РУБРИКАТОР
КРЫМЫ БОСХОЛОСПУТА
Гаврил Гаврильевич Жирков армияттан 1948 с. дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Колхозка кыһынын тутуу маһын 4-6 көлөнөн хаста да кырынан тыаттан киллэрэрэ. Сайынын окко үлэлиирэ. Мин биир сайын күтүөтүм Миитэрэпээн Захаров звеноводтууругар Хабырыыһы кытта от кэбиһиитигэр сылдьыбыппыт. Хабырыыс икки акка оту угара, Андросов Сиидэр кэбиһэрэ, кини кэргэнэ Биэрэ диэн, куорат таһынааҕы дэриэбинэ дьахтара буолан, нууччалыы-сахалыы тыыммыт ахан дьахтар бугул түгэҕин харбыыра. Мин Хабырыыһы ыксатаары икки аты атара сэлиинэн сырытыннарар көлө сиэтээччи этим. Биэрэ кыайардыы Сиидэрин араастаан мөҕөн-этэн сордуура. Хабырыыс: «Сиидэр эрэйдээҕи наһаа мөҕүмэ», - диэн көмүскэһэрэ.
Арай биирдэ Хабырыыс биир бөдөҥ бугулу түөрэ аспытыгар бугул тэллэҕэр тигээйи уйата күлтэс гынна, 2-3 тигээйи тахсан эрдэҕинэ Хабырыыс дьоҕус отунан саба бырахта. Ону өйдөөн көрбөтөх Биэрэ атын бүгүл түгэҕин харбаан кэлээт, били оту кыраабылынан ньылбы соһон ылла, ол ылыытыгар тигээйи уйатын төкүнүс гыннарда, ону кытта тэҥҥэ тигээйилэр көтөн таҕыстылар да, биир тигээйи Биэрэ куолутунан Сиидэрин «уҥуоҕун тиниктии» сырыттаҕына, аллараа уоһугар тас гыннаран олоро түстэ, ити кэмҥэ атын тигээйи харытын аһый гыннарда. Биэрэ сарылыы-сарылыы сүүрэ турда.
Тохтуу
түһэн баран харыта кытаран, уоһа толлоччу иһэн, саҥата-иҥэтэ мэлийэн
Биэрэбит тиийэн кэллэ. Хабырыыс: «Ол иһин да, киһини буруйа суоҕар
кэлтэйдии үөҕүү иэстэбиллээх буолар», - диэн күлбүтэ. Кэлин Биэрэ
Сиидэрин саҥардаҕына: «Биэрээ, тигээйилэр истэллэр, сэрэн эрэ», -
диэтэҕинэ, ах барарга дылы гынара. Хабырыыстыын хаһыа да буолан, туос
тууйас оҥорор түбүгэр түһэ сылдьыбыппыт. Хабырыыс
су орат тууйаһа диэн улахан баҕайы тууйаһы оҥостубутугар, туруйалар
көтөн иһэллэрин уруһуйдаппыта.
Аты мииннэҕинэ Хабырыыс:
«К тебе я приеду
На горячем боевом коне.
Эх, как бы дожить бы
До свадьбы, женитьбы,
Эх, обнять бы любимую свою», - диэн ыллыыра.
Ол баҕа санаата туолбута. Хабырыыс Таня диэн тулаайах кыыһы булсан, сөбүлэһэн кэргэн ылбыта. Таня тулаайах буолан, туох да үлэттэн иҥнэн-толлон турбат үлэһит, эйэҕэс кэргэн буолбута, кыыс оҕоломмуттара.
