РУБРИКАТОР
Хорсун танкист
Дмитрий Прокопьевич Иванов ийэтэ эрдэ өлөн, аҕатынаан иккиэйэҕин олорон оҕо сааһа эрэйдээхтик ааспыта. Аҕата булчут буолан, өрүү тыаҕа сылдьара. Кини үксүн аймахтарыгар, дьоҥҥо хаалара. Ол да буоллар үөрэнэн 1941 сыллаахха Хомустаах оскуолатын 7 кылааһын бүтэрэн колхозка үлэлии сылдьыбыта. Оҕо эрдэҕинэ сытыы-тэтиэнэх этэ, хайыһарынан дьарыктанара. Ол сылдьан 18 сааһын туолаат, 1943 сыл бэс ыйыгар Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. “Повестканы тутаат да Намҥа кэлэн учуокка турбуппута. Барыта 74 киһини «Лермонтов» борохуотунан куоракка, Даркылаахха аҕалбыттара. Биэрэккэ таһааран баттахпытын кырыйан, остолобуойга илдьэн аһаппыттара. Онтон борохуоппутугар төттөрү киллэрэн олордубуттара уонна Лена өрүспүтүн өрө өксөйөн айаннаабыппыт”, - диэн кэпсиир Дмитрий. — Даурияҕа тиийээппитин кытары 82 мм батальоннай миномет курсугар үөрэппиттэрэ. Үчүгэйдик үөрэнэн бүтэрбитим иһин сержант званиетын биэрбиттэрэ. Аҕыйах хонукка расчет командира оҥорон эдэрдэри үөрэттэрбиттэрэ. 1944 с. олунньу ыйга дьэ Арҕаа фроҥҥа атаарбыттара. Онно тиийээппин кытары 6-с гвардейскай танковай чаас 5-с дивизиятын 22-с полкатыгар танкаҕа иитээччинэн анаабыттара. Анаммыт танкам экипаһа Житомир куораты немецкэй фашистартан босхолуур кытаанах хапсыһыыга кыттыбыта. Онтон Винницаны ылыыга эмиэ улахан кыргыһыы буолбута. Биһиэннэрэ куораты төгүрүйбүттэрэ. Танкистар куоракка өстөөҕү тоҕо көтөн утары киирбиттэрэ. Онно алдьаммыт муостаны бэрт түргэнник оҥороотторун кытары бастаан биир, онтон атын танкалар тоҕо анньан киирбиттэрэ. Немец самолеттара хаста да муостаны бомбалаары кэлбиттэрин, советскай летчиктар хабыр атааканан төттөрү кыйдаан, бомбалаппатахтара. Биһиги танкистарбыт куоракка киирээт да тыһыынчанан киһи хаайылла сытар концлааҕырдарын аанын тоҕо анньан биэрбиттэрэ. Онтон пехота кэлэн барыларын босхолообута. Ону тэҥэ гарнизон кэриҥэ немец саллааттарын уонна офицердарын биһиги дьоммут билиэн ылбыттара. Онтон Днестр өрүһү кыйа олорор Могилев, Подольскай куораттары босхолообуппут. Днестр өрүс биир улахан муостатынан биһиги танкаларбытын туоратымаары, бомбалаары кэлбит немец самолеттарын биһиги самолеттарбыт эмиэ үүрэн кэбиспиттэрэ. Днестр өрүһү туораабыппыт. Бэс ойуур иһигэр аатырбыт Ковпак партизанскай этэрээтин лааҕыра баар этэ. Онно биһиги хас да күн сынньаммыппыт. Ол кэмҥэ аатырар ырыаһыт Русланова кэлэн концертаан барбыта. Сынньанан баран, салгыы сэриилэһэ-сэриилэһэ, элбэх дэриэбинэлэри, куораттары босхолуу-босхолуу айаннаан Кишинев куораты тиийэн босхолообуппут. Кыраныыссаны туораан баран, биһиги 22-с полкабыт аатырбыт Коршун-Шевченковскай куораты босхолооһуҥҥа кыргыһыыга түбэспитэ. Сорохторбут ааһа турбуттара. Биһиги танкабыт илин көлөһөтүн тоҕо ыттаран, олорон хаалбыппыт. Экипаһым дьоно көлөһө көрдүү баран хааллылар. Танкаҕа мин соҕотоҕун хааллым. Ол олордохпуна немецкэй “Тигр” диэн танка уун-утары иһэрин көрдүм да противотанковай пулеметум үрдүгэр түстүм. “Тигр” мин танкабын алдьаммыт дии санаата быһыылаах, туораары салаллан эрдэҕинэ массыынатын мотуорун тоҕо ытаммын уматтым. Танка иһиттэн икки немец ойон тахсыбыттарын пулеметунан ытан өлертөөтүм. Иккис “Тигр” уун-утары иһэр эбит. Ону бронебойнай снарядынан башнятын, корпуһун икки ардынан тоҕo тэптэрэн кэбистим. Ол кэмҥэ биһиги 4 танкаларбыт тиийэн кэллилэр. Онтон