РУБРИКАТОР
Үс сэрии кыттыылааҕа
Леонтий Николаевич Неустроев 1908 сыллаахха Таатта улууһун Алдан нэһилиэгин Булуҥ бөһүөлэгэр дьадаҥы кэргэҥҥэ күн сырдыгын көрбүтэ. Кыра сааһыттан Дьээгэлэп диэн олохтоох баайга хамначчыттаан атаҕастабылы, кыһалҕаны, аччыктааһыны, тоҥууну-хатыыны этинэн-хаанынан билэн улааппыта. Бастаан Уус Тааттатааҕы 4 кылаастаах церковнай-приходской оскуоланы үөрэнэн бүтэрбитэ. Салгыы былаас уларыйбытын кэннэ, Баайаҕа 7 кылаастаах оскуолатыгар киирбитэ. Бэһискэ үөрэнэ сылдьан оччотооҕуга партийнай ячейка секретара Колесов В.И. көҕүлээһининэн 1925 сыллаахха комсомолга киирбитэ. Ити кэмтэн ыла кини общественнай үлэҕэ ылсан туох баар кыһамньытын, сатабылын ууран үлэлээбитинэн барбыта. 1924-1926 сылларга Саха сиригэр эстибит үрүҥ бандьыыттар тобохторо үөскээннэр, баай былааһын төттөрү эргитээри соруммуттара. И.Я. Строд, И.Д.Субуруускай этэрээттэригэр комсомолецтары, ол иһигэр Леонтий Неустроевы түмэн үрүҥнэри утары тураллар. 1925 сыллаахха Баайаҕа комсомолецтара алтыа буолан Чурапчынан, Амманан, Арҕаа Хаҥалаһынан үрүҥ баанданы эккирэтэ сылдьан, сүрүн күүстэрин үлтүрүтэргэ көмөлөспүттэрэ. Ол кэнниттэн Леонтий Неустроев Дьокуускай куоракка киирэн национальнай байыаннай оскуолаҕа үөрэммитэ. Салгыы советскай-партийнай оскуоланы бүтэрбитэ. 1927 сыллаахха күһүн И.Я. Строд бирикээһинэн Леонтий Николаевич уобаластааҕы боевой дружина начальнигынан ананан Боссоойко, Артемьев баһылыктаах 260 киһилээх, толору сэбилэниилээх үрүҥ баандалары утары кыргыһа барбыта. Уолба дружината элбэх бандьыыты билиэн ылан, атыттарын урусхаллаан кыайан-хотон кэлбитэ. Леонтий Неустроевка Харах Сэмэн диэн бандьыыты туппутун иһин, И.Я. Строд аата суруллубут сааны бэлэхтээбиттэрэ.
1928-1929 сылларга Таатта улууһун комсомольскай ячейкатын секретарынан, ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Леонтий Николаевич 1930 сыллаахха Тааттатааҕы партия райкомун секретарынан үлэлиир кэмигэр Боссоойко хамандыырдаах этэрээти урусхаллыыллар. Дьэ ити кэмтэн ыла Саха сиригэр сэбиэскэй былааһы сааланан-саадахтанан утары турбут бандьыыт бииһэ букатыннаахтык эстибитэ. Леонтий Николаевич Неустроев 1931 сыллааҕы Гражданскай сэрии кыттыылааҕа, хамначчыттан үүнэн тахсыбыт советскай, партийнай үлэһит. Бүтүн Саха сиринээҕи Киин ситэриилээх комитет пленумун чилиэнинэн, Саха сиринээҕи советтар съезтэрин делегатынан быыбардаммыта.
Ити сыллардаахха Саха сиринээҕи социальнай харалта наркомунан үлэлээбитэ. Онтон партия Саха уобаластааҕы комитетын дьаһалтатынан Москваҕа Сталин аатынан илин дойдулар үлэһиттэрин коммунистическай университетыгар үөрэххэ ыытыллыбыта. Университетын бүтэрээт, салгыы үрдүкү байыаннай оскуолаҕа үөрэммитэ. Саха землячествотын председателинэн быыбардаммыта, элбэх үлэни тэрийбитэ. Оччотооҕу землячество управлениетын чилиэннэринэн П.А. Ойуунускай, А.Е. Мординов, С.Я. Эртюков курдук биллиилээх дьоннор бааллара.
