РУБРИКАТОР
КЭТЭҺИҤ, КЫАЙЫЫ ЧУГАС!..
1941-45 сыллардаахха Саха сириттэн уонунан тыһыынча киһи армияҕа ыҥырыллыбыта. Кинилэр Аҕа дойду улуу сэриитин фроннарыгар, син эмиэ бары советскай буойуннар курдук, үтүөкэннээх бойобуой суолу барбыттара. Советскай норуоту кыргарга-кыдыйарга, кулут оҥосторго, аан дойдуну сэриилээн ыларга санаммыт, тииһигэр диэри сэбилэммит уонна уолаһыннаах өстөөхтөн, немецкэй-фашистскай талабырдьаттартан, Ийэ дойдуларын чиэһин үонна кеҥүлүн туруулаһан туран көмүскэспиттэрэ.
Олор истэригэр А.Я. Колесов баара. Афанасий Яковлевич Нам улууһун II Модут нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1931 сыллаахха Нам улууһугар уруккута Куһаҕан Ыал, билиҥҥитэ Хатыҥ Арыы нэһилиэгэр олорбута. 1936 сылтан Афанасий Яковлевич Нам киинин сэттэ кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэн 1941 сыллаахха бүтэрбитэ. Аҕата колхозтаах буолан, Афоня кыра сааһыттан колхозка, сайынын окко, кыһынын араас үлэлэргэ үлэлэһэрэ.
Афанасий Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриигэ бэс ыйыгар 1943 сыллаахха ыҥырыллан, бииргэ үөрэммит уолаттарын кытта, Чита куоракка тиийэн аҕыйах ый үөрэммитэ. Кини сэриигэ 242-с Таманскай дивизия 903-с горнай-стрелковай полкатыгар отделение командирынан ананан сэрии бүтүөр, олоҕун бүтэһик күнүгэр диэри сэрилэспитэ. Афанасий Яковлевич бу дивизияҕа хорсуннук сэриилэспитэ. Керчь куораттан саҕалаан Крымы босхолуурга бэйэтин биир дойдулаахтарын И.С. Эверстовы, Г.Г. Жирковы көрсөн Керчь, Феодосия, Бахчисарай, Симферополь, Севастополь куораттары босхолоспута.
Керчь тумул арыытын 125,6 нүөмэрдээх үрдээһиннэригэр өстөөх бөҕөгөтүүтүн гвардия полковнига Гаврилов хамаандалааһынан 903-с горнай-стрелковай полк 1944 сыл муус устар 10-11 күнэ буолар түүнүгэр көҥү көтөн, өстөөҕү Севастополь диэки эккирэтэн, сэриилэһэ-сэриилэһэ суукка устатыгар 45-50 км иннин диэки барар. Ол туһунан кини 1944 сыл ыам ыйын 16 күнүгэр дьонугар суруйбут: «Мин дьэ Керчь тумус арыытын саамай кытыытыттан Севастополь куорат таһынааҕы хомо тумул арыытын бүүрүгэр тиийэ сэриилэһэ-сэриилэһэ сатыы кэллим, эһиги картаттан көрүҥ».
Бу полк ордук уһулуччу ыар сэриини Балаклава оройуонугар Херсонес тумул арыытыгар ыыппыта. Севастопольга киириигэ «Горнай» диэн үрдээһин улахан быһаарар оруоллааҕа. Бу үрдээһин хас да төгүл төттөрү-таары ылыллыбыта. Ордук күүстээх охсуһуу үрдээһин иһин 1944 сыл ыам ыйын 9 күнүгэр буолбута. Бу сэриигэ II рота командира лейтенант Тампемонидзе бэйэтин хорсун быһыытынан байыастарын батыһыннаран, өстөөхтөр утарылаһыыларын бүлгүрүтэн, өстөөх «Горнай» үрдээһиннээҕи траншеятыгар киирбитэ уониа ыстыыгынан киирсэн өстөөх хас да саллаатын, офицерын өлөрөн баран геройдуу охтубута. Ити кыргыһыыга кыттыбытын туһунан Афанасий Яковлевич бу курдук суруйбута: «1-5 маайга дылы икки төгүл наступлениеҕа сырыттым, 7-с маайга биир үрдээһини, сопканы ылыстым, онно түүн устата үс төгүл өстөөх атаакатыгар түбэһэ сырыттыбыт. Кыргыһыы кэмигэр өстөөх гранататын хабан ылан төттөрү бырахпытым, онно ытыспын бааһырдан санитарнай чааска сытан 15 чыыһылаҕа кэллим».
