РУБРИКАТОР
ЯПОНИЯНЫ КЫТТА СЭРИИГЭ КЫТТЫЫНЫ ЫЛБЫТЫМ
Мин 8-с кылааһы үөрэнэн бүтэрээппин кытта сэрии буолан 9-с кылаас Намҥа аһыллыбатаҕа. Карл Маркс аатынан колхозка фермаҕа учуотчуттуу олордохпуна, Аппааныттан Винокуров В.Т., Ильин И. А. уонна миигин, бары комсомолецтар этибит, онтон да атыттары 1942 сыл кулун тутар 10 күнүгэр Нам селотуттан үс массыынаҕа тиэйэн Дьокуускайга киллэрбиттэрэ. Сарсыныгар Дьокуускайтан биэс массыынаҕа тиэллэн күннэри-түүннэри айаннаан Большой Невергэ тиийбиппит. Невергэ диэри Нам райкомун II секретара Кутуков Роман Петрович арыаллаан илдьэн байыаннайдарга туттарбыта. Төннөрүгэр сорох дьон сурук суруйан, таҥас эҥин биэрэн дьонноругар ыыппыттара. Ити түүн тымныы табаар таһар богуоннарга олордон Дацан станцияҕа ыыппыттара. Богуонтан түспүппүт хаар суох, суол чалбахтарын барбах хаатынкаларбытынан кэспиппит. Дацанҥа кэтэн тиийбит таҥастарбытын устан баран байыаннай таҥаһы: синиэли, гимнастерканы, чараас ыстааны, пилотканы кэтэрдибиттэрэ. Онно стройтан биирдиилээн тахсан присяга ылыммыппыт. Чита уобалаһыгар баар станцияҕа илдьэн элбэх киһини арҕаа ыыталлар үһү диэбиттэрэ. Сорохпутун 3 ыйдаах полковой оскуолаҕа үөрэттэрэ хаалларбыттара. Ильини, Гоголевы, Винокуровы пулеметчик үөрэҕэр, миигин, Дьяконов Никита Михайловиһы, Горохов Николай Ивановиһы 82 мм. минометка үөрэппиттэрэ.
Үс ый буолан баран барыбытыгар младшай сержант званиетын иҥэрэн баран оруобуна аҥарбыт кэриҥин, ол иһигэр Ильини, Винокуровы, Гороховы Арҕаа фроҥҥа ыыппыттара. Миигин, Гоголев Е. Е., Дьяконов Н. М. (мин кинилиин 5, 6, 7 кылаастарга Намҥа бииргэ үөрэммитим) 209 стрелковай дивизия 579 стрелковай полкатыгар сулууспалыы хаалларбыттара. 1942 сыл ахсынньыга полк 80% тахсатын комиссиялаан Арҕаа фроҥҥа ыыппыттара. Онно Гоголев Е. Е., Дьяконов Н. М. эмиэ барбыттара. Миигин комиссия атаҕын эрбэҕэ суох диэн фроҥҥа ыыппатаҕа. Сотору тыылтан араас уобаластартан эдэр уолаттар сулууспалыы кэлбиттэрэ.
Бастаан тиийэн баран мас наараларга утуйарбыт, кэлин биирдиибитигэр плащпалатка биэрбиттэрин, иккилии буолан кыттыһан, тигэн от, эрбэһин симэн утуйар буолбуппут.
Ас быстар мөлтөх, аччык аҥардаах сылдьаҕын, сотору-сотору тревога, кыһын аһаҕас халлаан анныгар үс хонуктаах, нэдиэлэлээх, сайын оннооҕор уоннуу хонуктаах полковой, дивизионнай үөрэтиилэр буолаллара. Тоҥуу-хатыы дьэ онно баар буолара.
Байыаннай объектары харабыллаталлара. Сайын хас эмэ километрдаах окуопалары, хатыылаах боробулуоханан мэһэй күрүөлэри, команднай пууннары оҥоттороллоро, от оттотоллоро, хортуоппуй хостотоллоро, мас куруустаталлара, онтон да атын үлэ баара. Ити байыаннай-политическай үөрэх тас өттүгэр буолара. Ньиэмэһи кытта сэрии биһиги сэриилэрбит кыайыыларынан түмүктэммитэ. 1945 сыл ыам ыйын 9 күнүгэр биһигини бырааһынньыктатан тото аһаппыттара. Арыгы иһэппэтэхтэрэ. Сотору Арҕаа фронтан кэлбит дьону итэҕэс киһилээх чаастарга тарҕаталлара биллибитэ.
Советскай Союз Японияҕа сэриини биллэрбитэ уонна 1945 сыл атырдьах ыйын 9 күнүгэр сарсыарда эрдэ биһиги границаны туораабыппыт. Биһиги 579 стрелковай полк 17 Армия дьаһалыгар бэриллэн Монгольскай Народнай Республика территориятынан Маньчжурияҕа киирбиппит. Биһиги аттыбытыгар монгол сэриилэрэ бааллара. Япония правительствота МНР границатыгар улахан күүһү туппатах буолан, биһиги монгол сэриилэрин кытта улахан утарсыыта суох инники киирэн испипиит. 579 стрелковай полка сэрииһиттэрэ Линси, Чуфын, Люнян диэн куораттары босхолообуппут. Манна нэдиэлэ курдук олорбуппут. Биир японскай батальон дьоно бэйэлэрэ кэлэн биэрбиттэрэ. Саллааттар сааларын биир сиргэ чөмөхтүү быраҕан биэрбиттэрэ, эпписиэрдэр бэстилиэттэрин ылбатахтара. Японияны кытта сэрии 24 эрэ хонук барбыта. Японецтар кыаттараннар 1945 сыл балаҕан ыйын 2 күнүгэр капитуляцияҕа илии баттаабыттара. 1945 сыл балаҕан ыйын 3 күнэ Японияны кыайыы күнүнэн биллэриллибитэ. Биһиги кэлээри даҕаны, Союзка бараары даҕаны, наар сатыы айаннаан, күһүн хойут Харанорбугугар кэлбиппит. Хата ол оннугар советскай массыыналар Япония метровай таҥаһын, араас уһун турбалары, табаары, куруппаны тиэнэн Союзка бараллара.
Мин полк строевой чааһыгар, 1946 сыл бэс ыйын 24 күнүгэр дойдубар кэлиэхпэр диэри, наар суруксуттаабытым.
Япония самурайдара «биһиги сэриигэ кыайыахтаахпыт, эбэтэр өлүөхтээхпит» диэн лозуннаахтарын тутуһан «биһиги сэриигэ хоттордубут, онон өлүөхтээхпит» диэн 100 тыһыынчаттан тахса самурай император дыбарыаһын аттыгар кыргыһан өлбүттэрин онно көмпүттэр. («Юбилейга аналлаах фотоальбом Японияҕа бэчээттэнэр» диэн В. Яковлев «Саха сирэ» хаһыат 1995 с, кулун тутар).
Дойдубар төннөн кэлиэхпиттэн ыла колхозка, комсомол райкомугар, райкомҥа инструктордаан, босхоломмут партком секретарынан, колхоз председателин солбуйааччылаан, 11 сыл устата сельсовет председателинэн, партийнай оскуолаҕа үөрэнэн, пенсияҕа тахсан баран онтон да атын үлэлэргэ үлэлээн баран билигин 83 сааһын туолбут сэрии, үлэ ветерана, улуус Бочуоттаах олохтооҕо ааттанан сынньанан олоробун.
Н. С. Гаврильев,
сэрии ветерана, краевед Аппааны 2.04.2004 с.