РУБРИКАТОР
Кутуков Роман Гаврильевич
(1911-1985 сс.)
Наҕараадалара:
Аҕа дойду сэриитин I степеннээх уордьана;
«Кыьыл Сулус» уордьан»
«Хорсунун иһин» мэтээл;
«1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээл;
Мин 1911 с. Нам улууһун Үөдэй нэһилиэгэр төрөөбүтүм. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ 1941 с. от ыйыгар Маймаҕаҕа муҥхалаһа сылдьан ыҥырыллыбытым. Ол баран II Чита аттыгар стрелковай отделениеҕа балтараа ый кэриҥэ сулууспалаабытым кэннэ, «бэргэнник ытар эбиккин» диэн биир ыйдаах снайперскай оскуолаҕа ыыппыттара. Ити оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрэн, алтынньыга Хотугулуу-Арҕааҥҥы фроҥҥа тиийэн инники кирбии оборонатыгар олорбутум. Онтон младшай командирдар оскуолаларыгар үөрэммитим уонна старшай сержант званиетын ылан бэйэм чааспар төннүбүтүм. Тиийээппин кытта, миэхэ 12 киһилээх отделениены туттарбыттара.
1942 с. тохсунньу ый 6 күнүгэр чааспыт өлүүлээх-сүтүүлээх атаакаҕа бааһыран госпитальга сыппытым, онтон Харьков куорат таһыгар атахпар баас ылан иккиһин госпитальга киирбитим. Сотору кэминэн үтүөрэн аҕыйах кэмҥэ генерал Шишкин сибэсииһинэн сылдьыбытым. Онтон көрдөһөн Ленинград оборонатыгар барбытым. Оборонаҕа олорон өстөөх блокадатыгар түбэспиппит. Оччолорго мин ручной пулеметчигынан сылдьарым. Ленинград блокадатын саамай ыар кэмэ этэ. Тула өттүбүтүттэн өстөөх ытыалыыра, анныгыттан, үрдүгүттэн тымныы хаарыйара. Үс ый Ленинград блокадатыгар сылдьыбытым кэннэ, илиигэ бааһыран өстөөх кольцотун үрдүнэн советскай тыыллааҕы госпитальга илдьибиттэрэ.
Үтүөрээт, 1942 с. балаҕан ыйын саҕана Старай Руська төттөрү кэлбитим. Үчүгэйдик ытарым иһин снайперскай взводка анаабыттара. Биһиги инники кирбиигэ сытан өстөөҕү кыдыйар сыаллаахпыт. Хас күн аайы көһүйүөхпүтүгэр диэри сиргэ тобулу сытан «бултуурбут». Ити кэмҥэ снайперскай счетум 31-гэ тиийбитэ. Биирдэ мин «бултаан» кэлэн баран, землянкабар олордохпуна, полковой штабка ыҥырдылар. Штабка полк командира «өстөөх күүһүн, сэбин- сэбиргэлин билэргэ» разведкаҕа сорудах туруорда. Ити алтынньы бүтүүтүгэр этэ. Онон, биһиги манан халаат кэтэн айаҥҥа туруммуппут. Биһигини кытта икки сапер уонна кэннибититтэн 30-ча киһилээх автоматчиктар бөлөхтөрө иһэрэ. Автоматчиктар айдаан таҕыстаҕына, биһиэхэ көмөлөһөр сыаллаахтара, биһиги саҥа түспүт сыа хаары сыҥан бөтүөхтэһэ-бөтүөхтэһэ сыыллан испиппит. Сотору буолаат, борук-сорукка иннибитигэр сэттэ немецкэй дзот үллэн көстүбүтэ. Бары буруолуур этилэр. Старшай лейтенант бэтэрээ уһукка туpap дзоту caбa түһэн урусхаллыырга бирикээстээбитэ. Алтыан ыкса сыыллан киирбиппит. Чугаһааппытын кытта, дзот иһиттэн биир ньиэмэс сулбу ойон таҕыста. Биһиги бары хаптаһа