РУБРИКАТОР
Лукин Гаврил Григорьевич
Мэҥэ-Таас» кинигэҕэ кылгастык суруйбуттар: «Лукин Гаврил Григорьевич, 1905 г.р. уроженец Бетюнского наслега. Призван 26.06.1943 г. ЯОРВК».
Лукин Г.Г. 1943 с. бэс ыйыгар сэриигэ бараары туран түспүт хаартыскатын көрөҕүт.
Кини сэриигэ сураҕа суох сүппүтүн туһунан түөрт кыра оҕолорун кытта Бөтүҥҥэ хаалбыт кэргэнигэр Евдокия Николаевнаҕа «хара сурук» кэлбит. Сэрии саллаатын огдооботун туһунан мин «Орто дойду» хаһыакка «Остуорас Дьэбдьиэй» диэн уочарка суруйбутум, онтум бу кинигэҕэ хос бэчээттэннэ.
Гаврил Григорьевич 4 оҕотуттан 3 уола: Бонифатий, Мирон, Миша - ыар-туор олохтоох сэрии кэмин оҕолоро буолан утуу-субуу күн сириттэн төннүбэттии бараахтаабыттара. Саллаат Хабырыыс Луукун фроҥҥа барыан аҕай иннинэ төрөөбүт билигин соҕотох хаалбыт уола Илья Гаврильевич Лукин Намҥа олорор. Кини аҕатын албан аатын ааттатар биһиги - Бөтүҥ Лукиннара биир киэн туттар түс-бас киһибит. Илья Гаврильевич - Нам улууһун бочуоттаах гражданина, СГУ физико-математическай факультетын ситиһиилээхтик бүтэрэн баран дойдутугар Намҥа үөрэх салаатыгар партия райкомугар, кэлин улуус Дьаһалтатыгар салайар үлэҕэ үлэлээбитэ. Кини ханна да үлэтигэр мындыр өйүнэн, уустаан-ураннаан ылыннарыылаахтык кэпсэтэринэн, араатар талааннааҕынан Бөтүҥ Лукиннарыгар биир чаҕылхай аймахпыт.
Кини кэргэнинээн Анна Игнатьевалыын икки дьоһун уолаттардаахтар. Уолаттара Чыгыл уонна Айаал Лукиннар юристар. Кинилэр тустарынан «Бөтүнтэн 40 юрист» диэн түһүмэхпэр суруйдум.
Аны Илья Гаврильевич Лукин фронтовик сураҕа суох сүппүт аҕатын туһунан суруйан миэхэ Намтан ьгыппыт ахтыытын ааҕыҥ:
АҔАМ ТУҺУНАН КЫЛГАС АХТЫЫ
Мин аҕам Лукин Гаврил Григорьевич 1905 с. Нам улууһугар Бөтүҥ нэһилиэгэр төрөөбүт. Ийэм Сивцева Евдокия Николаевна Хатыҥ-Арыы нэһилиэгэр Тирбэх диэн алаастан төрүттээх эбитэ үһү. Улахан убайым Лукин Бонифатий Гаврильевич 1930 с. төрүөх этэ. Онтон сылыктаатахха, арааһа ийэлээх-аҕам 1929 с. холбоспуттар курдук, чуолкайын билбэтим. Колхозтааһын саҕана аллараа Шмидт дэриэбинэтигэр киирэн олорбуттар.
Мин аҕабын өйдөөбөппүн, кини 1943 с. бэс ыйыгар сэриигэ ыҥырыллыбыт үһү. Оччолорго мин олорор оҕо хаалбыт үһүбүн. Бэбиэскэ тутар кэмигэр аҕам сүөһү биригэдьииринэн колхозка үлэлии сылдьар кэмэ үһү, оччолорго кини саас ортолоох 38-таах эбит. Арааһа ити кэмҥэ 18-20-лээх уолаттар бары хомуллубут буоланнар, мин аҕабын хомуурга ылбыттара дуу диэн, билигин саныыбын.
