РУБРИКАТОР
ҮӨДЭЙ БОЧКАРЕВТАРА
БОЧКАРЕВ НИКОЛАЙ СЕМЕНОВИЧ
Мин, Бочкарев Николай Семенович, 1911 сыллаахха ахсынньы 23 күнүгэр Нам оройуонугар Үөдэй нэһилиэгэр төрөөбүтүм, 1929 сыл колхоз тэриллибитигэр колхозка киирбитим. Онтон күн бүгүҥҥэ диэри совхозка үлэлии сылдьабын.
Үлэһиттэр депутаттарын Үөдэй нэһилиэгинээҕи Советын председателинэн үлэлии сылдьан бэс ыйын 25 күнүгэр 1942 сыллаахха Советскай армияҕа ыҥырыллан, хас да военнай чаастарга кыра-кыратык үөрэнэн баран алтынньы ыйга охсуһууга кыттыбытым. Геройдааһыны оҥорбутум диир кыах суох, үөрэҕэ суох киһи быһыытынан дьону батыһа сылдьан сэриилэспитим.
Сталинградка тиийбиппит. Олус дьулаан быһыы этэ. Куорат умайбыт хара төлөнүнэн оргуйара. Икки өттүттэн хастыы да сүүс самолеттар тиһигин быспакка түүннэри-күннэри бомбалыыллара. Тыһыынчанан тэргэннэр, минометтар, танкалар ытыалыыллара уо.д.а. сэрии сэптэрин эстэр тыастара барыта холбоһон биир кэм этиҥ этэригэр майгынныыр буолан баран, өссө оннооҕор ордук тыас быстыбакка ньиргийэрэ. Кыргыс хонуутугар икки ый буолтум да ханна да ол тыас биир да мүнүүтэҕэ намыраан ылбатаҕа. Хата өссө ордук сытайарга дылыта. Дьон өлүүтүн чааһынан киһи айаҕар сатаан батаран кэпсээбэт ынырык быһыытын көрбүтүм.
Тиийэрбитин кытта өстөөх сэриилэрэ биир сиринэн чаастарбытын үтүрүйдүлэр. Көҥү анньан киирэн Волга өрүһү туораан эрэллэрэ, ону биһигини өстөөҕү кытта охсуһуннара ыыппыттара. Биһиги бэрт элбэх этибит. Эппит сирдэригэр кэлбиппит. Өрүс кытыла хонуу сир эбит этэ да хорутуллубут сир курдуга. Снаряд түспэтэх чэгиэн сирэ аҕыйах этэ. Охсуһуу бөҕө бара турара. Биһиги кэлээт ыта-ыта иннибит диэки дьулуспуппут. Өстөөх ханна саһан сытарын көрбөтөҕүм. Харса суох пулемет, автомат уоту аһара, снарядтар хойуутук түһэллэрэ. Чугаспытыгар снаряд мина түстэҕинэ сыта охсорбут уонна эмиэ иннибит диэки барарбыт. Кинилэр харса суох өстөөҕү үлтү тэптэрэллэрэ. Танкалар кэннилэриттэн биһиги саллааттарбыт атаакалыыллара. Ол курдук көҥү анньан өрүскэ тиийбиппит. Өрүһү туораабыт өстөөх үлтүрүтүллүбүтэ. Танкалар төннүбүттэрэ. Биһиги ол сиргэ оборонаҕа хаалбыппыт. Өстөөх унуоргу биэрэктэн артиллериянан ытыалааһына уонна бомбалааһына хойдубута. Оборонаҕа балачча турбуппут кэннэ атын чаас кэлэн солбуйбута. Биһигини ханан эрэ эргитэн Сталинградка киллэрбиттэрэ. Ол кэмҥэ өстөөҕү урусхаллаан эрэбит, сотору куораты олоччу босхолуохпут диэн кэпсииллэрэ. Мин көрдөхпүнэ сэрии өссө сатарыйбыкка дылыта. Дьиэлэри ылар иһин кыргыһыы бара турара. Сорох кварталга немецтэр ортолоругар сылдьан охсуһарбыт. Ардыгар биир дьиэни хосторунан үллэстэн өстөөҕү утары кыргыһыылар буолаллара.
