РУБРИКАТОР
Сүрэхпит оспот бааһа
Биһиги эһээбит, хос эһээбит, хос-хос эһээбит Колпашников Василий Николаевич Нам улууһун Кыһыл дэриэбинэтигэр 1903 сыллаахха төрөөбүтэ. Хантан хааннаах, кимтэн кииннээх диир буоллахха Хаппаактар Вацлав Леопольдович Серошевскай Хатыҥ Арыыга ссылкаҕа олорон доҕордоспут уонна кинилэр тустарынан “Якуты” диэн кинигэтигэр суруллубут Тимир Байтакаан удьуордара буолаллар. Эһээбит эһээтэ Дөгүөр Колпашников, аҕата Ньукулай Тараскаап эбиттэр. Аҕатын бииргэ төрөөбүттэрэ аҕыстар эбит. Хос эһээбит бииргэ төрөөбүт балта Арыылаах Алааппыйа уола , биллилээх поэт, Сивцев Ефрем Степанович – Таллан Бүрэ, балтын Хобороос сиэнэ – народнай художник Сивцев Эллэй Семенович чугас аймахтарбыт буолаллар.
Сэрии буолар кэмигэр эһээбит колхозка бухгалтерынан үлэлээбит. Хатыҥ Арыы олохтооҕо Тарас Васильевич Сивцев сэтинньи 7 күнүгэр 2019 “Эҥсиэли” хаһыакка бэчээттэммит «Килбиэннээх үлэлээх» ахтыытыгар маннык суруйбут: “Сэрии буоллаҕын сайын “Шмидт” колхоз бухгалтера Василий Николаевич Колпашников миигин 14 саастаах уолу ыҥыртаран ылан, сири мээрэйдииргэ, таабыл суруйарга үөрэтэн, үөрэҕэ суох биригэдьииргэ сыһыарбыта”.
Ньурба куоратыгар олорор 84 саастаах таайбыт Семен Васильевич Колпашников ийэлээх аҕатын туһунан кэпсээниттэн иһиттэххэ, эһээбит колхоз бухгалтера буолан сэриигэ барартан босхоломмут. Ол гынан баран бэйэтэ тылланан 1942 сыллаахха бэс ыйын 24 күнүгэр сэриигэ барбыт. Сэмэн аҕата сэриигэ барарыгар биэс саастаах оҕо буолан аҕатын улаханнык өйдөөбөт. Сэрии иннигэр Кыһыл дэриэбинэҕэ – Балыйаҕа олорбуппут диир. Кыра оҕо сылдьан аҕатын туһунан биир түгэни өйдөөн хаалбыт: а5ата убайын Баасканы көтөҕөн ылан ат ыҥыырын ыйыыр улахан мас оскуомаҕа дьээбэлэнэн таҥаһыттан иилэн ыйаан кэбиспитин. Өссө өйүгэр хатанан хаалбыт: аҕата сэриигэ барарыгар оҕолорун кытта бырастыылаһан тахсыбытын. Ийэтэ сайыспатыннар диэн буолуо, бука таайдахха, үс оҕотун ампаарга таһыттан күлүүһүнэн хатаабыт уонна биирдээх уолун көтөҕөн аҕаларын атаара барбыт. Улахан оҕолор Бааскалаах Ира ампаар түннүгүнэн тахсаары гыммыттар да баппакка хаалбыттар, онтон Сэмэн кыра буолан батан тахсан дьоннорун кэннилэриттэн эккирэтэ сүүрбүт. Сэриигэ барар дьону таһар борохуот Туллук биэрэгиттэн хоҥнор эбит. Кыра уолчаан биэрэккэ тиийэн элбэх дьон ортотуттан ийэтин да аҕатын да булбакка дьиэтигэр төннүбүт...
Эһээбит сэриигэ барарыгар эбээбит түөрт оҕолордоох хаалбыт. Улахан уола Бааска оччолорго 14 саастаах, Ира - 11, Сэмэн 5-тээх уонна кырата Сааска биир саастаах.
Эбээбит Колпашникова (Винокурова) Анна Петровна Нам улууһун Көбөкөн дэриэбинэтигэр 1907 сыллаахха төрөөбүт.
”Аҕам сэриигэ барбытын кэннэ олорбут дьиэбитин 4 куул бурдукка атыылаан баран дойдутугар Көбөкөҥҥө көспүппүт. Онон ол сыл сут дьылы улаханнык билбэтэхпит” – диэн ахтар таайым Сэмэн.
