РУБРИКАТОР
СЭРИИ ТОЛООНУГАР КӨРСҮҺҮҮЛЭР
Петр Софронович Шадрин-Чэҥээ сэриигэ бастакы хомуурга тылланан барбыта. Кини чугас табаарыһа Жирков С.П. национальнай байыаннай оскуоланы бүтэрэн Намҥа байыаннай отделга начальнигынан үлэлиирэ. Жирков С.П. доҕорун көрдөһүүтүн ылыммыта уонна бэйэтэ-бэйэтигэр бэбиэскэ сурунан доҕордуулар бииргэ фроҥҥа барар буолбуттара.
* * *
1941 сыл от ыйын 28 күнүгэр сэриигэ баҕа өттүнэн барааччылар уонна национальнай байыаннай оскуоланы бүтэрбит хамандыырдар И. Рехлясов, А. Жирков, В. Поротов, И. Бурнашев, П. Кузьмин, Е. Попов, Е. Азаров, К. Гуляев, Г. Сивцев, Никольскайтан Чуприн, Н.Я. Калугин, П.С. Шадрин, украинецтар Деремарко М.Р., Мироненко К.А., барыта 94 киһи 6 полуторка массыынанан Дьокуускайдаабыттара. Сэриигэ бастакы хомуурга барбыт уолаттартан 19 эрэ киһи дойдуларыгар киһи аҥара буолан төннүбүттэрэ. Бүөтүрдээҕи Читаҕа уһуннук туппатахтара. Хотугулуу-арҕаа фроҥҥа атаарбыттара.
Бастакы сүрэхтэниилэрэ 1941 сыл алтынньыга Новгород куораты босхолооһуҥҥа буолбута. Бу кыргыһыыга чугас снаряд дэлби тэбиититтэн Жирков С.П. буорга баттатар, атын отделение саллааттара буортан хостууллар. Этэ сылаас, арай тыла суох Сэмэни санчааска атаараллар. Бүөтүр ити иннинэ табаарыһа Сэмэни уонна биир дойдулаахтарын Попов А.Г., Кутуков А.Г. сэрии толоонугар көрсүһэн аасыһаллара. Бүөтүргэ Сэмэн бииргэ сэриилэһэр чааһын саллааттара «табаарыһыҥ өлбүтэ» диэн эппиттэрэ, ол саҕана Сэмэн төрөппүттэригэр чаастара С.П. Жирков сураҕа суох сүттэ диэн биллэрбиттэрэ.
Өстөөх бары туһаайыыларынан кимэн киирэн Москваҕа, Ленинградка чугаһаабыта. 1942 сыл тохсунньу 6 күнүгэр өстөөххө утары кимэн киирэргэ бирикээс кэлэр. Барыларыгар үргүлдьү кэтиллэр маҥан халаат кэтэрдэллэр, сорохторун хайыһар биригээдэтигэр атаараллар. Мироненко К.А., Деремарко М.Р., Сивцев А.Т. автоматчиктар роталарыгар түбэһэллэр уонна Старай Русса куорат Ильмень күөл туһаайыытынан айаҥҥа туруналлар. 1942 с. тохсунньу 8 күнүгэр Старай Русса иһин кыргыһыыга маҥнайгы нүөмэрдээх пулеметчик Макар Деремарко охтор, кинини К. Мироненко солбуйар, иккис күнүгэр кини эмиэ охтор, Попов А.Т. ыараханнык бааһырар, устунан дойдутугар төннөр.
1942 сыл тохсунньу бастакы күннэригэр Ильмень күөлү хайыһарынан туораан Сэмэн разведкаҕа сылдьар. Бааһырар. Ити туһунан 1942 с. суруйааччы Дмитрий Таас «Хотугу сулус» сурунаалга саха саллааттара хорсуннук сэриилэһэллэрин туһунан суруйбута. Намтан Кутуков Р.Г. Старай Руссаҕа улаханнык бааһыран 3 ый госпитальга сытан баран үтүөрэн кыргыһыы хонуутугар төннүбүтэ, 1943 с. ыараханнык бааһыран дойдутугар эргиллэр.
