РУБРИКАТОР
БЫРААТТЫЫ МУХИННАР
Сэриигэ дьоннору атаарыы дойдуга барытыгар курдук, биһиги нэһилиэккэ олус ыарахан, ыарыылаах түгэнинэн буолара - атаарааччыга даҕаны, атаарыллааччыга даҕаны. 1942 сыл бэс ыйыгар, иккис күргүөмнээх фроҥҥа хомуурга, Мухин Дьөгүөссэ дьиэ кэргэттэригэр ордук ыарахан этэ. Кини уолаттара - Дмитрий, Никита Мухиннар бу төрөөбүт дойдуларыттан букатыннаахтык арахсар күннэригэр ордук ыарахаттардаах этэ. Дмитрий кэргэнэ Дария атаҕынан ыалдьан киһи өйөөн сылдьар киһитэ этэ. Дарияны икки киһи өйөөн бу кулууп таһыгар олордон быраһаайдаһыннарбыттара. Никита кэргэнэ Софья ыараханнык оҕолонон орон киһитэ буолан сытара. Икки ыалдьа сытар ийэлэр ытаһыылара, Ванялаах Кеша төкүнүһэ сылдьан ытыыллара - туох да тулуйбат иэдээнэ этэ. Онно мин аҕам эмиэ баара, ийэм куул курдук иһэн баран сытара. Онно саныырым, «ийэм өлөн хааллаҕына хайдах буолабын» диэн. Туттуна аҕай турдахпына Леонтьева Пелагея эмээхсин: «Тукаам, кытаат тулуй» - диэтэ, ону иһиттиэм-истибэтиэм, ытаан тоҕо бардым. Ийэм 1943 сыл кулун тутар 29 күнүгэр өлбүтэ, аҕам хараҕынан сыыйыллан трудовой фроҥҥа - Булуҥҥа 3 сылга балыктыы барбыта. Мухиннар киийиттэрэ Дарьялаах Софья өлбүттэрэ. Ванялаах Кеша олох тулаайах хаалтара.
Румянцев Данил диэн икки оҕолоох, кэргэнэ суох киһи баара, эрэйдээх оҕолорун аһаҕас ампаарга хаалларан барбыта. Бу оҕолор ампаарга иккиэн ботур-ботур кэпсэтэ-кэпсэтэ бааҥкаҕа чэй өрүнэн, аһаан муҥнаналлара. Данил төһө сүрэҕэ-быара баранан, ытаан соҥоон бараахтаабыта буолуой? Оҕолор тугу кэпсэтэн, төһө ытаһан утуйаахтыыллара буолуой? Сотору Уус-Алдантан эдьиийдэрэ кэлэн ылан барбыта. Мин, Лукина (Мухина) М.Е. Аҕа дойду сэриитигэр Ийэ дойдуларын көмүс-күүргэ ыҥырыллан сэрии кыттыылаахтара буола сылдьыбыт, бииргэ төрөөбүт убайдарым тустарынан кылгас ахтыыны суруйабын.
Сэрии буоларыгар мин тоҕустаах кыыс этим. Мин аҕам - Мухин Егор Васильевич Нам Көбөкөнүн олохтооҕо, «Фрунзе» колхоз чилиэнэ этэ. Кини икки сиппит уолаттардаах киһи кэргэнэ өлөн, огдообо хаалбыт. Ийэм Арбыҥҥа кэргэнэ өлөн уоллаах кыыс оҕолоох огдообо хаалбыт. Ону суорумньулааннар, аҕам Арбынтан Көбөкөҥҥө сүгүннэрэн аҕалбыт. Ийэлээх аҕам хаста да оҕоломмуттар, онтон мин убайбынаан тыыннаах хаалбыппыт.
Убайым - Мухин Николай Егорович (Ньуукка), улахан убайым - Дмитрий Егорович, иккис убайым - Мухин Никита Егорович 1917 с. төрүөх, Дмитрий Егорович 1907 с. төрүөх.
Улахан убайдарым сэриигэ барыахтарын иннинэ кэргэннээх биирдии оҕолордоох этилэр. Бары бииргэ аҕам балаҕаныгар олорор этибит. Убайдарым эмиэ аҕаларын курдук сааһыт, балыксыт, булчут бөҕө дьон этилэр. Көмүлүөк оһоххо сибиньиэһи ууллараннар мас халыыпка доробуонньук уонна сүнньүөх буулдьа оҥостоллорун өйдүүбүн. Булдунан аһыыр этибит. Мэлдьи балык, кус, хаас бөҕөнү өлөрөн кэлэллэрин өйдүүбүн. Кыһын тайах этэ, чоҥкута, сэлиитэ сиир буоларбыт. Ону таһынан куобах ахсааҥҥа киирбэт курдук.
Улахан убайым сылгыһыттыырын өйдүүбүн. Ортоку убайым сылбырҕа бөҕө, турбут-олорбут киһи быһылааҕа. Сүрдээх кэпсэтиилээх-ипсэтиилээх буолара. Сайын отчуттарга биригэдьиирдиирин өйдүүбүн. Кыра убайым оскуолаҕа Хатырыкка үөрэнэр этэ. Сайын окко косилкаҕа сылдьар этэ. Косилкаҕа олордо да олус үчүгэйдик ыллыыр этэ. Хатырыкка үөрэнэ сылдьан өрүс үчүгэйдик тура илигинэ дьиэтигэр кэлэр этэ. Өрүс эстиитигэр эмиэ кыдьымахтан кыдьымахха ыстанан кэллим диирин өйдүүбүн уонна хаҥкыһыт, хайыһардьыт баҕайы этэ.
