РУБРИКАТОР
ГЕРОЙ КУОРАТ ААТЫНАН ПОЛК
Севастополь аатынан полк Аҕа дойду сэриитин сылларыгар Таманскай дивизия састаабыгар сылдьан улахан героическай суолу барбыта. Ити дивизия 903-с, 890-с стрелковай полкаларыгар Саха сириттэн элбэх киһи сылдьыбыта. Ол туһунан Карл Маркс аатынан колхоз чилиэнэ Игнатий Степанович Эверстов сиһилии кэпсиир.
1944 сыллаах олунньу 890-с горно-стрелковай полкаҕа сүүрбэччэ саха тиийбиттэр. Ол иһигэр Нам оройуонуттан Г.Г. Жирков, А.Я. Колесов уонна старшай лейтенант Авернскай биир ротаҕа бааллара үһү. Мантан сыаналаатахха, Таманскай дивизияҕа сахалар элбэх буолуохтаахтар.
Таб. Эверстов И.С. уоина Колесов А.Я. Керчь, Феодосия, Севастополь, Симферополь, Бахчисарай куораттары босхолуур иһин кыырыктаах кыргыһыыларга бииргэ сылдьыбыттар. Саамай улахан охсуһуу Керчь уонна Севастополь куораттар иһин буолбут.
Афанасий Яковлевич Колесов, ССРС оборонатын министерствотын архивыттан көстөрүнэн, ити кэнниттэн 903-с горно-стрелковай полкаҕа көспүт.
Полк саллааттара Крымы өстөөхтөн ыраастааһыҥҥа историческай сырыыны сылдьыбыттар. Куотан эрэр өстөөҕү эккирэтэн, сууккаҕа 45-50 километр иннилэрин диэки бараллар эбит.
Биһиги райкоммут пропагандаҕа уонна агитацияҕа отделыгар 1965 сыл алтынньы 21 күнүгэр байыаннай архивтан докумуон кэлбитэ. Онно ити охсуһуу бу курдук суруллар: «1944 сыллаах муус устар 10 күнүттэн 11 күнэ буолар түүнүгэр гвардия подполковнига Гаврилов командалыыр 242-с горно-стрелковай дивизиятын састаабыгар киирэр 903-с горно-стрелковай полк Керченскэй тумул арыыга өстөөх бөҕөргөтүммүт 125,6 үрдэлин оройуонугар Севастополь куорат туһаайыытынан өстөөҕү эккирэтиини саҕалаата».
1944 сыллаах ыам ыйын 6 күнүгэр таб. Колесов аҕатыгар маннык суругу ыыппыта: «Мин винтовка тутуурдаах, ботуоҥка сүгэһэрдээх сатыы айаннаан, Керченскэй тумул арыы саамай уһугуттан Севастополь куорат хомотун тумсугар тиийдим. Саллаат маршрута хайдаҕын көрөн кэбиһиҥ! (Картаҕа көрүн). Манна үлтүрүтүллүбүт немецкэй танкалар уонна самолеттар даркы курдуктар. Манан суруйарым бүтэр. Кыайан-хотон төннүллүө». Афанасий бэйэтин эрэ сырыытын суруйбат. Советскай буойуннар барыларын бойобуой суола итинник.
903-с стрелковай полк саллааттара тулуурдарын, харса суохтарын уонна сатабылларын Балаклава, Херсонес тумус оройуоннарыгар көрдөрбүттэрэ. Балаклаваттан Севастопольга киириигэ «Горнай» диэн үрдээһин быһаарар оруолламмыта. Үрдээһин хаста да илииттэн илиигэ киирэн тахсыбыта. Куораты илдьэ олорорго табыгастааҕын иһин өстөөх ити үрдээһин оборонатыгар күүһүн харыстаабатаҕа.
Ол охсуһуу туһунан отделение командира таб. Колесов бу курдук суруйбута: «Доруобуйа чааһа этэр эриэккэс. Эверстов И.С. уол үлэлиир үлэтигэр баар. Мин ыам ыйын 5-7 күннэригэр кыргыһыыга кытынным. Биир сопканы ылбыппыт. Түүн өстөөх үс төгүл контрнаступление оҥоро сырытта. Мип граната үлтүркэйиттэн илиибэр кыратык бааһыран сытан таҕыстым. 15 чыыһылаҕа бэйэм чааспар, ротабар кэллим».
Таб. Колесов суруйарын курдук, ыам ыйын 7 күнүнээҕи түүҥҥү сэрии «Горнай» үрдээһин иһин эппиэттээх киирсиилэриттэн биирдэстэрэ этэ. Ити түүн Афанасий өстөөх гранататын хабан ылан төттөрү элиппит. Ону полка командира үрдүктүк сыаналаабыт, наҕараадаҕа киллэриэх буолбут.
