РУБРИКАТОР
ТУҺАЛААҔЫ ОҤОРУОМ ЭТЭ...
Бөтүҥтэн төрүттээх Агафон ахсыс кылааһы бүтэрэн культпросвет училищеҕа үөрэнэ сырыттаҕына Якутскайдааҕы Саха театрын художнига Туралысов Г. М. үчүгэйдик уруһуйдуур хас да оҕону талан декорация оҥорор театральнай студияҕа ылар. Ол иһигэр Агафону. Икки сыл үөрэнэн анал орто үөрэхтээх декоратор буолан Саха театрыгар, Ньурбаҕа художнигынан үлэлиир. Манна дьэ ылсан үлэлээн истэҕинэ 1942 сыл бэс ыйыгар түөрт артиска уонна Агафоҥҥа повестка кэлэр...
1943 сыл сайын биэс сүүс киһини кытта Агафон Москва куораты чөлүгэр түһэриигэ үлэлэһэр. Манна кыһын устата үлэлиир. Онтон сааһыары кинилэри чаастарыгар төннөрөллөр. Кинилэр чаастара II Украинскай, онтон I Белорусскай фроннар састааптарыгар киирэн Гомель уонна Бобруйскай куораттары босхолоспута. Кенингсбери ылсыбыта...
Агафон чааһыгар төннөөт да санитарнай чааска түбэһэр. Онно кини сэрии бүтүөр диэри инники кирбииттэн бааһырбыттары санчааска таһыыга сылдьыбыт. Ордук элбэх киһи өлүүлээх алдьархайдаах кыргыһыыны Кенингсбери ылыыга көрбүтэ. Онно кинилэр өстөөхтөрү тоһуйан үрдүк тумулга турбуттар. Онтон көрдөҕүнэ биһиги самолеттарбыт уон, сүүрбэ буолан кэлэ-кэлэ бокуойа суох бомбалаабыттар. Куорат олох хара буорунан бүрүллэн ыыс-быдаан буолбутун илэ хараҕынан көрбүтэ, ынырыктаах тыаһы-ууһу эт кулгааҕынан истибитэ. Сэрии буола турар кэмигэр, сэрии хонуутуттан бааһырбыттары таһыы ынырык суол этэ.
«Улаханнык куттанар этибит, кэлин син үөрэммиппит», - диир Лукин.
Кини мантан икки түгэни саныыр: «Соҕуруу дойду аттара бөдөҥ, күүстээх уонна сылбырҕа баҕайылар, бэрт сэниэлээх эрэ киһи кыайа тутар. Биир сарсыарда икки өттүттэн күүстээх ытыалаһыы кэмигэр тэлиэгэлээх аппынан киирэн түөрт бэйэбит бааһырбыт саллааттарбытын кытта биир немец офицерын булан тиэйэн төннөн истэхпинэ немецтэр көрөн аҕыс уостаах минометунан ытыалаан тиҥийдилэр да тула өттүм хара буорунан өрүкүйэ түстэ. Атым буулдьалыы ыстанан кэбистэ, балачча ойбохтоон иһэн эмискэ хорус гынна, өрө тура-тура мөҕүстэ. Көрбүтүм, илин уҥа атаҕын бэрбээкэйинэн осколка быһа көтөн кэбиспит. Бэйэм соһон көрдүм да, туһа тахсыбата. Онтон быраҕан бараммын командирбар дакылааттаатым. Командирбынаан атын атынан баран тэлиэгэбитин көлүйэн, анараа аппытын өлөрөн баран дьоммутун кытта холбуу тиэйэн аҕаллыбыт. Аны ол кэлэн баран били бааһырбыт немец офицерын дивизия госпиталыгар иттэрдилэр. Дьэ ол түгэҥҥэ хайдах тыыннаах оппуппун олох өйдөөбөппүн.
1945 сыл саас сэрии бүтэр. Кыайыы буолар. Күһүн демобилизацияланан төннөн истэхпитинэ Красноярскайга тохтотоннор кыһыны быһа мас бэлэмигэр үлэлэппиттэрэ. Онно старшина миэхэ Аҕа дойду сэриитин 2-с степеннээх орденынан наҕараадаламмытым туһунан удостоверение туттарбыта. Ордеммын 1946 сыл саҥатыгар Якутскайга облвоенкомакка туттарбыттара». Маны таһынан Лукин сэриигэ сылдьан «За взятие Кенингсберга» диэн мэтээлинэн, Гомель уонна Бобруйскай куораттары босхолооһуҥҥа Верховнай кылаабынай командующай махталларынан, бүтэһигэр «Германияны кыайыы иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Сэрииттэн кэлэн баран Агафон Иванович кэккэ сыллар усталарыгар «Двадцатилетние», «Ыстаал хайдах хатарыллыбыта», «Суол төрдүгэр» диэн пьесаларга декорацияларын оҥорон махталлары ылаттаабыта. Бу үлэлэргэ кини уруһуйга чахчы талааннааҕа көстүбутэ.
Оттон скульптурнай искусствоҕа 1952 сыллаахтан холонор. Серго Орджоникидзе олус табыллыбыт скульптурнай памятнигын Покровскайга оҥорон комиссияҕа туттарбыта. Ол түмүгэр 1952 сыл от ыйын 8 күнүнээҕи Саха АССР Верховнай Советын Президиумун ыйааҕынан Лукин Агафонгел Иванович Бочуотунай грамотанан наҕараадаламмыта.
Мантан кэлин Агафон Иванович композитор М.Н. Жирков, художник П.П. Романов скульптурнай, Верхоянскай куоракка И.В. Бабушкин памятнигын оҥортуур. Е. Ярославскай аатынан кыраайы үөрэтэр музейга Агафон Иванович электричествонан сырдатыллар гына Монастыревка,Романовка событиеларын, Билиистээх сэриитин макетын уонна биир дойдулааҕа, биллиилээх партийнай деятель, революционер Максим Кирович Аммосов скульптурнай портретын оҥортоон бэлэхтээбитэ республика элбэх көрөөччүлэрин кэрэхсэбилин ылбыта.
Агафонгел Иванович Лукин бэйэтин төрөөбүт оройуонун дьонугар, ордук кини эдэр көлүөнэтигэр Советскай былаас туругурарын туһугар гражданскай сэриигэ, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ тыыннарын толук биэрбит коммунистар, комсомолецтар уонна активистар сырдык кэриэстэрин үйэтитэр, билиҥҥи эдэр ыччаты төрөөбүт ийэ дойдутун таптыырга, убаастыырга ыҥырар ис хоһоонноох памятниктары, бюстары: Бөтүҥҥэ, I Хомустаахха, Арбыҥҥа, Аппааныга, Үөдэйгэ, Хамаҕаттаҕа, Түбэҕэ, II Хомустаахха уонна Нам селотугар (гражданскай уонна Аҕа дойду сэриилэригэр өлбүттэргэ анаан) художественнай, скульптурнай өттүн бэйэтэ оҥортоото, оттон бетоннай-практическай үлэтин табаарыстарыгар ыйан-кэрдэн оҥоттордо.
Т. Замятин