РУБРИКАТОР
ГВАРДЕЙСКАЙ ТАНКОВАЙ БИРИГЭЭДЭ
Хатыҥ Арыы нэһилиэгин алааһыгар - Искраҕа төрөөбүт Михаил Дорофеев 17 саастааҕар Якутскайдааҕы педрабфакка үөрэнэ сырыттаҕына немецкэй фашистар биһиги Ийэ дойдубутугар уоран саба түспүттэрэ. Эһиилгитигэр Михаил 18 сааһын туолаат Советскай Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыта.
Бастаан Забайкальеҕа Мальта станцияҕа саппаас чааска сылдьыбыта. Онтон сотору Новосибирскай таһыгар Бердек станцияҕа байыаннай үөрэҕи барбыта. 1943 сыл олунньуга Арҕаа фроҥҥа ыыппыттара. Ити кэмҥэ биһиги сэриилэрбит Сталинград таһыгар фашистары үлтү сынньан ыраах арҕаа Дон өрүс уҥуор бырахпыттара.
Аан бастаан сэрии суоһун-суодалын илэ хараҕынан фронҥа тиийбэккэ сылдьан, Воронеж куорат таһыгар биир тимир суол станциятын чугаһыгар көрбүтэ. Бу эшелоҥҥа тыһыынчаттан тахса киһи айаннаан испитэ. Эмискэ немец самолеттара баар буола түспүттэрэ да бокуойа суох буомбалаан, ытыалаан барбыттара. Поезд тохтообута, саллааттар туох да сэбэ-сэбиргэлэ суох этилэр, вагонтан ыстана-ыстана тыаҕа-хонууга куоппуттара. Хас да вагон умайбыта, алдьаммыта, элбэх киһи өлбүтэ уонна бааһырбыта. Мантан икки-үс хонон эрэ баран салгыы айаннаабыттара.
1943 сыл кулун тугар саҥатыгар Ворошиловградскай уобаласка Нижнэй Дубанка диэн дэриэбинэҕэ сынньалаҥҥа турар төрдүс гвардейскай механизированнай корпуска аҕалан холбообуттара. Бу корпус Сталинград кыргыһыытыгар кыттыбыт уонна бэрт сотору буолаары турар кимэн киириигэ бэлэмнэммит этэ. Манна уонча хоноот 150 киһини, арыый үөрэхтээх соҕус диэбиттэрин, талан Саратов куоракка танковай оскуолаҕа үөрэххэ ыыппыттара.
Онно барбыттар ортолоругар Михаил Николаевич Дорофеев эмиэ баар этэ. Кини итиннэ алта ый үөрэнэн стрелок-радист идэтин ылбыта уонна старшай сержант званиеламмыта. Нижнэй Тагил куораттан танка ыла барбыттара. Итинтэн сабыс-саҥа Т-34 танканы ылан экипаж толору комплектуйданан фроҥҥа барбыта.
1943 сыл сэтинньи саҥатыгар Белоруссияҕа Гомель куорат туһаайыытыгар турар 16-с гвардейскай танковай биригээдэ састаабыгар киирбиттэрэ. Сэтинньи 10 күнүгэр күргүөмнээх кимэн киирии сарсыарда халлаан сырдыыта артиллерия күүстээх уоту аһыытынан саҕаламмыта. Сотору танковай чаастар тоҕу анньан киирбиттэрэ. Икки-үс километр курдугу барааттарын кытта «Уоту аһыҥ!» диэн хамаанда кэлбитэ. Танкалар кылгас уочаратынан пулеметунан уонна пушканан ытыалыы-ытыалыы иннилэрин диэки баран испиттэрэ.
Арай биирдэ Дорофеевтаах танкалара үнүөхтүү түһэн баран туран кэбиспитэ. Танка командира старшай лейтенант Селецкэй «Буруо таһаарар шашканы быраҕыҥ уонна түргэнник тахса охсун!» диэн хамаанда биэрбитэ. Тахсан көрбүттэрэ танкаларын гусеницатын снаряд быһа тэбэн кэбиспит этэ. Тэйиччи немец икки танкалара алдьанан тураллара, биир автомассыына умайан эрэрэ.