Кэнникинэн өстөөх мөлтөөһүнэ лаппа биллибитэ. Биһиги самолеттарбыт быдан элбэхтик көтөллөрө. Артиллериянан да ытыыга биһиги лаппа баһыйбыппыт. Ол оннугар өстөөх снайпердара элбээбиттэрэ, ханна эрэ саһан олорон ытан тэһиргэтэллэрэ. Дьиэттэн дьиэни босхолоон сабырыйан испиппит. Куорат уулуссаларын, дьиэлэр олбуордарын устун окуопалар хаһыллыбыт этилэр. Биһиги ол устун баран иһэн, өстөөх автомат уотун аспытыгар тохтоон, окуопаттан быган ытыалаабыппыт. Автоматчиктар куоппуттара. Эмискэ биирдэ тыас дэлби ыстанарын кытта хаҥас илиим утуйан хаалбыта. Окуопа иһигэр тоҥолохтонон туран ыта сыппыт винтовкам илиибин ханньаччы баттаан сиргэ түспүтэ. Өстөөх снайперын буулдьата тоҥолохпун үлтү ытан кэбиспитэ. Ити ахсынньы ый 30 күнүгэр, 1942 сыллаахха этэ. Госпитальга илдьэн үлтүрүйбүт илиибин быспыттара, үйэм тухары II группалаах инвалид буолбугум, Биэс ый эмтэнэн, үтүөрэн баран ыам ыйыгар 1943 сыллаахха төрөөбүт дойдубар эргиллэн кэлбитим. «Германияны кыайыы иһин» медалынан наҕараадаламмытым. Кэнники эмиэ медалларынан наҕараадаламмытым.
Бочкарев Н. С. ахтыытыттан суруйда В. Яковлев
БОЧКАРЕВ ИЛЬЯ СЁМЕНОВИЧ
Илья Семенович Бочкарев 1919 сыллаах төрүөх. Эмиэ Үөдэйгэ төрөөбүт. 1941 с. атырдьах ыйын 17 күнүгэр Советскай Армия кэккэтигэр ыҥырыллан Дьокуускайдааҕы механиктар курстарыгар үөрэммит. Ити кэнниттэн Алтайскай кыраай Бийскэй куоратыгар байыаннай дьыалаҕа үөрэммит.
Илья Семенович сэриигэ маҥнайгы сүрэхтэниитин туһунан маннык суруйан хаалларбыт: «Хантан дьөлө ыстанан түспүттэрэ буолла, 20-чэ «Юнкерс» үрдүбүтүгэр баар буола түһээт, буомба бөҕөнү тамнаатылар. Биирдэ өйдөнөн кэлбитим «аа-аа» диэн хаһыытыы-хаһыытыы атах балай сүүрэн эрэр эбиппин. Кулгааҕым куу-хаа курдук, этим сап-салыбырас. Дьоммуттан ким да суох. Сотору биир киһи утары иһэрин көрөн мас кэннигэр састым. Пулеметнай взвод командира Супригин эбит. Кини: «Бастакы нүөмэрдээх пулеметчигым өллө, эн баран иккис нүөмэр буол», - диэн миигин пулеметугар ыйан ыытта. Бэйэтэ ботуруон аҕала барда. Онно тиийбиппэр иккис нүөмэрдээх пулеметчик соҕотох эбит. Эдэркээн уол миигин «бастакы нүөмэр буол» диэн көрдөстө. Ону ылынан балачча ытыалаан баран, пулемеппутун атын сиргэ көһөрүннүбүт.
Итинник көспөккө наар биир сиртэн ытыалаатаххына, өстөөхтөр түргэнник эйигин суох оҥороллор. 10 сааспыттан куска-куобахха дьонтон итэҕэһэ суох сааламмыт буоламмын бэйэбин эрэх-турах сананабын. Сэрии диэн бултка сылдьар курдук эбит дии санаатым. Кэмниэ-кэнэҕэс Супригиным дьэ кэллэ. Хас да саллааттаах, ботуруон уонна миэхэ ас бөҕөнү аҕалбыт. Кэнники миигин «дезертирдээтэ» дии сылдьыахтара диэн эргитэ санаан бэйэтин чааһыгар ылбыта». Ити курдук Илья Семенович бастакы сүрэхтэниитин ылбыт.
