РУБРИКАТОР
УЧУУТАЛ УОННА БУОЙУН
Уйгу-быйаҥ Үөдэй ыһыаҕын күн З.П. Саввин аатынан Үөдэй орто оскуолатын директора А.И. Барашков көҕүлээһининэн уонна Үөдэй сис ыаллара Свинобоевтар дьиэ кэргэн тэрээһиннэринэн, уоттаах сэрии кыттыылааҕа, Үөдэй бастакы учуутала Игнатий Игнатьевич Свинобоев I мемориальнай дуоскатын арыйыы үөрүүлээх түгэнэ буолла. Бу күн И.И. Свинобоев төрөппүт кыргыттара Учууталлар учууталлара Назарова Наталья Игнатьевна, Нам улууһун Ытык киһитэ Анна Игнатьевна Лукина, төрөппүт сиэнэ Үөдэй нэһилиэгин Ытык киһитэ Михаил Игнатьевич Свинобоев уонна сиэннэрэ, хос сиэннэрэ күндү ыалдьыттарынан буоллулар.
Игнатий Игнатьевич Свинобоев туһунан кыыһа Наталья Игнатьевна истиҥник, иһирэхтик маннык ахтар. «Игнатий Игнатьевич Нам улууһун II Үөдэй нэһилиэгэр быстар дьадаҥы ыалга 1906 сыллаахха төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүт үһүөлэр этэ, аҕалара төһө кыалларынан уолаттарын үөрэттэрэргэ кыһаллара. Быраата Бүөккэ ыарыһах буолан, эдэр сааһыгар орто дойдуттан туораабыт. Кыра быраата Архип саха национальнай байыаннай оскуолатын бүтэрэн, нэһилиэгэр сэбиэт председателинэн үлэлии сылдьан сэриигэ ыҥырыллан барар. Онно офицер званиелаах буолан разведчиктар отделениеларын хамандыыра буолар. Ынырыктаах уодаһыннаах уоттаах сэриигэ Сталинград аттыгар разведкаҕа сылдьан, хомойуох иһин, төттөрү эргиллибэтэҕэ. Игнатий Игнатьевич аҕатын баҕа санаатын толорон үөрэх сырдык кыһатын ылан учуутал буолан, төрөөбүт нэһилиэгэр үтүө суобастаахтаахтык 16 сыл учууталынан үлэлиир. Бастаан оскуола Бардыалаахха, бөһүөлэктэн 4 көс ыраах сиргэ церковно-приходской оскуола базатыгар үлэлээбитэ», - диэн кэпсиир кыыһа Наталья Игнатьевна. Оҕолор оччолорго үөрэнэр баҕаттан 100-тэн тахса үөрэнээччи бастакы, иккис Үөдэйтэн, Көдөһү нэһилиэгиттэн кэлэн үөрэнэллэрэ үһү. Бастакы пионерскай этэрээт бу оскуолаҕа тэриллэн, эдэр пионердар кэккэлэригэр үгүс оҕо киирбитэ. Оскуола сэбиэдиссэйинэн үлэлиир кэмнэригэр, Игнатий Игнатьевич оскуола бөһүөлэктэн ыраах сиргэ турарынан, билиҥҥи турар сиригэр Үөдэйгэ көһөрөргө туруорсар. Инньэ гынан оскуола көһөрүүтүн 1929 сылтан саҕалыыллар. 1930 сылтан күн бүгүҥҥэ диэри орто оскуола кыһата үүнэ-сайда үлэлии турарыгар Игнатий Игнатьевич кылаата сүдү улахан. Игнатий Игнатьевич оччолорго баара-суоҕа 20-тин эрэ ааспыт эдэркээн уол норуотун инники дьылҕатын туһугар кыһанан сүҥкэн үлэни оҥорбута история кэрэһитин биир сүрүн кэрчигэ буолан үйэттэн үйэҕэ хаалла. Кини үлэлиир кэмнэригэр учууталлар олорор дьиэлэрин, оскуолаҕа салҕааһыны, баанньыгы, ампаардары туттарар. Саҥа оскуоланы туттарар баҕа санаата туолуоҕун сэрии мэһэйдээбитэ.
Кини үөрэппит оҕолоро Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа Владимир Владимирович Ядреев, Нам улууһун Ытык киһитэ Иннокентий Афанасьевич Ядреев, маны таһынан Е.Н. Терентьева, И.М. Тихонова, П.Г. Ядреев, А.В. Ядреева олус истиҥник ахталларын туһунан «Учуутал уонна буойун» ахтыыга суруллубут. Игнатий Игнатьевич хас биирдии ыал, хас биирдии төрөппүт күүтүүлээх ыалдьыта, сүбэһитэ, этэ диэн ахталлар. Кини үлэлиир коллективын түмэн эдэр учууталларга сүбэ-ама биэрэн, көмөлөһөн коллектив өрө тахсыылаахтык үлэлэлиирин ситиспит үтүө түмүктэринэн, Үөдэй оскуолата оройуоҥҥа, республикаҕа биир бастыҥ үлэлээҕинэн биллибитэ. Игнатий Игнатьевич үтүө үлэтинэн «Ударник учуутал» аат иҥэриллибитэ. Кэргэнэ Дария Семеновна Барашковалыын 11-дэ оҕоломмуттарыттан, үс эрэ оҕо киһи хара буолан улааппыттар. 1937 сыллаахха Москва-Ленинград куорат бэлиэ сирдэригэр путевканан наҕараадаламмыта. Ол кэннэ уоттаах сэрии саҕаламмытыгар, 1942 сыл бэс ыйыгар, сэриигэ ыҥырыллан аттанар. Игнатий Игнатьевич Ржев куораты ылар кырыктаах хапсыһыыга ити дьыл күһүнүгэр сэрии хонуутугар баара-суоҕа 36 сааһыгар өстөөх буулдьатыттан сырдык тыына быстыбыта. Ол туһунан кинини кытта сэриигэ биир отделениеҕа сылдьыбыт Аппааныттан төрүттээх Семенов диэн киһи сэрииттэн эргиллэн кэлэн Дария Семеновнаҕа кэпсээбитин кырачаан кыыһа Наташа өйдүүбүн диэн кэпсиир. Ол курдук, Игнатий Игнатьевич Семенов буойуну кытта сүүрэн иһэн өлөрдүү табыллан охтубут. Уоттаах сэриигэ кини үөрэнээччилэрэ эмиэ барбыттара, сорохтор сэрии толоонугар букатыннаахтык хаалбыттара, сорохтор төрөөбүт дойдуларыгар этэҥҥэ эргиллэн кэлэн, үөрэппит учууталларын үтүө дьыалытын салҕаабыттара.
Кини эппит кэриэс тыллара үйэлэргэ умнуллубат, кини саҕалаабыт үтүө дьыалатын дьоно-сэргэтэ ытыктаан, сыаналаан олоххо киллэрдилэр.
Е.А. Эверстова