Дорофеевтаах танкаларын гусеницатын оҥороннор, рациянан кэпсэтэн дьонноро ханна баалларын билэн барбыттара. Дьонноругар кэлбиттэрэ «Немец оборонатын бастакы линиятын ыллыбыт», - диэн иһитиннэрбиттэрэ. Иккис күнүгэр немецтэр иккис линияларын штурмалааһын буолбута. Суостаах кыргыһыыга биһиги танковай чаастарбыт икки линияны кыайан тоҕо көппөтөхтөрө, элбэх өлүү-сүтүү тахсыбыта. Дорофеевтаах миналаммыт хонууга киирэн үлтү тэптэрбиттэрэ. Ол да буоллар танкаларын бырахпатахтара. Туох баар сэптэринэн ытыалаһа олорбуттара. Кинилэртэн немецтэр окуопалара 350-400 метр курдуга. Онно өстөөхтөр төбөлөрө көһүннэҕин ахсын пулеметунан уонна пушканан ытыалаабыттара.
Ол олордохторуна эмискэ тыас өрө хабылла түспүтэ, төлөннөөх хап-хара буруо сабыта биэрбитэ. Умайа турар танкаттан ойон тахсан куоппуттара. Михаил инники люгунан тахсан истэҕинэ көхсө «аһый» буола түспүтэ. Уһун эрбэһин үүммүт хонуутугар сыыллан тохтообуттара. Онтон балайда буолан баран бэйэтин пехотатын сыаба сытар сиригэр тиийэн кэлбитэ. Ол сиргэ немецтэр минометунан, пулеметунан уоту кута сытар этилэр. Биир түгэҥҥэ Михаил өттүгэр «ньир» гынна. Өйүн сүтэрбэтэ, өттүгэр мина оскуолката хатана сылдьарын оргууй бигээн сулбу тардан ылан бырахта.
Хаана барара сүрдээх. Тугунан да баанара суох. Чугас биир обургу хаспах баарын булла, онно хараҥа буолуор диэри сытта.
Лаппа хараҥа буолбутун кэниэ биир ыараханнык бааһырбыт киһини тыылга таһааран иһэр икки саллаат кэллилэр. Бу дьону кытта тыылга таҕыста. Ол бааһырыыттан 7 ыйтан ордук кэмҥэ Казань куоракка госпитальга эмтэннэ.
Госпитальтан 1944 сыл бэс ыйыгар таҕыста. Кинини «Нестроевой сулууспаҕа сөптөөх» диэн медкомиссия быһарбыта. Онон Казань куоракка атах таҥаһын оҥорор фабрикаҕа суотчутунан үлэлээбитэ. Онтон күһүн бэйэтэ көрдөһөн медкомиссияны хос баран «Строевой сулууспаҕа сөптөөх» диэн быһаартаран инники кирбиигэ барар буолбута. Кинини радист специальностааҕын быһыытынан сибээс 10-с саппаас полкатыгар ыыппыттара. Бу полка Харьковынан, Киевынан, Балтийскай муораҕа саҥа тэриллибит байыаннай морской базаҕа тиийэн пехотаны кытта холбоспута. Манна икки сылтан ордук, 1947 сыл муус устар ыйга диэри, морской пехотаҕа сулууспалаабыта. Онтон дойдутугар эргиллэн кэлбитэ.
Михаил Николаевичтан ыйыталастаххына араас быһылааннарга түбэспитин элбэҕи истиэххэ сөп. Олортон Балтийскай флот контрразведкатыгар сылдьан билиэнтэн күрээн иһэр немеһи автоматынан ыараханнык бааһырдыбытын, ол киһи сарсыҥҥытыгар өлбүтүн туһунан көрүдьүөстүк кэпсиир.
Уот сэрии орточутар сылдьан биир дойдулаахтарын кими да көрсүбэтэх. Арай биирдии төгүл Уус-Майа киһитэ Федоровы уонна биир Охотскай сахатын көрсөн төрөөбүт тылынан кэпсэппиттээх.
- 1945 сыл атырдьах ыйын ортотугар Поркаккала-Уддка баар морской пехота чаастарыттан 300-кэ толору сэптээх-сэбиргэллээх саллааттары муоранан Эстонияҕа Хаайсалу куорат оройуонугар бырахпыттара. - Онно араас быстах баандалар наһаа дэлэй этилэр. Ону саба баттыыр сэриилэргэ кыттыбытым. Ол баандалары утары икки ыйтан ордук охсуспуппут, 200-тэн тахса бандьыыттары туппуппут, - диир Михаил Николаевич. Ити бандьыыттары утары охсуһа сылдьан Дорофеев атаҕар бааһыран госпитальга сыта сылдьыбыттаах.
Аҕа дойду Улуу сэриитин активнай кыттыылааҕа М.Н. Дорофеев «Хорсунун иһии», онтон да атын медаллардаах. Билигин сааһыран төһө даҕаны бочуоттаах сынньалаҥҥа таҕыстар, илиитин үлэттэн араарбат. Граф Биэрэгинээҕи балыыһаҕа кочегардыыр.
В. Еремеев