Ити кыргыһыыга 903-с горнай-стрелковай полк чаастара өстөөх элбэх күүһүн үлтүрүппүггэрэ. Полк 1944 сыл атырдьах ыйын 18 күнүгэр Карпат хайатыгар 250 километрдаах походу оҥорбут. Руковскай оройуоггҥа өстөөх оборонатын алдьатан, өстөөх тыылыгар 20 км киирэн Польша, Чехословакия кыраныыссаларыгар тиийэн, Чехословакияҕа хас да нэһилиэнньэлээх пууну босхолуур уонна Гавург оройуонугар тиийэр. Бу оройуону олоччу босхолооһуҥҥа Гавург диэн нэһилиэнньэлээх пууҥҥа балаҕан ыйын 21 күнүгэр 1944 с. өстөөх улаханнык утарсыбыт. Өстөөх бу пууну көмүскээһиҥҥэ авиацияны көмөлөһүннэрэн, 17 танканы, 6 бронетранспортеру бырахпытын үрдүнэн, полк күн иһинэн өстөөхтөртөн нэһилиэнньэлээх пууну босхолообут. Бу пууну ылыыга отделение командира Колесов А. Я. бэйэтин инициатыватынан байыастарын көҕүлээн өстөөх бөҕөргөтүүлээх оборонатыгар охсуу оҥорон, траншеяҕа киирэн, бэйэтинэн 5 гитлеровеһы өлөрбүтүн туһунан 1944 сыл сэтинньи ый 27 күнүнээҕи наградной лииһигэр суруллубут. Афанасий Яковлевич сэтинньи ый 27 күнүгэр «Кыһыл Сулус» орденынан наҕараадаламмыта.
1944 сыл сэтинньи ый 15 күнүгэр дьонугар сурук суруйбут: «Госпитальга сытабын, үчүгэй буолан санитардаан эрэбин». Ити суругар Афанасий кыайыыга бигэ эрэлин суруйбут: «Кыр өстөөҕү сотору кэминэн арҕаҕар үлтү сынньыахпыт. Ол кэнниттэн миигин кэтэһиҥ, кыайыы чугас»
Афанасий бэйэтин чааһын кытта бырааттыы Польша норуотун немецкэй-фашистскай халабырдьыттартан босхолоспута. Кулун тутар 4 күнүнээҕи суругар Польша куоратын станциятыттан суруйбут: «Сибиэһэй салгыны толору тыынан олорон суруйабын». Дойдутун төһөлөөх ахтара, дьонун-сэргэтин саныыра буолуой ити кэмҥэ. Муус устар 19 күнүгэр 1945 сыллаахха кимэн киирии кэмигэр бааһыран, ыам ыйа 9 күнүгэр диэри госпиталга сытан чааһыгар тахсыбыт. Ити бааһырыыта түөһүн уҥа өттүнэн буулдьа курдаттыы ааспыт буолан тыҥатын таарыйбыт. Ону билбэккэ чааһыгар ыыппыттар. Госпитальтан тахсан баран ыам ыйын 14 күнүгэр баспылыанньалаан, тыҥатыгар оҕустаран, 1945 сыл бэс ыйын саҥатыгар Польшаҕа Кожук диэн станцияҕа өлөн братскай могилаҕа көмүллүбүтүн туһунан аҕатыгар биллэрии кэлбитэ.
Аҕа дойду Улуу сэриитин ыар сылларыгар хаан тохтуулаах суостаах-суодаллаах күннэригэр Афанасий Яковлевич Колесов өлөрүн-тиллэрин утуйарга ууран, бырааттыы омуктары кытта сарын-сарынтан өйөһөн, хорсуннук охсуһа сылдьан өлбүтүн да иһин, кини сырдык аата өлбөөдүйбэт.
Лена Корякина,
Нам орто оскуолатын үөрэнээччитэ