Икки улахан убайдарым ыраах айаҥҥа баран кэлэллэрин өйдүүбүн. Ааллаах Үүҥҥэ, Охотскай перевоз диэн сиргэ таһаҕас тиэйэн кэлэллэр эбит. Онно кыра буоламмын саас, ичигэс буоллаҕына, айантан кэллилэр дииллэр этэ. Онтон наһаа минньигэс печенье, наһаа үчүгэй сыттаах маҕан килиэп аҕалалларын үөрэ-көтө сиирбитин умнубаппын.
Улахан уоттаах сэрии мин ийэлээх аҕабар, элбэх дьоҥҥо, ыалга буоларын курдук олус охсуулаах буолбута. Ол курдук үс уолаттара үһүөн сэриигэ ыҥырыллан барбыттара. Икки улахан убайдарым эргиллэн кэлбэтэхтэрэ. Дмитрий, Никита Егоровичтар иккиэн 1942 с. бэс ыйыгар барбыттара. Онтон бардахта-рын сыл сэриилэһэ сылдьан сэрии уотугар охтубуттарын туһунан, дьоммор биллэрии кэлбитин аҕам аах биһиэхэ кэпсээбэттэр этэ. Уолаттарын аһыйан ытыылларын-соҥуулларын өйдүүбүн, харахтарын уутун көрдөрбөттөр этэ. Мин ийэм дьону кытта кэпсэтэрин истибитим, онно: «Аҕам сиргэ сылдьан уолаттарын аһыйан ытаан-соҥоон кэлэр быһыылааҕа» - диэбитин, билигин даҕаны кулгаахпар истэр курдукпун. Кинилэр иккиэн оннук сахалыы сэмэй дьон этилэр. Мин ол биллэриини Нам оройуонун военкоматыттан булларбытым: «Мухин Дмитрий Егорович, 1907 г.р., призван в 19 июня 1942 года, погиб в декабре 1942 года, похоронен в с. Безладово Холмогорского района Тверьской области» - диэн этэ. Оттон иккис убайым туһунан маннык биллэрии кэлбит этэ: «Мухин Никита Егорович, 1917 г.р., призван в июне 1942 года, пропал без вести» - диэн.
Дмитрий Егорович кэргэнэ Даайа диэн куруук ыалдьар, быыстаах ороҥҥо турбакка сытар буолара. Кэргэнэ сэриигэ барбытын кэннэ өр буолбакка өлбүтүн, аҕам уҥуох туппута. Кинилэр уоллара Мухин Иван Дмитрьевич (Кыһычча) суоппар буолбута уонна эдэр сааһыгар өлбүтэ. Киниттэн биир уол хаалан, ыал буолан биир оҕолоох Тааттаҕа олохсуйбуттара. Аҕатын курдук Мухин Иван диэн, эмиэ аҕатын курдук суоппар идэлээх.
Никита Егорович эмиэ биир уол оҕолоох этэ. Кэргэнэ Суоппуйа эмиэ ыалдьан өлбүтэ. Кинилэр оҕолорун Суоппуйа быраата Рехлясов Петр иитэ ылбыта. Ол оҕо 11 сааһыгар ыалдьан өлбүтүн истибиппит.
Үһүс убайым 17 сааһыгар эмиэ сэриигэ барбыта. Кини - Мухин Николай Егорович (Ньуукка), кини Японияны кытта сэриигэ минометчигынан сылдьан, сэрии кыттыылааҕа буолан 1947 с. эргиллэн кэлбитэ. Ити кэмҥэ аҕам кыра уола кэлэрин көрүөн баҕаран кэтии бөҕө буола сылдьан, ыалдьан көрсүбэккэ өлбүтэ. Убайым эргиллэн кэлэн, ийэм дьэ үөһэ тыынан үһүөн үчүгэй олоххо тиийбиппит. Убайым сотору Хатырыкка олохтоох Потапова Мария Николаевнаны кэргэн ылан аҕам балаҕаныгар олорон ыал буолан барбыппыт. Иккиэн колхозка үлэлээбиттэрэ, аҕыс оҕоломмуттара, саҥа дьиэ туттубуттара, ньир бааччы ыал бөҕө буолан олорбуттара.
Суол чэрэ
Дмитрий, Никита уонна Данил эргиллибэтэх дьоннор сырдык кэриэстэригэр бу хоһооммун аныыбын
Ытык дьиэ иннигэр эһиги
Арахсыы бүтэһик чаастара
Ыар ындыы санаалаах турбуккут, Хараҥа былыттыы сабардыыр,
Саас үйэ тухары бу манна
Иһийбит чуумпуну аймыырдыы
Суол чэрин хаалларан барбыккыт.
Хамаанда сатарыы дуорайар.
Атахтар үктүүллэр биир тэҥҥэ
Төрөөбүт буордарын бурҕатан,
Киирэллэр колхуоһун аартыгар
Бүтэһик олугу оҥорон.
Лукина Мария Егоровна, 1985 сылтан пенсионерка,
Дьокуускай к.