РУБРИКАТОР
ТЫЫННААХ ОРДУБУТ ДЬОЛЛООХ
Германскай фашизм лааҕырын докумуоннара, 1941-1945 сыллар: историческай чахчылар. «Саха сирэ» хаһыат олунньу 25 күнүгэр, 1994 с. тахсыбыт Д. Гаврильев суруйуутугар бэркэ билэр киһим аата суруллубут.
Матвеев Матвей Яковлевич Нам улууһун Кебөкөн нэһилиэгэр 1921 с. алтынньы 11 күнүгэр төрөөбүтэ.
1942 уонна 1943 сыллар сааһыары кыһыҥҥы уонна күһүөрү сайыҥҥы ыйдарга кыа хаанынан кытыастар кыргыһыылар салгыы Харьков, Белгород, Орел, Сталино (билигин Донецкай), Керчь уонна Севастополь куораттарыгар буолуталаабьггтара. Онно тэҥэ суох харсыһыыларга биһиги саллааттарбыт өстөөх баппаҕаныгар хам ылларбыттара. Ити ылларбыт саллааттартан биирдэстэрэ биһиги Матвейбыт этэ. Матвей бэйэтин тэҥнээхтэрин курдук оройуон сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрбитэ. Оҕо сааһа Көбөкөн Берөлөөҕөр ааспыта. Матвей Яков оҕонньордооххо соҕотох уоллара. Кини эмиэ бэс ыйын 28 күнүгэр 1942 с, бэбиэскэ туппута. Оройуоҥна Нам селотугар байыаннай комиссияны барбыта. Барааччыларга «Пропагандист» диэн ойоҕоһунан эрдиилээх борохуокка киллэрбиттэрэ. Борохуот билиҥҥи водокачка аттыгар тиксэн турара. Барааччы да, атаарааччы да элбэҕэ. Саха сирин дьоннорун сорохторун биир дойдулаахтарын курдук Челябинскай аттыгар Чепорбуль станцияҕа үөрэппиттэрэ. Дьиссипилиинэ, үөрэх кытаанаҕа. Сотору кэминэн Маппыйы арҕааны фроҥҥа атаарбыттара.
Сэрии суоһун-суодалын барытын билбитэ. Элбэх дэриэбинэлэри босхолуу-босхолуу арҕаа өстөөҕү сойуолуу барсыбыта.
Маппый миэхэ ахтыбытыттан мин өйбөр хаалбыта маннык: кинилэр сэриилэрэ Днепр өрүскэ өстөөҕү ыган аҕалбыттара уонна уҥуор туораабыттара. Днепр өрүс тоҥон турара. Өрүһү немец самолеттара үлтү буомбалаан кэбиспиттэрэ. Улахан күүстэрэ - артиллерия, танка туораабатаҕа. Өрүс мууһа устан хаалбыта, пехота унуор тахсыбытын кэннэ үөс батааскы биэрбэккэ немец танкалара кэлээт буусканан, пулеметунан ытыалаабытынан барбыттара. Кинилэр взводтарыттан элбэх сүтүк тахсыбыта. Кинилэртэн 30-ча киһи тыыннаах хаалбыта. Немецтэр танкаттан «Нууччалар, бэриниҥ!» диэн хаһыытаабыттара. Командирдара сержант: «Бэриниҥ», - диэбитэ. Сатлааттар илиилэрин өро ууммуттара. Өстөөххө билиэн түбэстэхтэрэ ол. Немен бҥаиэннэйдэри тыьшга, концентрационнай лааҕырга, үүрбүтэ. Лааҕырга усулуобуйа олус мөлтөх этэ. Билиэннэйдэр кыайан. тулуйбакка өлүтэлээбиттэрэ. Немец фронтга кыаттардаҕын аайы тыыл диэки иддьэн испитэ. Германия сиригэр Берлин арҕаа егтүгэр көһөрбүгтэрэ.
Өрөгөйдөөх Кыайыы күнүгэр 1945 с. немец командованиетын бирикээһэ тахсыбыта, онно этиллэр: «24 чааһынан бэринэргэ Союзка, эбэтэр Союзтаахтар сэриилэригэр».
Лааҕырга немецтэр харабыллыы туран эмискэ баран хаалбыпара. Кинилэр миэстэлэригэр Америка армиятын чааһа кэлбитэ.
Кэлээт билиэннэйдэри бэрэбиэркэлээбитэ, кими ханна ыыталларын туһунан. Маппыйы Союзка биэрэргэ быһаарбыттара.
Маппый төрөөбүт Көбөкөнүгэр 1946 с. кэлбитэ. Кэлээт оччотооҕу «Лена» колхозка кыладыапсьпынан быыбарданан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.
Ол сылдьан Уус-Алдан Баатаҕайыттан Өлөөикө диэн эдэр дьахтары кэргэн ылбыта. Үчүгэйдик ньир бааччы олорбуттара. Түөрт оҕоломмуттара. Кэргэнэ ыалдьан өлбүтүн кэннэ оҕолорун бэйэтэ сүһүөхтэригэр туруорда. Пенсияҕа тахсан да баран үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Оҕолоро билигин үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьаллар. Улахан уол - Матвей «Көбөкөн» колпред сылгыһыта, кэргэнэ Саргылаана фелдьшер, 4 оҕолоох. Кыра уол - Анатолий «Аргыс» бааһынай хаһаайыстыба (Аппааны) үлэһитэ, кэргэнэ Аня кулууп директора, 3 оҕолоох. Улахан кыыс - Галина Арбын маҕаһыынын сэбиэдиссэйэ, кэргэнэ Сэмэн механик, 3 оҕолоох. Кыра - Мария Көбөкөн оскуолатыгар саха тылын учуутала, кэргэнэ Степан оскуола директора, 2 оҕолоох.
Маппый оттуу сылдьан хомолтолоохтук ууга от ыйын 23 күнүгэр 1983 с. өлбүтэ.
Бүгүн кини 4 оҕото, 12 сиэнэ кини ситэ олорботох олоҕун салгыыллар. Оҕолорун, сиэннэрин дьолугар немецкэй билиэнтэн тыыннаах ордубута.
Ядрихинскаа М., Нам сел.