1943 с. сайына, история кэпсииринэн, Советскай Армия кыайыы суолугар киирбит кэмэ эбээт. Эбэтэр сыыппара толоруутугар түбэһиннэрбиттэрэ дуу, бытыктаах сааһырбыт киһини ылбыттар эбит. Аҕам түөрт уол оҕону кэннигэр хаалларан фроҥҥа аттаммыт. Икки күн иһигэр, колхоз баайын - сүөһүтүн, атын киһиэхэ актанан туттаран баран, Быраабаҕа тэлиэгэлээх атынан киирбиттэр үһү, сарсыарда эрдэ. Онно урукку ШКМ (сэкийиэм) оскуола олбуоругар киллэртээн баран, муспуттар. Кими да тас өттүгэр таһаарбакка хаайан тураннар, бырастыылаһыы буолбут үһү. Ийэбин кытта улахан убайым Бонифатий сылдьыспыт. Онтон киэһэлик барыларын стройдатан, сатыы Граф биэрэгэр киллэрбиттэр уонна борокуокка симэннэр устан барбыттар үһү. Онтон ылата аҕабытын мэлиттэхпит дии. 1944 с. «хара сурук» кэлбит үһү: кыһыл байыас Лукин Гаврил Григорьевич сэрии толоонугар сураҕа суох сүттэ диэн.
Сураҕа суох сүппүтүн иһин - оччолорго биһиэхэ оҕолоро да, ийэбитигэр да туох да көмө оҥоһуллубатах. Ийэм эрэйдээх түөрт уол оҕону аҥардас иитээхтээбитэ. Кыайыы кэнниттэн, кэлин кыра биэнсийэ сыыһын анаабыттар үһү. Сэрэйдэххэ, аҕабын нууччалыы билбэт киһини, сааһырбыт киһини, - сэрии саамай уотугар бырахпыт буолуохтара уонна олох даҕаны көрдүү да барбатахтара буолуо диэн билигин сэрэйиллэр эрэ. Дьэ уонна «сураҕа суох сүттэ» диэн суругу («отписка») бооччойдохторо дии. Онон өргө дылы «сураҕа суох сүппүт» аатырбыттар, сэрии кыттыылаахтара диэн аатырбат этилэр, кинилэр тустарынан ханна да, туох даҕаны суруллубат, этиллибэт кэмнэрэ ааспыттара. Онон кэмигэр ханнык даҕаны сураҕы-садьыгы билбэккэ, сыллар-хонуктар ааспыттара. Бу кэмин, Кыайыы 60 сылын диэки сурукка киллэрэн сэрии кыттыылааҕын испииһэгэр дьэ киллэрэннэр, үрүҥ харахпытын өрө көрдөрбүттэрэ. Ити кэннэ дьэ, Бөтүҥ нэһилиэгин сэрии ветераннарын испииһэгэр киирбитэ. Онтон мин ийэм «сэрии кыттыылааҕын огдообото» аатырбакка күн сириттэн барбыта, олоҕун устатын тухары хайдах эрэ аҕабытын кэтэһэр курдук эрэл санаа кыыма баар этэ быһыыта. Эдэр сылдьан «мас акаары» буоламмын, тугу да боччумнааҕы ийэбиттэн аҕам туһунан ыйыппакка-билбэккэ хаалбыппыттан, «тоҥолохпун кэбинэбин» да, хайыахпыный бириэмэ ааһа охсубут.
Ийэбит эрэйдээх, хорсун эр санаалаах, күүстээх үлэһит эбит, түөрт уолаттарын атахтарыгар туруортаан үлэһит дьон, ыал оҥортообута. Улахан убайбыт 7 оҕолоох, орто убайым Лукин Мирон Гаврильевич 1934 с. төрүөх, 2 оҕолоох, онтон Лукин Михаил Гаврильевич 1 кыыстаах, мин 2 уолаттардаахпын.
Дьэ кылгастык аҕыннахха итинник олохтоох дьоммут.