түстүбүт. Ньиэмэспит эргим-ургум көрдө уонна чөмөхтөһө сытар мастары көтөҕөн дзот иһигэр киирэн хаалла. Сотору буолаат чуолҕантан бэйэтин кэтиир пуунугар биллэрэн бөдөҥ калибрдаах пулеметунан ытыалаата уонна «чэ, түксү» диэбиттии хам барда. Биһиги Нишниккэ сыыллан тиийдибит. Киһибит траншеяҕа баар часовойдары устарга бирикээстээт түөрт киһини онно ыытта. Биһиги иккиэ буолан аан утарыта сыыллан тиийдибит. Киһибэр өстөөх таҕыстаҕына ытаар диэн сорудахтаан баран, дзот ааныгар тиийдим. Ааммын тутаахтааҕа буолуо диэн харбыалаабытым да, олох да аан суох буолан биэрдэ. Таах көбүөр суорҕанынан аан оҥостубуттар эбит. Сэрэнэн көбүөрү аппатабын. Сирэйбэр землянка сылааһа «ил» гына түстэ. Ону ол диэбэккэ өҥөйөн көрбүтүм: уун утары били мааҕыҥҥы ньиэмэс көхсүнэн утуктуу олорор эбит. Онтон кини тула күөрэ-лаҥкы курдук. Туох баарын да өйдөөн көрбөтүм. Курбуттан бронетанковай гранатаны ылан иһирдьэ элитээт, туора ойон биэрэбин. Дзот иһигэр били сэбим эстэн дэлби барар уонна өйдөөн көрбөтөҕүм, дьүүлэ-дьаабыта биллибэт ньуу-ньаа, саа оргуйа түһэр. Старшай лейтенант ааҥҥа туһаайан автоматынан уочарат биэрэр. Мин кинини тохтотоот, «Ф-1» диэн икки гранаталары иһирдьэ элитэбин. Эмискэ эстэр тыастан дэлбэритэ бараллар уонна уу-чуумпу буола түһэр. Бу кэннэ биһиги уолаттарбыт сорудаҕы толорон тиийэн кэлэллэр. Онтон алтыан тутуспутунан дзот иһигэр ыстанан киирэбит. Аан таһыгар маайкалаах ньиэмэс өлөн тыыла сытара Тимир оһох тула ньиэмэстэр сэймэктэммит өлүктэрэ сыталлара. Муннукка бааһырбыт икки ньиэмэс сукуллан тураллара. Биһиги: «Нууччалыы билэҕит дуо?» — диибит. Дьоммут хардатын кус-хаас тойугун туойан бараллар. «Тахсын илдьэ барабыт», — диибит. Ону өсөһөн бастарын быһыта илгистэллэр. Oнтон ылабыт да, ытыалаан кэбиһэбит. Тахсаары турдахпытына, арай орон анныгар киһи ынчыктаата. Эргиллэн көрбүппүт: наара орон анныгар түөрт ньиэмэс симиллэн сыталлар эбит. Атахтарыттан соһуталаан таһаардыбыт. Дзот иһигэр ыһылла сытар сэби-сэбиргэли хомуйан ылан билиэннэйдэрбитигэр сүктэрэбит уонна докумуоннаах суумканы ылан тахсабыт. Мин кэлин тахсан иһэн өлө сытар ньиэмэс офицерын моонньуттан кириэс сүрэҕи старшай лейтенаҥҥа көрдөрөбүн. Онтукам сүрэх буолбатах, кини салайар полкатын нүөмэрэ эбит. Ити курдук полк штабыгар наадалаах туочунай сибидиэнньэни тиэрдибиппит.
Бу сырыыбыт иһин Советскай командованием миигин уонна старшай лейтенант Нишнигы «Кыһыл Сулус» уордьанынан, оттон атыттарбытын «За Отвагу» мэтээлинэн наҕараадалаабыттара. 1943 сыллаахха сааһыары атаакаҕа киирэн иһэн миинэҕэ түбэспиппит. Миинэ атахпын тосту көппүтэ. Өр бириэмэҕэ госпитальга сытан, эмтэнэн дойдубар эргиллибитим.
Р.Г. Кутуков ахтыытыттан суруйда В. Яковлев