РУБРИКАТОР
Хос эһэм Берлины ылсыбыта
1941-1945 сс. - тыыннаахтар умнубат сыллара... Бу сыллар Саха сиригэр эрэ буолбакка, бүттүүн Европа, ол иһигэр урукку Сэбиэскэй Сойуус территориятыгар олорбут бары норуоттар олохторугар хаһан да умнуллубат ыар кэмнэр, сэрии сыллара этэ. Биһиги эһэлэрбит, эбэлэрбит ол ынырык сыллары эттэринэн-хааннарынан билбиттэрэ. Саха сирин ньургун уолаттара сэриинэн уоран саба түспүт немецкэй фашистартан Ийэ дойдуларын туруулаһан көмүскэспиттэрэ. Олор истэригэр 1945 сыллаахха өстөөх арҕаҕар - Берлиҥҥэ өрөгөйдөөх Кыайыы былааҕын анньыспыт мин хос эһэм Яков Павлович Жирков буоларынан киэн тутта ааттыыбын.
Хос эһэм Яков Павлович Уус Алдан улууһун Дүпсүн нэһилиэгэр күн сирин көрөн, 15 сааһыгар диэри дьонугар олорон, хара үлэҕэ эриллэн бэйэтин кыанар киһи буола улааппыта. 15 сааһын туолаат Арбыҥҥа үлэ көрдөһө кэлбит. Дьоҥҥо сүөһү көрөн, оттоһон, мас тиэйэн айаҕын ииттинэр эбит. Ол сылдьан Ивановтар кыыстарын Анисияны ойох ылар. Ыал буолан утуу-субуу 4 оҕону төрөтөн ньир бааччы олордохторуна, Анисията ыарахан ыарыыттан күн сириттэн өлөн туоруур. Онон соҕотоҕун эдэр сааһыгар огдообо хаалар.
Оҕолорун иитэргэ соруктанан булчут буолар. Бултаан оҕолорун атахтарыгар туруортаабыта. Ол олордохторуна, 1942 сыллаахха Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриигэ ыҥырыы бэбиэскэ тутар. Оччолорго 44 саастаах аҕамсыйа барбыт киһи этэ. Оҕолорун, иэримэ дьиэтин хаалларан сэриигэ Ийэ дойдутун көмүскүү аттанар. Оҕолоро барахсаттар «түргэнник төннөөр» диэн сайыһа хаалбыттар. Тулаайах хаалбыт оҕолору эдьиийдэрэ Колесова Екатерина Потаповна көрөн-истэн киһи гынаттаабыт. Киниэхэ мин эһэм Василий Яковлевич Жирков муҥура суох махтанар этэ.
Сэриигэ хос эһэм автоматчитынан сылдьыбыт. Кини сэрии толоонугар бэргэн ытааччы быһыытынан биллибит. Ону «1942 с. бэс ыйыттан 1944 с. бэс ыйыгар диэри 124-с стрелковай полка стрелога», «1944 с. бэс ыйыттан алтынньыга диэри 196-с саппаас стрелковай полка стрелога» диэн докумуоннар туоһулууллар. Эһэм сэриигэ биэстэ бааһырбыт. Кини сэриигэ Сэбиэскэй Сойуус территориятын босхолоһон, Чехославакияны ыраастаһан, Германияҕа тиийэн Берлиҥҥэ Кыайыы былааҕын ыйаспыта. Сэриигэ хорсун, бойобуой сырыыларын туоһулуур алта мэтээллэрдээх. «Хорсунун иһин», «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Кенигсберы ылыы иһин» мэтээллэрэ билигин улууспут музейыгар ууруллан сыталлар.
Эһэм сэрииттэн 1945 сыллаахха алтынньы ыйга этэҥҥэ эргиллэн оҕолорун, бар дьонун үөрдүбүтэ. Олох салҕанар. Иккис кэргэнэ Слепцова Мария Ивановналыын олус иллээхтик, дьоллоохтук 25 сыл олорбуттара, оҕолорун киһи, ыал оҥортообуттара. Эһэм пенсияҕа тахсыар диэри холкуоска сайынын бостуугунан, кыһынын булчутунан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Кини 74 сааһыгар күн сириттэн барбыта. Өлбүтүн кэннэ 13 сыл буолан баран 1985 сыллаахха Арбын сельскэй сэбиэтигэр бэрт интэриэһинэй сурук кэлбит. Суругу Баранова салайааччылаах Калининскай уобалас Оленинскай оройуонун Оленино дэриэбинэ оскуолатын кыһыл суолдьуттара суруйбуттар. Сурукка бастакы гвардейскай танковай биригээдэ рядовойа Жирков Яков Павлович 1943 сыллаахха тохсунньу 1 күнүгэр өлбүтүн, Калининскай уобалас Оленинскай оройуонун Тархово дэриэбинэ кылабыыһатыгар көмүллэ сытарын туһунан суруллубут уонна аймахтара кимнээхтэрин сураспыттар. Бу сурукка биһиги оскуолабыт оччотооҕу кыһыл суолдьуттара харда суруйан ыыппыттар.