Сэрии уһаатаҕын аайы олохторо ыараан испит. Ас-таҥас тиийбэт, аас-туор олох саҕаламмыт. Кыайар-хотор эр дьон сэриигэ баран оҕо-дьахтар уонна кырдьаҕастар эрэ хаалбыттар. Үлэһит илии тиийбэт буолан, оҕолору кыанар өттүлэрин араас үлэлэргэ улахан дьону кытта тэҥҥэ илдьэ сылдьар буолбуттара. Ийэм, убайым, эдьиийим бары колхозка үлэлээбиттэрэ. Аҕабыт сэрииттэн суруйар этэ. Биир суругар бааһыран госпитальга сытан эмтэнэн баран фроҥҥа чааспар баран эрэбит диэбит этэ. Ортоку тарбахпын сүтэрдим диэн суруйбутун курдук өйдөөбүтүм” – диэн кэпсиир Сэмэн. Сайын 1944 сыллаахха аҕалара сураҕа суох сүппүтүн туһунан биллэрии кэлбит. Сураҕа суох сүппүт буолан эбээбит сэрии огдообото диэҥҥэ өлүөр дылы киирсибэтэх этэ.
Сэрии бүппүтүн да кэннэ олохторо чэпчээбэтэҕэ. Элбэх оҕону көрөр кыаҕа суох буолан, ол кыһалҕатыттан ийэтэ орто уолун Сэмэни сааһыгар, балтыгар Барамыгина Марияҕа Дьабарыкы Хайаҕа ыытар. Олор кыра оҕолорун көрдөрөөрү сөбүлэһэн ылаллар. Күтүөт онно шахтаҕа начальнигынан дуу инженерынан дуу үлэлиирэ диэн өйдөбүл хаалбыт. Сэмэн оскуолаҕа үөрэнэ киирэр уонна саха оҕото нууччалыы билбэт буолан үөрэҕин ыарырҕаппыт. Олорор ыалыгар эмиэ табыллыбатах. Күтүөт атын ыал оҕото диэн отой сөбүлээбэт, атаҕастыыр эбит. Кыһын кыстаан баран саас тулуйбакка аара айаннаан иһэр грузовой массынаҕа олорсон, тоҕус саастаах уолчаан ыраах Дьабарыкы Хайаттан Дьокуускайга күрүүр. Хата кини дьолугар аһыныгас киһи түбэһэн, хас да күн айаннарыгар көрөн-истэн, ол саҕана культпросвует училищеҕа үөрэнэ сылдьар эдьиийигэр Ирина Васильевнаҕа аҕалан туттарар. Эдьиийэ быраатын киртийбит, илдьирийбит таҥаһын барытын уокка бырахпыт уонна онно олорор устудьуоннар барахсаннар уолга таҥас ылан биэрбиттэр. Ол кэнниттэн Ира быраатын Намҥа ийэтигэр ыытар. Ол сыллары Сэмэн санаан-ахтан аһарар: ”Кыһынын оҕолор үөрэнэр этибит Хатыҥ-Арыы оскуолатыгар. Оскуолабыт тэйиччи буолан эрдэ турдахпытына уруокка хойутаабакка тиийиллэр буолара. Үлэттэн бокуой буллахпытына убайбынаан Бааскалыын бултуур этибит”.
Сэрии ыар сылларыгар эбээбит соҕотох хаалан баран кытаанах санаалаах буолан түөрт оҕону иитэн-харайан атахтарыгар туруорбута, барыларын орто үөрэхтэтэлээн, ыал буолбуттарын кэннэ сиэннэрин көрөн-истэн оҕолоругар көмө буолбута. Наһаа сымнаҕас, холку майгылаах этэ диэн билэр дьоннор ахтан-санаан ааһааччылар. Оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ эбээ Аанаҕа махталбыт муҥура суох.
Улахан уола – Колпашников Василий Васильевич 13.05.1928 Нам улууһугар Хатыҥ-Арыыга төрөөбүтэ. Ыал буолан 12 оҕо амарах аҕата этэ. Идэтинэн радист, электрик-дизелист этэ. Намҥа Радиоузелга, типографияҕа, бүтэһик сылларга почтаҕа пенсияҕа тахсыар дылы бэриниилээхтик үлэлээбитэ.
Кыыһа – Колпашникова Ирина Васильевна 30.11.1930 с.т. 3 оҕолоох. Дьокуускайдааҕы Культпросвет училищеҕа библиотекарь идэлээх бүтэрэн дойдутугар Намҥа онтон Саккырыырга үлэлээбитэ. 60-с сылларга Культпросвет училищаҕа биир кэмҥэ бииргэ үөрэнэ сылдьыбыт киһитигэр кэргэн тахсан Ньурбаҕа кэлэллэр. Кэргэнэ Петров Николай Васильевич 1924 с. Ньурба оройуонугар Дьаархан нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа. Ирина Васильевна Ньурбатааҕы Киин библиотекаҕа үлэлээбитэ. Элбэх бочуотунай грамоталарынан, махтал суруктарынан наҕараадаламмыта. Культура эйгэтин туйгуна, үлэ ветерана буолбута. 1990 с. ыалдьан эрдэ 59 сааһыгар олохтон туораабыта.