Сэрии уотун ортотунан Шадрин П.С. 1942 с. от ыйыгар Воронеж куораты босхолооһуҥҥа тиийэр. Кыырыктаах кыргыһыыга Бүөтүр уҥа окумалын үлтү ыттаран, илиитэ биир иҥиириттэн иҥнэн госпитальга киирэр. Уҥа өттө үлэлээбэт буолан сэрииттэн 1943 с. дойдутугар эргиллэр. Биир дойдулааҕа Шарапов С.Н. 1942 с. балаҕан ыйыгар Ржев куораты босхолооһуҥҥа охтор.
Табаарыһа Сэмэн 1942 с. от ыйыгар Воронеж куораты босхолуур иһин кыргыһыыга уҥа өттүгүн уҥуоҕун баһын буулдьа үлту көтөн быттыгынан тахсар. 1943 с. сэтинньигэ дойдутугар төннөн кэлэн байыаннай остуолга үлэлии олордоҕуна байыаннай учуокка тураары Шадрин П.С. кэлэн олус соһуйар. Бойобуой табаарыстыылар өр сэрии уордаах кэмнэрин санаан саҥата суох утарыта көрсөн олорбуттара.
Петр Софронович сэрии туһунан ахтарын, сэриилээх киинэни көрөрүн адьас сөбүлээбэт этэ. Сэрииттэн кэлээт үлэ үөһүгэр оройунан түспүтэ. «Мурчукуттан төрүттээхпит» диэн киэн туттар табаарыстыылар үс уордьаннаах разведчик Протопопов Егор Григорьевич уонна уоттаах сэриигэ бастакынан тылланан барбыт Шадрин П.С. бииргэ ветеринарынан үлэлии сылдьыбыттара. Петр Софронович Төҥүлүтээҕи СПТУ-ну бүтэрэн Салбаҥҥа ветеринарынан ананан үлэлээбитэ.
Сэриигэ бастакы хомуурга бииргэ аттаммыт, сырдык тыынын Ржев куораты босхолооһуҥҥа толук уурбут Шарапов С.Н. уола ветбыраас үөрэхтээх Шарапов В.С. Бүөтүрү наадалаах литературанан хааччыйара, сэдэхтик көстөр ветеринарнай справочниктары булан бэлэхтээбитэ. Киһи быһыытынан, специалист да быһыытынан үрдүктүк сыаналыыра. С.П. Жирков да, П.С. Шадрин да сытар ынаҕы туруорбат сымнаҕс майгылаах дьон буолбатахтара, сэрии уотун ортотунан ааспыттар ис дьиҥэ төһө эрэйдэнэллэрин, арыгы албын эйгэтигэр киирэн умна сатыылларын кинилэри кытта биир кэмҥэ алтыһа сылдьыбыт буолан билэбин. Кинилэр этэллэрэ: «Сэрии быраабылата судургу уонна ынырык — эн өлөрбөтөххүнэ, өстөөх эйигин өлөрүө, күннэтэ өлөр-тиллэр мөккүөрэ».
Дьэ, ол иһин өлөрсүү-өһөрсүү иэдээнин ортотунан ааспыттар, нарком 100 грамыттан саҕалаан үгэстэринэн, уруккуну умна сатыыр быһыылаахтара. Холуочуйбут да кэмнэригэр ымыттыбат холку, хаһан да ыһыытаан-хаһыытаан барбат дьон этилэрэ.
Шадрин П.С. кэргэнэ «Үтүөлээх үлэтин иһин» мэтээл уонна И.В. Сталин төбөлөөх Бочуотунай грамота кавалера, хоодуот үлэһит Сивцева Мария Николаевна үһүс оҕотун оҕолонон баран 1949 с. ыалдьан орто дойдуттан бараахтаабыта.
Н.Д. Данилов