Бэтэрээн эһэм 4 оҕотуттан билигин икки оҕото бааллар. Кыыһа Галина Яковлевна уонна уола Лаврентий Яковлевич элбэх оҕо, сиэн тапталлаах эбэтэ, эһэтэ буолан дьоллоохтор. Мин эһэм Василий Яковлевич Жирков Яков Павлович улахан уола этэ. Кини кэргэнэ Харитина Николаевнаны кытта 8 оҕону төрөппүттэриттэн 7 оҕото, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ билигин кинилэр удьуордарын салгыыбыт.
Улуу Кыайыыны уһансыбыт, кыайыы өрөгөйүн билбит, үөрүүтүн илэ хараҕынан көрбүт, эт кулгааҕынан истибит хас биирдии саллаат, ол иһигэр мин хос эһэм Яков Жирков аата инникитин да ааттаныа турдаҕа.
Биһиги оскуолабыт сэрии бэтэрээннэринэн өрүү киэн туттар, кинилэр тустарынан элбэх матырыйааллары хомуйан, араас тематическай биэчэрдэри, кылаас чаастары ыытарга туһаналлар, нэһилиэк историятын үөрэтэргэ, оҕолорго иитэр үлэҕэ сүрүн үлэ тиэмэ быһыытынан элбэхтик туттуллар. Ол курдук, мин эһэм туһунан элбэх ахтыы, дакылаат оҥоһуллубута да туоһулуур, 2005 сыллаахха Кыайыы 60 сылыгар аналлаах краеведческай биэчэргэ «Биһиги биир дойдулаахтарбыт Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара» диэн тиэмэҕэ сэрии бэтэрээнэ Жирков Яков Павлович туһунан ахтыы оҥоһуллубута. Ол кэнниттэн 2010 сыллаахха мин улуустааҕы «Моя семья в годы Великой Отечественной войны» диэн конкурска «Хос эһэм Жирков Яков Павлович - уот сэрии кыттыылааҕа» диэн дакылаатынан кыттыбытым.
Ити сыл «Наши земляки и родственники в Великой Отечественной войне» диэн тиэмэҕэ аһаҕас уруок-конференция ыытыллыбыта. Манна мин «Хос эһэм Жирков Яков Павлович - уот сэрии кыттыылааҕа» диэн дакылаатынан уруокка кыттыбытым. 2010 сыллаахха, Кыайыы 65 сылыгар «Ил Түмэн» парламентскай хаһыат тэрийбит «Дьиэ кэргэним - Ийэ дойдум историятыгар» диэн республиканскай конкурсугар «Хос эһэм Берлини ылсыбыта» диэн өйтөн суруйуунан кыттан, бастакы миэстэни ылан, анал дипломунан, сыаналаах бирииһинэн наҕараадаламмытым. Ити дакылаатым хаһыат брошюратыгар, үөрэнээччилэр өйтөн суруйууларын хомуурунньугар кытта бэчээттэммитэ. Бу сыл Хатырыкка ыытыллыбыт Аммосовскай ааҕыыга «Мин хос эһэбинэн киэн туттабын» диэн дакылаатынан кыттан үһүс миэстэҕэ тиксибитим.
Ити курдук, оскуола оҕолоро, учууталлара, нэһилиэк олохтоохторо килбиэннээх буойун, мин хос эһэм Жирков Яков Павлович албан аатын үйэтитэр туһугар сэһэн гына ситэрэн, киэн туттан көлүөнэттэн көлүөнэҕэ уос номоҕо оҥостоллор. Бу үлэм хос эһэм кэриэһигэр хос сиэннэрин аатыттан үтүө өйдөбүл буолуохтун, биһиги кини хорсун сырыыларынан киэн туттабыт.
Күннэй Бугаева,
11 кылаас үөрэнээччитэ
.