РУБРИКАТОР

Аҕабыт, эһээбит, хос эһээбит Василий Егорович Колмогоров баара буоллар быйыл тохсунньу к. 90 сааһын туолуо этэ. Кини олоҕо-дьаһаҕа, үлэтэ-хамнаһа барыта дьонун-сэргэтин туһугар этэ. Учуутал, буойун, коммунист ааттарын чиэстээхтик толорбута. Аҕабыт аата Нам, Кэбээйи улуустарыгар, республикаҕа улахан ытыктабылынан ааттанара. Ону туоһулууллар Нам, Кэбээйи улуустарын «Ытык киһитэ», «Республика норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ» ааттара, республика Үрдүкү Сэбиэтин депутатынан үс төгүл, ССКП Саха уобаластааҕы комитетын чилиэнинэн хаста да талылла сылдьыбыта, «Аҕа дойду Улуу сэриитин II степенэ», «Үлэ Кыһыл Знамята», «Бочуот Знага» уордьаннар, бойобуой уонна үлэ мэтээллэрэ, элбэх бочуоттаах бэлиэлэр кини түөһүн киэргэтэллэрэ.

Аҕабыт доҕоро М.П. Габышев, өр сылларга советскай, партийнай үлэҕэ олоҕун анаабыт, «Өйдөбүнньүк» кинигэ редактора маннык суруйбута: «Василий Егорович Нам оройуонун 20-чэ сыл салайбыта. Киниэхэ айылҕа биэрбитэ барыта баара: астык, толору көрүҥ, ыраас сэбэрэ, ырааҕы ырыҥалыыр, ырытар өй-санаа, ыллыктаах, ылыннарыылаах тыл-өс. Ханнык да түгэҥҥэ эркин курдук эрэллээх доҕор-атас этэ». Кырдьык аҕалаах ийэбин кытта бииргэ олорбут буоламмын кинилэр доҕотторун, бииргэ үлэлээбит, алтыспыт дьонун элбэҕи билэбин, тылларын-өстөрүн үгүстүк истэрим. Кини туһунан санаалар, ахтыылар, өйдөбүллэр боростуой үлэһиттэн үрдүк сололоох салайааччыга, эдэртэн кырдьаҕаһыгар тиийэ барыта үчүгэй, убаастабыл, махтал, сүгүрүйүү тыллара буолалларын бэлиэтиибин.

Аҕабыт рабфагы бүтэрэн начальнай кылаас учууталынан үлэтин саҕалыыр, оскуола завуһа, директора буола үүммүтэ. Ити дойдутун Сииттэ ситэтэ суох оскуолата этэ. Ийэбит бу сылларга Сииттэҕэ анаммыта. Ол кэмнэри күндүтүк, кэриэс оҥостон маннык кэпсиирэ: «Эдэр учуутал ааны арыйан киирэммин оскуола директорын көрсөммүн илии тутуһан дорооболоһоот учууталынан анаммыт сурукпун туттарбытым. Ити тутуһуубут мин дьылҕам анала, уһун дьоллоох олоҕум сылаас илии, таптал кэскилин биэрбит кэрэ-бэлиэ кэмэ эбит диэн кэлин өйдөөбүтүм. Чурапчы көһүүтүн оҕолорун оскуолаҕа ылыы, «көс дьонун» дьиэнэн-уотунан, үлэнэн хааччыйыы, сүөһүнү-сылгыны оннун булларыы барыта Сииттэ олохтоохторугар тиксибитэ. Манна оскуола директора болҕомтото, кыһалҕата, дьоһуннаах дьаһала улахан этэ. Ол да иһин Сииттэ, Чурапчы дьоно-сэргэтэ аҕабытыгар улаханнык махтаналлара, сүгүрүйэллэрэ».

Аҕабыт олорон ааспыт олоҕун, республика социальнай-экономическай сайдыытыгар киллэрбит өҥөлөрүн учуоттаан уонна Сииттэ, Кэбээйи, Нам олохтоохторун туруорсууларынан республика Президенэ В.А. Штыров ыйааҕынан Сииттэ орто оскуолатыгар кини аата иҥэриллибитэ. Оскуолаҕа аҕабытыгар аналлаах муннук, чуолаан кини олоҕун, үлэтин сырдатар матырыйааллар, Сииттэ нэһилиэгин киэҥник сырдатар музей тэриллэн ыччаты иитэр-өйдөтөр киин буолбута саарбаҕа суох. 1943 с. аҕабыт быраатынаан Өлөксөйдүүн сэриигэ ыҥырыллыбыттара.

