РУБРИКАТОР
БУОРАХ СЫТТААХ СУРУКТАР
Биһиги ийэбит Петрова Фекла Спиридоновна, сэрии саҕаланыытыгар уонун эрэ ааспыт кыысчаан этэ. Кини убайдара Макаров Михаил Спиридонович, Макаров Алексей Спиридонович уоттаах сэриигэ дойдуларын өстөөхтөн көмүскүү барбыттара. Алексей Спиридонович 1941 сыллаахха «Лена» колхозтан 4 буолан атырдьах ыйын 9 күнүгэр, оттуу сылдьан «Бөрөлөөх» арыыттан оҥочонон Намҥа эрдинэн барбыттар. Мантан аллара кини тыыннааҕар хаалларбыт ахтыытыттан:
— Фроҥҥа олунньу ый 18 күнүгэр биир армия киһини атаарбыттара. Онно мин эмиэ барбытым. Ол айаннаан Калининскай фроҥҥа тиийбиппит, ыам ыйын уонун диэки.
Ручной пулеметунан бастакы ытыалаһыыга киирбитим. Ыам ыйын 2 күнүгэр, суукка курдук сэриилэһэн баран, төннөн тахсан 3 хонукка сынньатан баран эмиэ киирэн өр хонуктар усталарыгар сэриилэһэн элбэх оройуону уонна нэһилиэнньэни ылбыппыт. Бүтүн сир олох суох буолар, куоталларыгар уматан иһэллэр этэ. Онон дьиэ оһоҕо эрэ туран хаалар. Бэрт аҕыйах оҕонньор, эмээхсин ордор этэ, ол да умуһах иһигэр саһан ордор эбит. Мин чуолкай өйдүүрбүнэн, Великие Луки диэн куорат уонна еврейдэр куораттара, ону аатын умнан кэбистим, аата эрэ куорат — туох да суоҕа. Бүтүн дьиэ диэн биир да суоҕа. Великие Луки куоракка сүрдээх улахан сөмөлүөт түһэр сирэ баара, олус үчүгэй оҥоһуулаах, ол олох туох да суох буола алдьаммыт этэ. Биһиги бу фроҥҥа Намтан 4 этибит: бэйэм киһим Иванов Петр Семенович, Хамаҕатта Пермяков Хабырыыс, 2 Хомустаах Тарскай, Хадаар уола, куруук көрсөр этим, кэнники көрсүбэт буолбутум, онон онно өлбүтэ буолуо.
Мин 1943 с. сэтинньи ый 8 күнүгэр араанньа буолан госпитальга киирбитим, онтон 1944 с. эмтэнэн тахсыбытым кэннэ Архангельскай байыаннай собуокка үлэҕэ ыыппыттара. Онно сэрии бүтүөр диэри үлэҕэ сылдьыбытым, онтон дойдубар ыыппыттара.
Алексей Спиридонович Калининскай фроҥҥа Великие Луки анныгар баас ылан эргиллибитэ, «За отвагу» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Кини быраата Макаров Михаил Спиридонович 3-с Белорусскай фронт 1146-с артиллерийскай (катюша) полкатын састаабыгар сылдьан Орша куорат анныгар 1943 с. өлбүтэ. Төрөппүттэригэр, аймахтарыгар ыыппыт буорах сыттаах икки сурук хаалбытын ыытабын.
«ЯАССР
г. Якутск
Намский район
Кобяконский н/с к/з «Лена»
Макарову Петру Егоровичу
Полсвая почта 29984 Б
от М. Макарова
Тапталлаах убайым, Петя, саҥаһым Марина!
Письмо 2/IХ-43 года
Миигиттэн фронтовой итии приветтэ тутуп!
Мин здоровьем чааһа сүүс талбыттан биири талан ылбыттааҕар ордук үчүгэй.
Сонун кэпсээн истэртэн ордук суох. Ити эрээри бииргэ кэккэлэһэ олорон кэпсэтэр буоллар уу-хаар да буоллар кэпсээн ханна барыай. Хата, ол түбэһэр дуу, суох дуу. Биһиги сэриилэһэн имитэ сытабыт, куруутун иннибит диэки кимии, күннэ 15-20 км. 20-30 населеннай пууну ылабыт. Онон дела үчүгэй. Эмээхситтэр кэпсээннэринэн немец бэйэтин границатыгар дылы охсуспакка тэйэн биэрэр үһү, онтон бэйэтин границатыгар тиийдэххэ дьэ охсуһар үһү. Дьэ, маны сыаналаа.
Дъэ, убаай! Бүгүнтэн ордук үөрбүт күнүм суох. Төрөөбүппэр бу курдук үөрбүтүм дуу, суоҕа дуу. Быһата мин бу күнү иккис төрөөбүт күммүнэн ааҕабын. Дойдубар тиийдэхпинэ бу күнү бырааһынньыктыыр буолуом. Суругу туппатаҕым 4 ый буолан баран бүгүн суруккун туттум. Дойдубун илэ баран көрөн кэлбиппинээҕэр ордук. Билигин өллөхпүнэ даҕаны өллүм диэм суоҕа.
Дьэ, убаай, эн суруккун 28/VIII-43 туттум. Намтан 5/VIII-43 арахсыбыт. Маны суоттаа!
Эн эппитин туһунан билигин саныырга соло суох, хайы-сах умнуллубута. Мин сонунум итинниктэр. Аадырыска суруйун! Бука диэн. Мин аны сайын тиийиэм. Онно кэһиигитин уурун.
Ыксабыл. Окопа иһигэр суруйдум.
Миша.
г. Якутск
Намский район
Кобяконский нассовет
Колхоз «Лена»
Макарову Спиридону Михайловичу
Полевая почта 29984Б».
«Тапталлаах төрөппүттэрим, бары аймахтарым, миигиттэн ахтылҕаннаах дорообобун тута тоһуйун?!
Мин здоровьем чаһы. Сонун, кэпсээн барыта үчүгэй. Эһиги миигиннээҕэр ордук истэргит буолуо. Биһиги билигин Орша городка чугаһаан турабыт. 20 км. хаалла. Бүгүн-сассын тиийиэхпит. Онтон границаҕа тиийиэхпит, оччоҕо сэрии бүппүтүнэн ааҕабыт. Онон сотору барыллыа, кэһиигитин уурун. Картаҕа көрүн! Орша городтан илин диэки 20 км. мин сылдьабын. Биһиги комбатпыт (командир батареи) орден ылла. Инньэ гынан биһиги бастаан иһэбит. Сотору биһиги ылыахпыт. Мин сонунум итинник. Аны эһиги сонуннутун истиэхпин кулгаахпын эргэтэбин. Эһиги миигин өлбүтүнэн суоттуугут дуу, хайдах дуу. Тоҕо сурук кэлбэт. Кэбиһин?! Суруйун. Тыыннаахпын пока.
Дохуоккут төһө буолла? Сонуну барытын суруйун. Сүөкүлэ, Коля, саатар эһиги суруйун. Бу тыыннаахпын биллэрэн суруйабын.
Петя. Умнуман, суруйун:.
15/Х-43 15 ноября 1943 г.».
Ольга Степановна СИДОРОВА,
Дьокуускай к.