РУБРИКАТОР
Сергеев Алексей Дормидонтович
(1900-1983 сс.)
Наҕараадалара:
«Хорсунун иһин» мэтээл;
«Сталинграды ылыы иһин» мэтээл;
Юбилейнай мэтээллэр.
Сергеев Алексей Дормидонтович 1900 с. Ньурба улууһун Күндээдэ бөһүөлэгэр дьадаҥы ыалга төрөөбүтэ. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр 1942 с. ыҥырыллыбыта. Мальта куоракка баара эрэ үс ый учебкаҕа сылдьан баран, 330-с стрелковай нолкаҕа Сталинград туһаайыытынан уоттаах сэриигэ киирбиит.
Бастаан пулеметчигынан, онтон стрелок автоматчигынан икки сылы быһа хабыр хапсыһыылаах кыргыһыыларга сылдьыбыта.
Өлөксөй олох аҕыйах саҥалаах, сэриилэспитин туһунан мээнэ кэпсээбэт саха сэмэй киһитэ этэ. Бэркэ чэпчээбит кэмигэр, ол ааспыт хабыр хапсыһыыларын оҕолоругар маннык ахтан аһартыыра:
«Үс ый үөрэтэллэригэр бинтиэпкэнэн, автоматынан, пулеметынан ытарга, гранатанан туттарга буомбаттан, миинэттэн хайдах көмүскэнэргэ күүскэ үөрэппиттэрэ. Сотору-сотору тревога оҥороллоро, үөрэх сүрдээх кытаанах, ас- үөл да кырыымчык, хата, сахалар үөрэҕи ылынар, тулуурдаах этибит. Сэриигэ, миинэ эстэриттэн туохтааҕар да толлорум. Ол сэрии сэбэ эҥин арааһынайдык улуйан кэлэн эстэн бытарыйдаҕына, хайаан да сиэртибэлээх, алдьатыылаах буолара. Эстэр миинэ бытархайа аһары кутталлааҕа. Тааҥкаларга олорсон атаакаҕa киирэрбит. Биирдэ атаакаҕа сүүрэн истэхпинэ, иннибэр иһэр уол миинэ эстэн охтон түстэ, атаҕын быһа тэптэрдэ: «Не уходи, Алексей!» — диэн хаһытаабыта. Сүүрэн кэлбитим, саппыкыта оһунан салыбырыы сылдьара. Буутун быанан ыга тардан хаанын буойбутум, тобугун эрэ иҥиириттэн иҥнэ сылдьара, ону быһан кулу диэн көрдөспүтүн ыстыык быһаҕынан быһан биэрбитим. Санитардар илдьэ барбыттара. Ол киһибин госпитальга көрсөн хойукка диэри доҕордоспуппут».
«Хас ньиэмэһи өлөрбүккүнүй?» — диэн ыйыттахха — «Ньиэмэс бэйэҕин өлөрүөҕэ диэн өйдөбүлү кытаанахтык, чиҥник иҥэрбиттэрэ», — диирэ. Элбэх ньиэмэһи самнарбыттарын пулемет ытыллыбыт гильзата элбэҕинэн хамандыырдара: «Ребята, хорошо поработали», — диэн хайгыыра үһү.
«Сталинградка күһүн киирбиппит, куорат олорчу умайа турара. Ньиэмэстэр биир дьоһуннаах улахан кыайтарыылара Сталинградка буолбута. Ол кэмҥэ уоннуу миэтэрэ гына-гына икки өттүттэн сэлэлии турдахпытына, аан дойдуну аймаабыт Гитлер уҥа илиитэ фельдмаршал Паулюс иһэрэ. Шинеллээҕэ (онтун саҕата кыһыл этэ) уонна тоҕо эрэ пилоткалааҕа, үрдүк улахан киһи этэ. Аттыгар адъютана дуу, тылбаасчыта дуу иһэрэ. Кэннилэриттэн биһиги капитаммыт уонна икки автоматтаах саллаат батыһан иһэллэрэ, барарын-кэлэрин икки төгүллээн олох чугастан көрбүтүм.
Сталинград кэнниттэн улахан утарсыыта суох ньиэмэстэр 20-чэ көс сири тэйбиттэрэ. Дьэ, онтон биир атаакаҕа миинэ эстэн, сүүрэн иһэн охтон түстүм. Автомаппын ыла сатыыбын да, илиим олох туппат. Өйдөөн көрбүтүм, илиим хаана тыга сылдьар, үс тарбаҕым суох эбит. Оскуолак ытыспар түһэн саам прикладын хабыры тэппит. Хаан бөҕө барда. Сэриини Будапешт куоракка түмүктээбиппит. Комиссия быһаарыытынан дойдубар төттөрү атаарбыттара».
Сэрииттэн кэлэн баран Өлөксөй «Якутторг» тэрилтэҕэ үлэлээбитэ. Кэҥкэмэ үрэҕэр мас кэрдэллэрэ, онно приемщигынан сылдьара. 1960 с. Үөдэйгэ кэлэн олохсуйан, «Нам» сопхуоска оробуочайынан уһуннук үлэлээбитэ. Өлөксөй оҕонньор барытыгар дьоҕурдааҕа. Маһынан, тимиринэн үчүгэйдик уһанара. Столярнай үлэҕэ сыһыаннаах буолан, ыҥырыкка сылдьара, эдэр дьону элбэххэ үөрэппитэ. Кэлин 1970-с сс. Волгоград куоракка сэриилэспит сирдэрин көрөн кэлбитэ. «30 сыл иһигэр ити үлүгэрдээх алдьаныыны чөлүгэр түһэрэн, киһи билбэт гына оҥорбуттар, пааматынньыктары, сквердэри, барытын көрдүм», — диэн астына кэпсиирэ.
Дьэ, итинник үлэлээн, олорон ааспыта дьоһун, дьон-сэргэ ытыктыыр, убаастыыр киһитэ Дормидонтович оҕонньор. Билигин кини олоҕун оҕолоро, сиэннэрэ салҕыыллар.