллубута. Кини күл-көмөр буолбут куполын үрдүнэн кыайыы кыһыл былааҕа тэлээрбитэ.
Иван Гаврильевич 1946 сыл бэс ыйын күнүгэр дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Уруккутун курдук колхоһугар үлэлээн барбыта. 1962 сылтан партия ыҥырыытыгар эппиэттээн саамай хаалыылаах учаастакка — ньирэй иитиитигэр тылланан барбыта. Коммунист И.Г. Николаев аата билигин оройуоҥҥа эрэ буолбакка, Саха сиригэр бүтүннүүтүгэр биллэр.
П. Колпашников