«Горнай» үрдэл иһин уһулуччу кытаанах сэриилэһии ыам ыйыи 9 күнүгэр буолбута. Иккис стрелковай рота командирын эбээһинэһин толорооччу лейтенант Гамцелидзе тус бэйэтин харса суоҕунан саллааттары көҕүлээн атаакаҕа туруорбута уонна ДЗОТ-тары урусхаллыы-урусхаллыы «Горнай» үрдэлгэ өстөөх траншеятыгар бастакынан тиийбитэ. Тэҥэ суох штыгынан киирсиигэ таб. Гамцелидзе геройдуу охтубута. Үрдэли биһиги ылбыппыт», диэн Севастопольскай полк историческай формулярыгар суруллар.
Полк личнэй састааба Севастополь куораты бохсолоһууга эмиэ кыттыбыта. Саллааттар уонна офицердар историяҕа киирэр маассабай героизмы оҥорбуттара. Ол да иһин ити полк састааба бүтүннүүтэ правительственнай наҕараадаҕа түһэриллибитэ. Верховнай Кылаабынай Командующай 1944 сыллаах ыам ыйын 24 күнүнээҕи прикаһынан киниэхэ Герой куорат Севастополь аата иҥэриллибитэ. Саллааттар уонна офицердар ити ааты чиэстээхтик илдьэ сылдьыахпыт диэн андаҕайбыттара.
Куораты босхолооһун кэнниттэн полк арҕаа барбыта. Саха саллаата А.Я. Колесов эмиэ тэҥҥэ хаамсыбыта. Атырдьах ыйын 18 күнүгэр Карпат хайатыгар тиийбиттэрэ. Руковскай оройуонугар кыргыһыы буолбута. Өстөөх оборонатын тоҕо көтөн, хас да нэһилиэнньэлээх пууннары босхолоон, Польша уонна Чехословакия кыраныыссаларын туораабыттара.
Габутзг (Чехословакия) оройуонугар улахан сэрии буолбута. Ол эрээрй ити бөһүөлэк биир күнүнэн босхоломмута. Өстөөх авиация көмөтүгэр эрэнэн 17 танканы, 6 бронетранспортеры киллэрэ сылдьыбыта абыраабатаҕа. Аҥардас итиннэ өстөөх 1155 саллааттара уонна офицердара, 4 пушката, 7 миномета, 24 пулемета уо.д.а. суох оҥоһуллубуга.
А.Я. Колесов Габург босхолооһунун иһин хаһааҥҥытааҕар да хорсуннук охсуспута. Ол иһин кинини «Кыһыл Сулус» орденынан наҕараадалыырга дьыала оҥоһуллубута. Наградной лиискэ этиллэр: «Таб. Колесов А. Я. 1944 сыллаах алтынньы 18 күнүгэр сирэй бэйэтин холобурунан отделениетын атаакаҕа туруорбута. Окуопаттан бастакынан ойон турбута, өстөөх траншеятыгар ким-хайа иннинэ тиийбитэ уонна 5 гитлеровеһы өлөрбүтэ. Кэнники да кыргыһыыларга кини бэйэтин хорсунун, харса суоҕун көрдөрбүтэ. Онон отделение инициативалаах командирын быһыытынан биллибитэ. 1944 с. алтынньы 3 күнүгэр бааһыран госпитальга киирбитэ».
Оттон Афанасий бэйэтэ дьонугар эмиэ суруйар этэ. «Доруобуйа үчүгэй, Карпатскай ый аҥара кимэн киириигэ сырыттым. Хайа ойуурдара хойуута бэрт буолан сэриилэһиигэ олус ыарахан. Күн аайы ардыыр. Биһиги өссө иннибит диэки барабыт. Бу иннинэ мүнүүтэ да иллэҥ суоҕа», — диэбит сэтинньи 5 күнүнээҕи суругар.
Севастополь аатынан полк Крымҥа, Карпатка киэҥник биллибитэ. Кини бойобуой суола Аҕа дойду Улуу сэриитин истоирятыгар биллэр биир страницанан буолар.
1945 сыллаах тохсунньуга полк Польша территориятыгар сэриилэспитэ. Иордануд диэн куорат босхоломмута. Куораты босхолуур иһин киирсиигэ лейтенант Янени ротата ордук биллибитэ.
Муус устарга Моравскай Арыылар диэн куораты бохсолооһуҥҥа кыттыбыта. 1945 сыллаах ыам ыйын 9 күнүгэр 903-с сэриитин сэбин ууран биэрэртэн аккаастаммыт Оломоуцкай бөлөҕү сойуолааһыҥҥа анаммыта.
А. Колесов ыам ыйын үһүс күнүгэр чэпчэкитик бааһырбыта. Онтон ыам ыйын 9 күнүгэр чааһыгар төннүбүтэ. Итиннэ тымныйан улаханнык ыалдьыбыта. Ол ыарыы кини тыҥатыгар охсон, ыам ыйын 16 күнүгэр Польшаҕа өлбүтэ.
Герой куорат аатынан полк Ийэ дойдуну көмүскүүр охсуһуутутар биһиги оройуоммут уола ити курдук кыттыбыта. Хас биирдии өлбүт саллаат дьыалата билигин архивтарга тыыннаах.
М. Колесов