Кэнники Сэдэҥэ арыыга Миитэрэпээҥҥэ күүлэйдии кэлбитигэр, оҕонньор: «Ити бырааккын Макаары кытта илими көрөн тахсыҥ», - диэбитэ. Мин тыыны эрдэн, Хабырыыс илими көрөн төннөн истэхпитинэ, ууллубут сибиньиэстии тыбыс-тымныытык устан мөлбөйөр ууну одуулуу олорон: «Макар, арааһа, мин ууга өлөр дьылҕалаахпын быһыылаах, уу миигин хайдах эрэ бэйэтигэр магнит курдук тардар», - диэбитэ. Кырдьык оннук буолбут этэ. Хабырыыс табаарыһынаан ууга былдьаммыттар диэбиттэрэ. Дьэ, дьикти. Хабырыыс миэхэ сэрии туһунан, ханан, хайдах сылдьыбытын кэпсээбэтэҕэ.
Гаврил Гаврильевич 1943 сыл бэс ыйын 21 күнүгэр армияҕа ыҥырыллан илиҥҥи кыраныыссаҕа сулууспалаабыт, онтон Арҕаа фроҥҥа барбыт. Кини Оһуобай Приморскай армия Калинин аатынан Кыһыл Знамялаах Суворов уордьаннаах гвардейскай мотострелковай Таманскай дивизия 890-с горно-стрелковай полкатын 1-кы батальонун 3-с стрелковай ротатыгар түбэспит.
Ахсынньыга Крымҥа десанынан түспүт. «Ити кэмҥэ Крым барыта өстөөх илиитигэр баара. Керчь диэн, кэнники Герой куорат буолбут, куораты төттөрү-таары ылыыга элбэх хаан тохтуулаах кыргыһыы кэнниттэн босхолообуппут уонна арҕаа диэки кимэн киирэн испиппит. Евпаторияны, Симперополы, Феодосияны, Алуштаны, Ялтаны сэриилээн ылбыппыт.
Өстөөх тиһэх саамай күүстээх утарсыытын Севастополы ылларымаары Сапун хайа анныгар көрсүбүппүт. Сапун хайаны 1944 с. ыам ыйын 7 күнүгэр штурмалаан ылбыппыт. Севастополы төттөрү-таары ылыыга эмиэ хаан тохтуулаах киирсии буолбута. Киһи сылбах курдук охтубута. Сэрии сэбин урусхалламмыта, сир киһи хааныттан ньуура көстүбэт гына кытара сытара. Халлаан адьас көстүбэт гына оргуйа, будулуйа турара. Биһиги урусхал буолбут техниканан, өлбүт дьон быыһынан хаххаланан: «За Родину!» За Сталина!» - диэн хаһыытыы-хаһыытыы өстөөххө утары сүүрбүппүт. Ол истэхпинэ, атаҕым эмискэ аһый гына түспүтүгэр сууллан түспүтүм. Буулдьа уллукпунан нөҥүө тахсан, босхолоспут Ялта куораппар түөрт ый эмтэммитим.
Кэлин Новороссийскайга (эмиэ Герой куорат) оборонаҕа кыттыбытым. «Севастополы ылыы иһин», «Бойобуой үтүөлэрин иһин» мэтээллэринэн наҕараадаламмытым», - диэн кэпсээбитэ. Кэлин «Германияны Кыайыы иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыт гвардия сержана Г.Г. Жирков оскуола оҕолоругар маны үгүстүк ахтара. Олус судургу кэпсээн. Тииһигэр диэри сэбилэммит өстөөхтөн Крым тумул арыытын десанынан түһэн илинтэн арҕаа сыыйан сэриилэспит.
«Өлбүт киһи төбөтүн үктээбэтэх киһи», - диэн дьулахачыйа саныыр саха саллаата хайдахтаах курдук судургутук Севастополы ылыыны, Сапун хайа кыргыһыытын кэпсиирий?! Историяҕа үс улуу держава конференцията ыытыллыбыт Ялта куорат, иэдээннээх Сапун хайа, үгүс уруһуйга ойууламмыт Севастополь, ССКП генеральнай секретарынан кинигэҕэ суруллубут Новороссийскай куорат - бу биһиги Наммыт уолун бойобуой сырыытын туоһулара.
Макар Жирков, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