Орто уола Колпашников Семен Васильевич 18.11.36 с.т. 4 оҕолоох. Идэтинэн суоппар. «Холбос» потребобществоҕа үйэтин тухары суоппардаабыта.
Кыра уола Колпашников Александр Васильевич 16.04.1941 с.т. 2 оҕолоох. Идэтинэн суоппар. Рабочайынан үлэлээбитэ.
Кыыһа Ирина Васильевна тыыннааҕар аҕатын туоһулаһан араас сирдэргэ запрос ыыталыыра. Нам военкоматыттан 1975 сыллаахха эппиэт кэлбитэ. Рядовой Колпашников Василий Николаевич ниэмэстэргэ билиэҥҥэ түбэһэн 1944 с. муус устар 15 күнүгэр өлбүт диэн. Кэлин «Мемориал ОВД» диэн саайтан эһээбит суолун-ииһин булбуппут.
Ирдэбил үлэни Ньурбаҕа олорор уола Семен Васильевич Колпашников уонна сиэннэрэ, Ирина Васильевна оҕолоро, Намҥа олорор хос сиэннэрэ, хос хос сиэннэрэ сураҕа суох сүппүт саллаат суолун интернеттэн булан ылбыппыт.
Рядовой Василий Николаевич Колпашников туһунан хаһан, ханна билиэн түбэспитэ, хайдах сырдык тыына быстыбытын сиһилии фашистар Хоенштайн Шталаг 1 В диэн концлагерьга харалла сылдьыбыт «КАРТОЧКА ВОЕННОПЛЕННОГО» докумуоннарга суруйбуттар. Василий Николаевич Колпашников Ельня куораты босхолуур кыргыһыыга 1943 сыллаахха, атырдьах ыйын 18 күнүгэр бааһыран билиэн түбэспит. Бу куораты 1943 сыллаахха атырдьах ыйыгар босхолуур кыргыһыы икки өттүттэн элбэх сүтүктээх этэ. Икки сыл Ельняны оккупациялаабыт кэмнэригэр: «…немцы превратили ее в важнейший опорный пункт своей обороны на Смоленском направлении… А стала на этом месте немецкая крепость. Десятки сел и деревень, расположенных на многочисленных путях к Ельне, точно так же превращены были гитлеровцами в форты и бастионы, имеющие целью сделать недоступными самые отдаленные подходы к Ельне. И вот эту разветвленную систему укреплений, защищаемую многочисленными и технически хорошо оснащенными войсками противника, нашим частям предстояло прорвать», - диэн интернеттэн булан аахпыппыт. Маннык суостаах өстөөҕү кытта кыргыһыыдарга Василий Николаевич Колпашников билиэн түбэһэн концлагерьга түбэһэр.
«... жители (городка Ольштынек) помнят страшную историю . В паре километров отсюда рапологался один из самых крупных в Восточной Европе нацистких лагерей для военнопленных. По оценкам историков, во время второй мировой войны общая численность лагеря Шталаг I-В составила 650 тыс. Человек. На окраине Ольштынека лежит военное кладбище, где в 504 безымянных могилах покоится прах 55 тыс. пленных солдат. Из них более 50 тыс. – советские воины...». «...Русских солдат привозили уже в состоянии крайнего истощения, а затем продолжали морить голодом, - рассказал «Совершенно секретно» польский краевед Богумил Кузневски».«Большинство военнопленных этого лагеря жили во рву форта под открытым небом, а некоторые в неотапливаемых, темных казематах форта . Военнопленные получали ежедневно 100-200 г. Суррогатного хлеба, иногда картофельную шелуху или бурду из гнилой свеклы. От голода и холода, избиений и болезней военнопленные массово умирали. Если военнопленный попадал в лагерную больницу, чаще всего это означало, что он скоро умрет».
Лагернай карточкатыгар Василий Николаевич Колпашников, 41948 лагернай нүөмэрдээх военнопленнай муус устар 15 күнүгэр 1944 сыллаахха, лазаретка сытан сырдык тыына быстыбыт. Онтон Василий Николаевич улахан уола кэпсииринэн советскай офицердары кытта крематорийга уматыллыбыт диэн ыччаттарыгар кэпсээбит.
Төһөлөөх да сыллар аастыннар, үктэммит ХХI–с да үйэбит буоллун, ол уорааннаах сыллар харыаннаах дьоннорбутун сииктии симэлиппиттэрэ, күн сириттэн матарбыттара оспот баас буолан билигин даҕаны сүрэхпитигэр сөҥөн ааспат арахпат.
Светлана Николаевна Петрова,
сиэнэ Ньурба улууһун муниципальнай
Сулууспа ветерана,
Екатерина Татаринова, хос сиэнэ,
Эдик Татаринов, хос хос сиэнэ,
И.Д.Винокуров аатынан Нам начальнай
оскуолатын 4 кылааһын үөрэнээччитэ.
Ньурба-Нам 2020 с.