Аҕабыт Илин, Өлөксөй Арҕаа фроҥҥа сулууспалаабыттара. Кыайыы өрөгөйүн аҕабыт 1945 с. бүтүүтэ, онтон Өлөксөй Чехословакияҕа көрсүбүттэрэ. Сэрииттэн кэлээт Кэбээйи оскуолатыгар үлэлээбитэ, ити кэмнэргэ Дьокуускайдааҕы учууталлар институттарын бүтэрбитэ. Эдэр эрчимнээх, сытыы-хотуу киһини, салайар, дьону түмэ тардар кыаҕын сөпкө көрөн, өйдөөн үрдүкү партийнай оскуолаҕа үерэххэ ыыппыттара. Оччолорго аҕабыт 1952-1957 сс. ССКП Кэбээйитээҕи райкомун пропагандаҕа, кэлин райком 3-с секретара этэ. Партийнай оскуоланы кыһыл дипломунан бүтэрэн кэлиитигэр 1961 с. ССКП Намнааҕы райкомун 2-с секретарынан анаабыттара. 1965-1970 сс. кини Нам оройуонун райсовет председателинэн үлэлээбитэ. Аҕабыт ол кэмнэргэ ССКП райкомун бастакы секретара С.Н. Платоновы кытта кыахтаахтык, дьиҥнээх хаһаайын курдук оройуону салайбыттара. Оройуон республикаҕа социальнай-экономическай өттүнэн бастыҥнар кэккэлэригэр киирбитэ. Тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыыта биллэрдик үрдээбитэ, суол-иис тутуллубута, гаастааһын, телефоннааһын, почта, телевидение сайдыытын үлэтэ киэҥник ыытыллыбыта. Производство, социальнай эйгэ үгүс объектара таас варианынан тутуллар буолбуттара. Элбэх оскуола, кулууп, дьон олорор икки этээстээх дьиэлэрэ олоххо киирбиттэрэ. Ордук болҕомтотун тыа хаһаайыстыбатыгар уурара. Ити санаатын толорон кэтэхтэн тыа хаһаайыстыбатын техникумун зоотехник идэтин кыһыл дипломунан көмүскүүр. Ити үөрэх киниэхэ мээнэҕэ хаалбатаҕа. Биир сүрүн болҕомтотун Нам сирин-уотун сөпкө, туһалаахтык туһанарга уурара.

Оройуоннары холботолооһун, бөҕөҥсүтүү боппуруоһа улахан мөккүөргэ турбутун туһунан сэрии ветерана В.Замятин маннык кэпсиирэ: «Нам, Уус- Алдан оройуоннара холбоһон Среднеленскэй буолбута. Сотору холбоммут оройуоннары араартааһын буолбута. Уһун мөккүөрдээх мунньах кэнниттэн дьон баһыйар үгүс өттө уруккубутунан хааларга быһаарбыттара. Василий Егорович биэрбит биир улахан соругун итинэн чиэстээхтик толорбутум».

СР үтүөлээх агронома И.Л. Еремеев маннык ахтар: «Нам оройуона куораттан чугас буолан хортуоппуйу уонна оҕуруот аһын хото үүннэриигэ, идэтийиигэ киирбитэ. Маныаха Василий Егорович бэйэтэ орооспутун эрэ кэннэ хамсааһын, дьэ, тахсыбыта». Өр сылларга Нам оройуонугар тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлээбит, «ХХ-с үйэ тыа хаһаайыстыбатын бастыҥ салайааччыта» аат лауреата М.И. Терютин маннык этэр: «Василий Егорович олох хаамыытыrap сеп түбэһэн салайар стилэ, үлэни, үөрэҕи, сынньалаҥы дьүөрэлиирэ хас биирдии киһиэхэ тиийбитэ. Кини үлэлиир кэмнэригэр оройуон республика биир киэн туттар оройуона буолбута. Оройуон бастыҥ үлэһит дьоно үлэҕэ ситиһиилэрин иһин уордьаннарынан, мэтээллэринэн наҕараадаламмыттара, үрдүк ааттары ылбыттара».