пехота тоҕо анньан кэллэ. Мин танкабыттан ойон тахсаат, утары пехота капитаныгар кэтиллэ түстүм. Киһим эҕэрдэлээтэ уонна хайаан да наҕараадаҕа түһэриэм диэн барытын суруммута. Онтон бэйэм дьонум көлөһө булан кэллилэр уонна мин “үлэбин” көрөн баран үөрүү бөҕө, миигин үөһэ быраҕа-быраҕа эҕэрдэлээтилэр. Көлөһөбүтүн олордон баран, Днестр өрүһү кыйа аара сэриилэһэ-сэриилэһэ Харьков уонна Львов куораттары босхолоһон, Минскэй куоракка тиийэн кэллибит. Минскэй куораты биэримээри немецтэр алдьархайдаах утарсыыны оҥорбуттара. Биһиги танкабытынан ытыалаһа-ытыалаһа куоракка киирэн испиппит баара да, эмискэ биирдэ танкам өрө көтөргө дылы гынна да ханна барбыппын өйдөөбөппүн. Өйдөнөн кэлбитим төбөм, илиим, атаҕым барыта бэрэбээски эбит. Казань, Уфа, Челябинскай куораттар госпиталларыгар эмтэнэн арыый үчүгэй буолбутум, — диэн кэпсээтэ Дмитрий Прокопьевич. Үтүөрбүтүн кэннэ Миитэрэйи Челябинскайдааҕы танканы оҥорор заводка үлэҕэ ыыппыттар. Заводка бэйэлэрэ үлэлэһэн-таҥан, бэрэбиэр-кэлээн 31 танканы ылан поезка тиэйэн аны Илиҥҥи фроҥҥа 1945 сыл от ыйыгар Забайкальскай байыаннай уокурукка айанныыллар. Онно 84-с разъезка аҕалан сүөкээбиттэр. Хата онно урукку бэйэтин 6-с танковай армиятын 5-с дивизиятын 22-с полката кэлэн олорор сирэ эбит. Онон бэйэтин чааһыгар төннөн кэлэр. Германияны кыайыы Дмитрий Прокопьевич өссө Челябинскайга эмтэнэ сыттаҕына буолбут. Онно кинини “Германияны кыайыы иһин” диэн мэтээлинэн наҕараадалаабыттар. Онтон 1945 с. Забайкальскай байыаннай уокурукка кэлэн сулууспалыы сырыттаҕына Арҕааҥҥы фроҥҥа сэриигэ сылдьыбыт командира ыҥыртаран ылан баран, “За отвагу” мэтээли туттарбыт. Бу уокурукка эмиэ били 22-с танковай полкатыгар танкист-механигынан сылдьыбыт. Бу полк атырдьах ыйыгар Японияны утары сэриигэ киирбитэ. Японецтар аатырбыт-сураҕырбыт Квантунскай армиялара улаханнык бөҕөргөтүллүбүт оройуоннардааҕа. Олору штурмалаан ылыыга Хинган сис хайатын туорааһыҥҥа кырыктаах кыргыһыы ортотунан бастакынан танкистар атаакаҕа утары киирбиттэрэ. Хинган хайа бэтэрээ өттүгэр туннель таһыгар Ирэхтэ диэн станцияҕа тохтообуттар. Өссө онно баран иһэн аара элбэх японеһы билиэн ылбыттар. Өстөөхтөр саһа сытан кинилэр пехоталарыттан киһи бөҕөтүн өлөрбүттэр. Манна биһиги дьоммут 30-ча японеһы билиэн ылбыттар. Ол баран Мукден куораты ылсыбыттар, онтон Хинган кэтэҕэр Бухэду диэн японецтар бөҕөргөтүнүүлэрин тоҕо көппүттэр. Онно кинилэр пехоталара элбэх японеһы билиэн ылбыттар. Онтон Высыхар, Харбин, Чанчунь, Мукден диэн куораттары босхолообуттар уонна Порт-Артурга тиийбиттэр. Онно муора кытыытыгар кыратык сэриилэспиттэр. Дмитрий Прокопьевич салгыы кэпсиир: “Манна кыһын ортотугар диэри олорон баран, сааһыары эрдэ соҕус Забайкальскайга 77-с разрезка аҕалан сүөкээбиттэрэ. Ол сиргэ түннүгэ, оһоҕо суох дьиэлэргэ аҕалан тоҥортуу сыспыттара. Манна син тымныы этэ. 1946 сыллаахха Чита куорат таһыгар 54-с танковай оскуолаҕа баран, танка командирыгар үөрэнэн “ИС-3” диэн 122 мм пушкалаах улахан танкаҕа командирынан демобилизацияланыахпар диэри сулууспалаабытым, эмиэ да суоппардаабытым. Ол үөрэхпинэн миэхэ гвардия старшай сержанын званиетын биэрбиттэрэ”. 1950 сыллаахха бэс ыйыгар Миитэрэй төрөөбүт дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Кэлээт биир да күн олорбокко, тапталлаах Ийэ дойдута сайдарын, тупсарын туһугар үлэлээбитинэн барбыта...
Т. И.Замятин