Леонтий Николаевич 1934 с. дойдутугар төннөн кэлэн баран, бастаан партия уобаластааҕы комитетын инструкторынан, онтон Амма оройуонунааҕы партия комитетын бастакы секретарынан 1938 с. диэри үлэлээбитэ. Ити сылларга Амма оройуона үлэҕэ бары көрдөрүүлэринэн республикаҕа биир бастыҥ оройуон буолбута.
1937 с. балаҕан ыйыгар Сталин культличноһын содулугар норуот өстөөҕө аатыран хаайыыга быраҕыллыбыта. “Репрессия ыар тыына” диэн кинигэ автора Д.В. Кустуурап ыйытыытыгар Леонтий Николаевич тоҕо хаайыллыбытын туһунан маннык эппит: “Көстөр-биллэр сылтах суоҕа. Амма оройуона хата үгүстүк хайҕанара. Бурдукка, сүөһү иитиитигэр үчүгэй этибит. Санталов, оччолорго Москваттан обкомҥа көмөҕө кэлбит киһи биһиэхэ иккитэ тахса сылдьыбыта. Бастакы оройуоннааҕы партийнай конференцияҕа кини ИдьНК матырыйаала баар диэн матыыптаан, миэхэ политическай итэҕэли биэрбэккэ диэн боппуруоһу туруорбута. Ону коммунистар ылымматахтара. Иккис конференцияҕа эмиэ көмүскээн ылбыттара. Ону бэйэм акаарытыйан турабын. Санталов туруоруута, чахчыта суоҕунан, сыыһата дакаастаныа, онон үлэбиттэн босхолооҥ диэн көрдөһөөччү буоллум. Миигин буруйа суоҕунан ааҕан, ол иккис конференция партияттан таһаарбатаҕа. Дьиҥэр, мин алдьархайым эрдэ саҕаламмыта. Уобаластааҕы XII партийнай конференцияҕа обком бюротун тоҕус чилиэниттэн аҕыһа норуот өстөөҕүнэн биллэриллибитэ. Ону мин хайдах да ылыныахпын баҕарбатаҕым. Эбиитин А.Г. Габышев, онтон да атын дьон эйиигин батараак төрүттээх, урут эсер да, меньшевик да буолбатах коммуниһы тугу да гыныахтара суоҕа, ыйыт диэн кэбиһэллэр. Дьэ онон ити аҕыс киһини норуот өстөөҕүнэн биллэрэргэ туох төрүөт, ханнык быһаччы чахчы баарый диэн П.М. Певзнякка боппуруос туруорабын. Сонно тута конференция миэхэ политическай итэҕэли биэрбэт туһунан уураах таһааран кэбиспитэ. Биһигини иккитэ сууттаабыттара. Иккиһин 1940 сыллаахха кулун тутар 25 күнүгэр байыаннай трибуналга көрүллэбит. Трибунал председателэ Иоффе диэн дьахтар, биһиги кэпсээммитин истэ-истэ баһын быһа илгистэр. Уурааҕа ол да курдук уталыппакка, толору реабилитациялыырга диэн этэ. Онно атаҕым сири билбэт гына үөрбүтүм. Репрессияҕа түбэһэн элбэх сордооһуну-муҥнааһыны көрсүбүтүм. Ордук бастаан киирдэхпит утаа, сис тутуннаран баран миигин 5 хонугу быһа истиэнэ диэки хайыһыннаран туруорбуттара. Онно атаҕым сүүлэ иһэн хаалбыта. Онтон муустаах подвалга турууну санаатахпына билигин да сүрэҕим ыалдьар. Подвалга 6 төгүл туруора сылдьыбыттара. Миигин следователлэр Зотев Ахчагныров доппуруостууллара. Элбэхтик сирэйгэ охсубуттара өр хара мэҥ буола сылдьыбыта. Хаайыыга П.А. Ойуунускайы, К.К. Байкаловы, Н.Д. Субуруускайы көрөрүм. Платон Алексеевич “Биһиги кырдьыкпыт хаһан эрэ син биир дакаастаныаҕа, маныаха провокациялыыр, куорҕаллыыр дьыаланы оҥорбут дьон миэрэҕэ тардыллыахтара” диэн табаарыстарын санааларын өрө көтөҕөрө. Хаайыыттан босхолонон тахсан баран, Леонтий Николаевич 1940-1941 сс. Тиксиигэ РСФСР балыгын промышленнай парткомун старшай инструкторынан үлэлээбитэ.