Аҕабыт үлэтин биир сүрүн хайысхата ыччаттары кытта үлэ этэ. Бу кэмнэргэ республикаҕа тарҕаммыт «Оскуола - производство - үрдүк үөрэх» диэн хамсааһыны олоххо киллэриигэ күүстээх үлэ барбыта. Ол түмүгэр тыа хаһаайыстыбатыгар, тутууга, хааччыйар эйгэҕэ, промышленноска элбэх ыччат-комсомольскай коллективтара тэриллэн үлэ үөһүгэр бэйэлэрин кыахтарын, көхтөрүн көрдөрбүттэрэ. Комсомол райкомун үлэһиттэрин, райкомол чилиэннэрин анааһыҥҥа, сүүмэрдээһиҥҥэ болҕомтотун уурара.

Манна бэйэтин санаатын урукку комсомол райкомун чилиэнэ, доруобуйа харыстабылын туйгуна Т.А. Мярикянов үллэстэр: «Эдэр ыччакка аналлаах бары тутаах дьаһалларга кини тус бэйэтэ өрүү кыттара уонна тэрилтэ салайааччылара кытталларын, ыччат көҕүлээһиннэрин өйүүллэрин модьуйара. Мин өйбөр-санаабар кини туһунан хаһан да умнуллубат үс түгэн хаалбыта. Кини сэмэйэ киһини эрэ сөхтөрөрө. Дойдутугар оҕолуун, оҕонньордуун бары кинини өрө тута сылдьар, ытыктыыр сирдэригэр кыыһырарын, мөҕүттэрин көрбөтөҕүм. Иккиһинэн, дьоҥҥо үтүө сыһыана. Үсүһүнэн, саха омук итэҕэлин, үгэстэрин, былыргы историятын билэрэ, ону олус үчүгэйдик кэрэхсэбиллээхтик кэпсиирэ барыбытын сөхтөрөрө».

СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, улуус бочуоттаах гражданина И.З. Кривошапкин аҕабыт туһунан дуоһуйа маннык кэпсиир: «Комсомол райкомун уочараттаах отчуоттуур конференциятыгар райкомол бастакы секретарынан партия райкома эйигин оҥорорго былааннаах диэн эппитэ. Итинтэн саҕаламмыта мин кинилиин билсиим, учуутал идэбиттэн уурайан уһун сылларга бииргэ үлэлээһиним».

Биһиги, дьиэ кэргэнэ, бу ахтыыларга эбэн манныгы тиэрдиэхпит этэ. Ийэбит, эбээбит, хос эбээбит Мария Ивановна учуутал, тапталлаах кэргэн, биһиги Далбар хотуммут өйө-санаата ыраас, толкуйа чэбдик. Бу ахтыылары кытта сөбүлэһэн олорон этэр: «Күндү аҕабыт Василий Егорович кырдьык да дьону, олоҕу, айылҕаны муҥура суох таптыыр, нарын, иэйинньэҥ сүрэхтээх, сырдык ыралаах, санаалаах кэргэн, эһээ, хос эһээ, доҕор-атас этэ. Бу айылҕа биэрбит үтүө санаата оҕолорбор, сиэннэрбэр, кэлэр кэскиллэргэ тиийдиннэр».

Аҕабыт кырдьык айылҕа киһитэ этэ. Сиргэ-уокка сырыттаҕына наһаа диэн дуоһуйара, үөрэрэ. Сииттэҕэ айаннаан иһэн хас тумул, тыа аартыктарын туһунан кэпсиирэ киһини эрэ үөрдэрэ. Ити барыта кини олорбут, сылдьыбыт суолун умнуллубат өйдөбүлэ буолуо. Дэлэҕэ да кини суруйан хаалларбыт «Сииттэ Колмогоровтарын төрүттэрэ», онно олоҕуран ийэбитинээн «Аймахтаргытын кытта билис» уонна «Нам улууһа 19-с үйэҕэ» диэн улууспут историятын киэҥник хабан бэчээттэммиттэрэ. Бу барыта аҕабыт ыччаттарга, эдэр кэскиллэргэ үтүө өйдөбүнньүк оҥордоҕо.