РУБРИКАТОР
СҮГҮРҮЙЭР КИҺИБИТ
Аҕа дойду сэриитин активнай кыттыылааҕа А.С. Максимов Улуу Кыайыы 55-с сыла туолара икки ый хаалтын кэннэ 94 сааһыгар биһиги кэккэбититтэн өлөн туораабыта.
Ытык кырдьаҕас дойдутугар - Горнайга - «Уоттаах сэрии сылларыгар» диэн киниигэҕэ «Улахан олох» диэн төбөлөөн кини олоҕун туһунан сиһилии кэпсээбиттэрэ.
Ааспыт сэриигэ кинилэр курдук дьон хорсуннук охсуһаннар фашист саппыкытын тэпсилгэниттэн биһигини быыһаатахтара. Сэрии кыттыылаахтарын Ф.И. Петрову, С.П. Жиркову, Д.Г. Федотовы уо.д.а. астына көрөбүт.
Анатолий Степанович Максимов II Атамай нэһилиэгэр Бэс Күөлэ диэн бэртээхэй алааска күн сирин көрөн оҕо сааһа ааспыта. Буутун этэ буһан, холун этэ хойдон оту-маһы тардыалаһар сааһыгар Сэбиэскэй былаас олоҕуран нэһилиэгэр табаарыстыба тэриллэригэр көҕулэспит ыччаттартан биирдэстэрэ кини этэ. 1932 с. кини төрөппүттэрэ «Кыһыл сулус» диэн табаарыстыбаҕа чилиэнинэн киирбиттэрэ. Ийэлээх аҕата Настааччыйалаах Ыстапаан 8 оҕоломмуттарыттан улаханнара Анатолий этэ. Кинилэртэн билигин 90-гар чугаһаабыт саастаах балта Харытыана Бэс Күөлүгэр олорор. Кини 17-тэ оҕоломмутуттан 9-һа тыыннаах хаалбыттара. Харытыана билигин 42-ки сиэн, 35-с хос сиэн тапталлаах эбэлэрэ. Быраата Мэхээлэ ийэ дойдутун көмүскүүр сэриигэ олоҕун толук уурбута.
Анатолий Степанович Молотов аатынан колхозка председателинэн үлэлии сылдьан 1941 с. атырдьах ыйын 27-с күнүгэр бэбиэскэ туппута. Арҕаа фроҥҥа Ленинград куораты көмүскээһиҥҥэ уҥа илиитигэр, өттүгэр бааһыран госпиталга киирбитэ. Госпиталь кэнниттэн Смоленскай куораты босхолооһуҥҥа кыттыбыта. Ардыгар разведкаҕа сылдьыһан өстөөх тыылыттан «тылы» аҕалсан махтал ылара. Кини эдэригэр бэйэтин лаппа кыанарын туһунан үөлээннээхтэрэ кэпсииллэрэ. Манна даҕатан эттэххэ кэлин кырдьан иһэн биир бырааһынньыкка түбэһиннэрэн тиргиллибит, бэйэтинээҕэр үрдүк эдэр киһини оҕону суулуур курдук хум-хам туппутуттан тойонноотоххо чахчы илиитигэр кыахтаах эбит этэ. Разведка кэмигэр уҥа хааһыгар уонна бүлгүнүгэр улаханнык бааһыран госпитальга түөрт аҥар ый сыппыта. Үтүөрэн баран сэрии инбэлиитэ буолан стройтан сыыйыллан үксүн харабылга турбута. Киев куораты чөлүгэр түһэриигэ, «Уралмаш» байыаннай собуоту харабыллаабыта.
Сэрии бүппүтүн кэннэ дойдутугар Горнайга эргиллибитэ. Кырыктаах кыргыһыыттан тыыннаах ордубут буойун төрөөбүт нэһилиэгин колхуоһугар үлэлээбитинэн барбыта.
Кини эдэр сааһыгар оскуоланы тутууга үлэлэспит опыттаах буолан тутуу биригээдэтигэр киирбитэ. Сытыы сүгэни чэрдээх илиитигэр ылбыта.
1953 сыллаахха биһиги оройуоммут II Хомустааҕар көһөн кэлбитэ. Кини идэтинэн тутууга биригэдьиирдээн оскуоланы, оҕо саадын о.д.а. 30-ча объегы туппута.
10-ча сыл буолан баран Хамаҕатта нэһилиэгин Кириэс-Кытыл дэриэбинэтигэр олохсуйбута. Кини тутааччы буолан ыал муннугун кэрийбэккэ эһиилигэр дьиэ туттубута. Кэлин ол дьиэтин салҕанан кэҥэппитэ. Манна кэлээт Горнай киһитэ олохтоохтор ытыктабылларын ылбыта. А.С. Максимов тутуу үлэтиттэн илиитин араарбатаҕа. Кэлин кырдьан пенсияҕа тахсан баран быар куустан олорон кэбиспэтэҕэ. Трактор от тиэйэр стоговоһун оҥорууга кыайа-хото тутар маастар этэ. Сайынын быраата Бүөтүрдүүн көлө сыарҕатын сыҥааҕын иэҕэллэрэ. Кыһынын сыарҕа оҥороллоро.
Бу дойдуга кэлэн тутууга өр сылларга таһаарылаахтык үлэлээбитин иһин Москва куоракка норуот хаһаайыстыбатын ситиһиилэрин Бүтүн Союзтааҕы быыстапкатыгар ыыппыттара. Кини түөһүн үгүс бойобуой орденнар уонна мэтээллэр киэргэтэллэр.
«Төһө да пенсияҕа тахсан олордор сайынын оттоон, сыарҕа, кыраабыл оҥорон, хотуур уктаан туһалыырыттан Хамаҕатта олохтоохторо үөрэллэр» - диэн «Уоттаах сэрии сылларыгар» кинигэҕэ горнайдар суруйбуттар. Кыра эрдэҕиттэн үлэҕэ эриллибит, сэрии уотуттан ордубут буойун: «Үлэ киһини киһи оҥорор» - диэн ыччаты ыҥырара, такайара.
Кини Кэбээйиттэн төрүттээх кэргэнинээн Өлөксөөндөрөлүүн 59 сыл бииргэ олорон сэттэ оҕоломмуттарыттан билигин биэһэ баар. Ытык кырдьаҕастар орто дойдуга олорон ааспыт суолларын 17-тэ сиэн, 8-с хос сиэн салгыыллар.
Н. Кокорев,
Хамаҕатта.