От ыйын 30 күнэ. 1941 сыл. Дьокуускай куорат күөстүү оргуйар. Дьон бокуойа суох сэриигэ бар да бар. Кини урут араас кэмҥэ айаннаабыт аартыгын эмиэ арыйбыта. Ленанан, Усть-Кутунан, Качутунан, Жигаловынан, Иркутскайынан Мальтаҕа баар буола түспүтэ. Онно тиийэн строевой рота командирынан үлэлээбитэ. Сүүһүнэн саллааттары бэлэмнээбитэ. Леонтий Николаевич саамай кырыктаах уот сэрии ортотунан сылдьыбыт хорсун буойун буолар. 1942 с. Харьков куорат таһыгар хаста да бааһырбыта. Аҕыс ый устатыгар госпитальга сытан баран, Леонтий Николаевич Неустроев гвардия старшай лейтенана 1943 с. Читаҕа кэлэн, үрдүк стрелковай байыаннай бэлэмнэнии курсун бүтэрбитэ, онтон илин Маньчжурияҥ быыһыгар 584-с чааска учебнай пууну салайбыта. 1943-1944 сыллардаахха Алдаҥҥа 1944-1946 сс. Чурапчыга райвоенкоматтарга үлэлээбитэ. Леонтий Николаевич Кыһыл Сулус, Аҕа дойду сэриитин I степеннээх, Монголия народнай республикатыттан орденнардаах, бойобуой үтүөлэрин иһин 16 мэтээллэр кавалера. Маны таһынан Саха АССР Верховнай Советын Президиумун Бочуотунай грамоталара, Гражданскай сэриигэ үтүөлэрин иһин именной оружие, “ССКП кэккэтигэр 5 сыл” бэлиэ хаһаайыннара буолар. Сталинскай репрессия күчүмэҕэй күннэрин тулуйан, үс сэрии: Гражданскай сэрии, Халхин-Гол, Аҕа дойду — уотун төлөнүн ортотунан ааһан, сахалартан соҕотох аатырар киһибит. Леонтий Николаевич 1960 с бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри эппиэттээх дуоһунастарга үлэлээбитэ. Нам улууһун 1 Хомустаах нэһилиэгэр олохсуйбута. Төһө да пенсионер буоллар өр сылларга күүһэ кыайарынан производство сайдыытыгар көмөлөспүтэ. Эдэр көлүөнэни иитиигэ-үөрэтиигэ күүс-көмө буолбута. Ону сайынын аайы «Нам» совхозка оскуола оҕолорун үлэ-сынньалаҥ лааҕырыгар от үлэтигэр наставниктаабыта кэрэһэлиир. Биһиги нэһилиэкпитигэр 1983 сыллаахтан Леонтий Николаеви Неустроев үтүө аатын үйэтитэр сыалтан, нэһилиэк уонна улуус иһинэн волейболга аһаҕас турнир сылын аайы ыытыллар. Ити үгэс улахан болҕомтоҕо ылыллан, 1996 сылтан СахаВА (Саха Волейбольнай Ассоциациятын) календарнай былааныгар киирэн, республикаҕа 2 сылга биирдэ, биһиги нэһилиэкпитигэр улахан күрэхтэһии тэриллэр. Леонтий Николаевич кырдьык даҕаны оҕолоругар-урууларыгар, дьонугар сэргэтигэр ытыктанар, сымнаҕас майгылаах, кырдьыксыт, эриэккэс киһи олорон ааспыт эбит. Кини сырдык кэрэ олоҕун билигин оҕолоро, сиэннэрэ салгыыллар.
И.И. Барашков, П. Пермяков