РУБРИКАТОР
Бочкарев Илья Семенович
(1919-1974 сс.)
Наҕараадалара:
Аҕа дойду сэриитин II степеннээх уордьана;
Албан аат III степеннээх уордьана;
«1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр Германияны кыайыы иһин» мэтээл;
«Хорсун быһыытын иһин» мэтээл;
«1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээл;
Юбилейнай мэтээллэр.
Мин Дьокуускайга механиктар куурустарыгар үөрэнэ сылдьан 1941 с. атырдьах ыйын 17 күнүгэр Кыһыл Армияҕа ыҥырыллыбытым. Бастаан 235-с отдельнай батальоҥҥа үөрэнэн сержант званиелаах , артиллерист буолбутум. Онтон үөрэнэн баран, 1942 с. муус устарга фроҥҥа киирбитим. Кыргыһыы хонууларыгар 5 ый 5 хонук устата сылдьыбытым, түөртэ бааһырбытым.
Маҥнайгы сүрэхтэнии 1942 сыл ыам ыйын 4 күнэ. Хотугулуу-Арҕааҥҥы фронт. Кононада ньиргийэр. Өстөөх снаряда ыйылаан ааһар. Ардыгар биһигиттэн чугас түһэн дэлби ыстанар. Хантан дьөлө ыстанан түспүттэрэ буолла, 20-чэ «Юнкерс» үрдүбүтүгэр баар буола түһээт, буомба бөҕөнү тамнаатылар. Биирдэ өйдөнөн кэлбитим «аа-аа» диэн хаһыытыы-хаһыытыы атах балай сүүрэн эрэр эбиппин. Кулгааҕым куу-хаа курдук, этим сап-салыбырас. Дьоммуттан ким да суох. Сотору биир киһи утары иһэрин көрөн мас кэннигэр састым. Пулеметнай взвод командира Супригин эбит. Кини: «Бастакы нүөмэрдээх пулемётчигым өллө, эн баран иккис нүөмэр буол», — диэн миигин пулеметугар ыйан ыытта. Бэйэтэ ботуруон аҕала барда. Онно тиийбиппэр иккис нүөмэрдээх пулеметчик соҕотох эбит. Эдэркээн уол миигин «бастакы нүөмэр буол» диэн көрдөстө. Ону ылынан балачча ытыалаан баран, пулемеппутун атын сиргэ көһөрүннүбүт. Көспөккө наар биир сиртэн ытыалаатаххына, өстөөхтөр түргэнник эйигин суох оҥороллор. Уон сааспыттан куска, куобахха дьонтон итэҕэһэ суох сааламмыт буоламмын бэйэбин эрэх-турах сананабын.
Ыам ыйын 5 күнүгэр Кулочино дэриэбинэни босхолуур соруктаах хас да рота кимэн киириигэ туруммута. Биһиги 4 суукка устата түүннэри-күннэри утуйбакка, аанньа аһаабакка атаакалаатыбыт да, туһа тахсыбата. Өстөөх түүнүн пулемет ардаҕын үрдүбүтүгэр кутар, күнүһүн үөһэттэн көрө сытан биирдиилээн дьөлүтэ ытыалыыр. Күн ахсын хастыы да киһибитин мэлитэллэрэ. Кинилэр ханна эрэ маска тахсан, үөһэттэн көрөн олорон дьөлүтэ ытыалыыллара. Ол иһин «Кукушкалар» диэн ааттыырбыт.
Аҕыйах хонон баран, миигин дивизия командира ыҥыттарар диэн илдьэ бардылар. Икки биэрэстэ холобурдаах сири бардыбыт. Землянкаҕа киллэрдилэр. Генерал-майор киирэрбин кытта илии тутуһан дорооболосто уонна: «Уһулуччу наадалаах сорудахтары толотторорго эйигин бэйэбин кытта илдьэ барабын», — диэтэ. Генерал миигин биир саха уолун кытта билиһиннэрдэ. Теремкин Феофан Матвеевич диэн булчут Алдан оройуонуттан кэлбит эбит. Генерал биһиэхэ иккиэммитигэр снайперскай винтовканы туттарда. Балачча айаннаан баран, массыынаттан түһэн биэрэстэ кэриҥэ сири сатыы барбыппыт. Абына-табына оттоох үрдүк кырдал арҕаһыгар быарбытынан сыыллан тахсыбыппыт. Бу сырыыга биһиги 2 ньиэмэс генералын өлөрөн махтал ылбыппыт.
Атырдьах ыйын 24 күнүгэр өстөөх хайдаҕын бэрэбиэркэлиир сыалтан сэриинэн разведка оҥорбуппут. Артиллерия, миномет күүстээх уотун көмөтүнэн биһиги батальоммут атаакаҕа киирэн биир дэриэбинэни ылбыта. Дэриэбинэҕэ 70-ча дьиэ ордон хаалбыт этэ. Бастаан ким да суоҕа, онтон биһиги кэлбиппитин билэн саспыт олохтоохтор онтон-мантан кэлитэлээбиттэрэ. Хаалбыт олохтоохтору уонна кинилэр аҕыйах сүөһүлэрин Поляна диэн дэриэбинэҕэ көһөрбүппүт.
Алтынньы 8 күнүгэр урукку бойобуой позициябытыгар көһөр буолбуппут. Барар суолу билэр дьон сирдьит оҥоһуннулар. Кинилэри кытта мин эмиэ баарым. Үрэҕи кэһэн туоруур сирдээх этибит. Чуҥнаан көрө сатаабытым да, туох да көстүбэт этэ. Ол мин уруккум курдук бастаабытым. Туораан испиппит. Биирдэ эмискэ уу түллэх гына түһэрин кытта, атаҕым анныгар тыас бөҕө дэлби ыстанна. Миигин ууга түҥнэри охсон түһэрдэ. Ити аата ньиэмэстэр үрэхпит түгэҕэр кумаҕы хаһан уурбут миинэлэрэ эһиннэ. Түөрт киһи бааһырда. Мин хаҥас атахпын тобугар тиийэ үлтү тэбэн кэбистэ, уҥа атаҕым эмиэ бааһырда. Госпитальга иттилэр. Үлтүрүйбүт атахпын тобугум үөһэ өттүнэн быстылар.
1943 с. саҥатыгар үтүөрэн, инбэлиит буолан дойдубар төннүбүтүм.
И. С. Бочкарев