РУБРИКАТОР
ЭЛЛЭЙДИИН БИИРГЭ СЫЛДЬЫБЫППЫТ
Саха улуу поэттарыттан биирдэстэрэ Серафим Романович Кулачиковы — Эллэйи кытта 1942 сыл күһүн балтараа ый кэриҥэ Кыһыл Армияҕа Челябинскай куорат таһыгар бииргэ сылдьыбыппытын кылгастык, кини сырдык кэриэһигэр анаан, ахтан кэпсиэхпин сөп эбит дии санаатым.
Кини курдук улуу киһини кытта ити кэннэ бииргэ да сылдьыбытым, көрсүбүтүм да суох.
Серафим Романович биһиги иннибитигэр дуу, кэннибитигэр дуу туспа барбыт этэ. Балаҕан ыйыгар биһиги ротабытыгар биирдэ баар буолбута. Син рядовой боростуой саллаат. Сахалар бары да маннааҕы сыа-арыы аһылыкпытын суохтаан, анараа саллаат аһылыгын астыммат этибит, ырар-быстар да элбэх этэ. Кини орто, кыра соҕус, лэс курдук, киэҥ харахтаах, хара бараан киһи. Түөрт уонуттан лаппа ордук саастааҕа, мөлтөх соҕус доруобуйалаах этэ быһыыта. Армияҕа тылланан бардаҕа, саһан-албаһыран сылдьыбатах киһи, суруйааччыга броня да биэрэллэрэ эбитэ буолуо.
Ротаҕа уопсай биир занятиеҕа үксүгэр миигин кытта хаамсар. Оо, Челябинскай буора олус салыннарбыта, ардахтаах кэмҥэ бачыыҥкаларбытыгар олох соҕоох курдук сыстара, биирдии бачыыҥкабыт арааһа хастыы да киилэ, ону дьэ ыйаабыт суох. Ол үрдүгэр «шире шаг, бегом» диэн хамаанда, ырыган, сэниэтэ суох дьоҥҥо ынырык суол. Хайдах сатаан тыыннаах сылдьыбыппытын билигин да бэркиһиибин.
Серафим Романович — тылбаасчыт, бастаан бардахпыт утаата сахалар элбэх этибит. Армияттан күрээбит араас омук дьонун тутан аҕалаллара. Бүтүн батальону түөрт муннуктуу стройдатан, бириигэбэрдэрин ааҕаллара. Байыаннай Верховнай Сууттар, сүрдээх бөдөҥ генералларга тиийэ командирдар кэлэллэрэ, олор ортолоругар биһиги Эллэйбит туоталлан турарын билигин да өйдүүбүн. Тылбаастаан саҥарар саҥата чуолкай, чуордук чоргуйан иһиллэрэ. Атын омуктарга тылбаасчыт тылбаастаабытын олох көрбөтөҕүм.
Серафим Романович биһигини кытта ыйтан эрэ ордук сылдьыбыта. Арай биирдэ:
«Эллэй рота политругун солбуйааччы буолбут үһү» диэн. Дьэ хата форма
эҥин кэттэҕэ дии санаабытым, сүргэм балай эмэ көтөҕүллүбүтэ, билигин
санаатахха. Эбиэккэ түргэнник аһыыр киһи аҕыйах мүнүүтэни сынньанар, ол
бириэмэҕэ рота штабыгар баран,
Эллэйи көрүөх санаам кэллэ. Биһиги хордоҕой, уһун синньигэс үрдүк кырдал
быарыгар
землянкалаах этибит, хаҥас диэки ротабыт штаба баара, сүүһү кыайбат
миэтэрэ. Ол
кырдал соҕус сир курааҥҥа киһи сүүрдэҕинэ, атаҕын тыаһа тибигирэйэн
иһиллэр (манна да син оннук быһыылаах). Сүүрэн тибигирэйэн тиийиибэр
штаб-землянка аана аһаҕас, өҥөс гыныыбар Эллэй командирдары кытта
остуолга кэккэлэһэ олороллор, кур бэйэтэ кубулуйбатах, саҥа форма
кэппэтэх, арааһа эбиэттииллэр. Аҕыйах тылы син
баллыгырастым быһыылаах, билигин умнан кэбиспиппин, төттөрү
ыстанным, мөҕүллүбэтэхпэр баһыыба.
Кини аҕыйахтык, наадатын эрэ саҥарара. Ол сатаан саҥарбатыттан буолбатах, улахан санааҕа сылдьар эбит, бука өйдүүрэ элбэх буолуо. Аҕыйах хонон баран, «фроҥҥа тылланан барбыт» диэбиттэрэ. Кэлин манна кэлэн, сэрииттэн төннөн кэлбитин истибитим, араанньы эҥин буолбутун туһунан тугу да билбэппин. Арай кини суруйууларыттан билигин өйдүүрүм эрэ икки күппүлүөт хоһоон:
Тууйар туман тымныыга
Тоҥон тохтоон хаалбатах,
Сааһын салаҥ самыырга
Илийэн эспэт буолбатах,
Бэркэ таптыыр биэбэккэм
Биэстэ эстэр бинтиэпкэм,
Биэрэ кыыска иирэҥҥин
Миигин умнуоҥ диэхтээмэ.
Бу хоһоон хас да күппүлүөттээҕэ, атыттарын дэлби умнуталаан кэбиспиппин. Серафим Романовиһы кытта бииргэ сылдьарбар барытым өйдүүрүм. Мин бараата дьоннор билигин да бу хоһоону өйдүүллэр. Кини гражданскай сэриигэ сылдьыбыт киһи да буолан, дьиҥнээх ис сүрэҕиттэн суруйдаҕа.
Эдэр эрдэхпинэ син дьону кытта элбэхтик сылдьыталаабыт киһибин, ол армияҕа даҕаны, туох кистэлэй, урут анараа соҕус дойдуга даҕаны уонна хоту оройуоннарга бултуу даҕаны, онно барытыгар боростуой дьон Серафим Романовиһы убаастаан үчүгэйдик саныылларын билбитим. Онон кини оҕолоро, ыччаттара. дьоллоох-соргулаах дьон буоллуннар диэн, аҕаларын, эһэлэрин ахтыбычча, алгыспын этэн туран, бу кылгас ахтыыбын бүтэрэбин.
Кинини кытта бииргэ сылдьыбыт, билигин сэрии инбэлиитэ Е. С. БУГАЕВ