РУБРИКАТОР
ДОЙДУБУТ, КӨМҮСКЭЭБИТ ОЛОХПУТ САЙДАРЫН ТУҺУГАР
Аҕа дойду Улуу сэриитин актыыбынай кыттыылааҕа Григорий Афанасьевич Корякин-Мөөсөдүүн 40-ча сыл анараа өртүгэр суруйбут суруга
Мин Кэбээйи оройуонун Сииттэ нэһилиэгэр төрөөбүтүм. Онно улааппытым. Холкуоһунай тутууттан олоҕум сырдык суолун саҕалаабытым. 1930-с сыллардаахха 21 хаһаайыстыбалаах «Кирилэ» табаарыстыбабыт бөдөҥ тыа хаһаайыстыбатын артыала буола үүммүтэ. Онно мин салайар да үлэҕэ, производственник да быһыытынан хаһаайыстыбаны бөҕөргөтүүгэ актыыбынай байыас этим.
1941 сыллаахха атырдьах ыйыгар фроҥҥа ыҥырыллан баран, Челябинскай куоракка байыаннай үөрэҕи ааспытым. Салгыы 1942 сыл тохсунньутугар сэриигэ инники кирбиигэ киирбитим. Аан бастаан Сталинградскай фронтан Днепр өрүскэ диэри сэриилэспитим. Ити сылларга түөрт төгүл араанньы буолан, госпиталларга сытан эмтэммитим. Курскай, Орловскай тоҕойдорго, Таганрогу устуурумалааһыҥҥа, Ростову, Донбаһы ылыыга төһөлөөх көлөһүнүм, хааным тохтубута буолуой. Ити көлөһүнүм куура илигинэ, араанньым ситэ оһо илигинэ аны Ленинград блокадатын босхолоһо Ильмень күөл аатырбыт бадараанын түөспүнэн тэлсибитим. Ленинград, Кенигсберг куораттары, Литваны, Латвияны, Эстонияны босхолоспутум. Бойобуой суолларым үрдүктүк сыаналананнар, Кыһыл Сулус уордьанынан, хас да мэтээллэринэн наҕараадаламмытым.
1946 сыллаахха ыам ыйыгар сэрииттэн эргиллэн кэлэн, Нам оройуонугар үп салаатыгар 20-чэ сыл үлэлээтим. «Үп үлэтин туйгуна» бэлиэнэн наҕараадаланар чиэстэммитим. 1965 сылтан булчуттар оройуоннааҕы уопсастыбаларын бэрэссэдээтэлинэн үлэлиибин. «РСФСР булчуттарын, балыксыттарын уопсастыбатын бочуоттаах чилиэнэ» аат иҥэриллибитэ. Төһө да сэрии сылларын ыар хаардара сүгэһэрдээҕим иһин, 60-мун аастарбын, доруобай, чэгиэн-чэбдик үлэлии сылдьарбыттан үөрэбин. Сорох сэрии бэтэрээннэрэ биэнсийэлэрэ улааппытынан, толору хааччыллыылаах таас дьиэлэммиттэринэн үөрэллэр. Ити партия уонна бырабыыталыстыба сэрии бэтэрээннэригэр аҕалыы кыһамньыларыттан мин эмиэ астынабын уонна мин даҕаны таас дьиэлэниэм диэн эрэнэбин.
Бу да сылдьаммын төрөөбүт Сииттэбин мэлдьи саныыбын, ахтабын. Сэрииттэн кэлэн баран, онно тиийбэтэх хомолтобун этэбин. Сэрии ыар сылларыгар ас-таҥас тиийбэтиттэн кэргэттэрим Намҥа көһөн кэлбиттэр этэ. Билигин сэрии хонуутугар өлөн охтубут, тыыннаах эргиллэн кэлбит биир дойдулаахтарбын саныыбын. Оттон сииттэлэр тугу өйдүүллэрий? Биир холкуостан 23 киһи сэриигэ ыҥырыллыбыт буоллаҕына, Сииттэҕэ түөрт холкуос баара. Итиччэтигэр төһө киһи сэриигэ ыҥырыллыбыта, төһөтө кыргыһыы хонуутугар охтубута, хаһа эргиллибитэ ситэ чуолкайдана илигэ хомотор. Эгэ өйдөбүнньүк бэлиэ баар буолуо дуо?
Мин холкуоспуттан 23 киһи сэриигэ барбытыттан 7-тэ инбэлиит буолан эргиллибитэ. Уоннааҕылар Аҕа дойдуларын көҥүлүн иһин сырдык тыыннарын толук уурбуттара. Биир дойдулаахтарым сырдык кэриэстэригэр, инникитин мин суолбун батыстыннар диэн, 1969 сыллаахха бэйэм күүспүнэн үлэлээбит холкуоһум миэстэтигэр Намтан таһааран сэргэ туруорбутум. Өлбүт, тыыннаах сэрии бэтэрээннэрин 23 киһи ааттарын-суолларын ааттаан туран. Маны кэлэр-барар айан дьоно көрөн сииттэлэри хайгыыллар. Ол сөп эрээри, туруоруллубт сэргэни тулатын цеменнээн, ортотугар сибэкки олордор миэстэлээн, тимир күрүөлээн үйэтитэргитигэр көрдөһөбүн. Итини таһынан нэһилиэккэ буойуннарга пааматынньык оҥоһуллара наада. Маныаха оройуон тэрилтэлэрин көмөлөрө эрэйиллэр.
Мин дойдум сэрии кэнниттэн киһи билбэт буола уларыйбыт. Холкуостар сопхуос буолан холбоһон биир сиргэ кииннэммиттэрэ сайдыы туоһута буолар. Ол гынан баран, урукку холкуостар олорбут наадалаах сирдэрэ бүтэ оспуттара, кэскиллээх тутуулар суохтара киһини үөрдүбэт. Ол иһин 1968 сыллаахха 200 ынах сүөһү турар туруору хотонун туттарарга этии киллэрэн, тохсунньу-олунньу ыйдарга куораттан буровой массыынаны таһааран баҕаналар үүттэрин дьөлө үүттэтэн, ити сааһыгар хотону тутан бүтэрбиппит. Мин, сэрии бэтэрээнэ, кыргыһыы толоонуттан өлбөккө тыыннаах ордон кэлэн, төрөөбүт-үөскээбит дойдубар итинник кыра-кыра да буоллар көмөлөһөрбүттэн, туһалыырбыттан астынабын, үөрэбин. Сэрии бары бэтэрээннэрин төрөөбүт дойдубут, көмүскэспит эйэлээх олохпут чэчирии сайдарыгар кыахпыт кыайарынан кылааппытын киллэриэҕиҥ диэн ыҥырабын.
Суругу Александр Дунаев бэчээккэ бэлэмнээтэ