БОЧКАРЕВ КОНСТАНТИН СЕМЕНОВИЧ
Кини 1920 с. Уус-Алдаҥҥа төрөөбүтэ. Оскуолаҕа үөрэнэн ветерианрнай фельдшер идэтин ылан Уус-Майаҕа баран үлэлээбитэ. Сэрии кэмигэр үс төгүл фроҥҥа бараары тылланан сборнай пууҥҥа тиийбитин үһүөннэригэр төттөрү утаарбыттар. Ити сүрүн биричиинэтинэн кини тыҥата мөлтөҕө буолар эбит. 1945 с. кэргэннэнэн ыал буолар уонна ити сыл Альбина диэн бастакы оҕолорун төрүүллэр. Онтон кэнники Сергей диэн уолланаллар. Бу уоллара ветврач идэтин ылан хоту оройуоҥҥа үлэлии сылдьан оһолго түбэһэн суорума суолланар. Кини кэнниттэн төрөөбүт Анатолий фельдшер идэлэнэр. Аччыгыйдара Ольга Нам оройуонун Хатырыгар күнү көрөр. Кини Дьокуускайдааҕы сибээс электротехникумун бүтэрэр уонна ити идэтинэн күн бүгүнүгэр диэри үлэлээн кэллэ.
Ольга Константиновна Немерова өр сылларга райсовет депутатынан талыллан, исполком чилиэнин курдук үрдүк дуоһунастарга үлэлээн общественник быһыытынан оройуоҥҥа киэҥник биллибитэ. Кини билигин даҕаны үлэ-хамнас үоһүгэр сылдьар, иллэҥ кэмигэр сиэннэрин Валялаах Никитаны көрөр-истэр. Уола Сергей Дьокуускайдааҕы авиапортка диспетчерекэй сулууспа инженерииэн үлэлиир.
К. С. Бочкарев 1966 с. уһуннук аһааҕыран ыалдьан эдэр сааһыгар олохтон туораабыта.
БОЧКАРЕВ ДМИТРИЙ СЕМЕНОВИЧ
Сэриитэ барбыттартан саамай кыралара, эдэрдэрэ Дмитрий Бочкарев кыргыһыы хонуугугар олоҕун толук уурбут буолан, кини ахтыыта суох. Дмитрий Семенович «Хорсунун иһин» мэтээлинэн наҕараадаланарыгар толоруллубут докумуон көрдөрөрүнэн, 31-с стрелоковай двизия 75-с стрелковай полкатыгар танканы утары охсуһар сэрии сэбигэр иккис нүөмэринэн слуууспалаабыт. Кини 1923 сыллаах төрүөх. ЫБСЛКС чилиэнэ. Аҕа дойду сэриитигэр 1944 с. атырдьах ыйын 24 күнүттэн кыттыбыт. 1942 с. бэс ыйыгар Кыһыл Армияҕа ыҥырыллар туһунан бэбиэскэни Намнааҕы райвоенкоматтан туппут. Наҕараадалыыр лиискэ көстөрүнэн, Д. С. Бочкарев бэйэтин хорсун буойун быһыытынан көрдөрбүт. Ол курдук, 1945 сыл олунньу 18 күнүгэр ньиэмэстэри утары атаакаҕа киириигэ уонна Рауш диэн нэһилиэнньэлээх пууну ылыыга хорсун быһыыны көрдөрбүт: карабинынан бэргэн ытыыларынан таанка кэннигэр иһэр өстөөх үс саллаатын суох оҥорбут.
Дмитрий Бочкарев 1945 сыл кулун тутар 4 күнүгэр өстөөх арҕаҕын үрэйсэ сылдьан Германияҕа геройдуу охтубут.
Сыдьааннар
Марфа Ионовна уонна Семен Сысоевич Бочкаревтар орто дойдуга хаалларбыт алта уолларыттан түөртэрэ ыал буолан, торҕо буруо унаарытан дьон сиэринэи олорон төннүбүттэрэ. Кинилэртэн Николай 5, Игнатий 2, Илья 5, Константин 5 оҕолонон сыдьааннарын салҕаан сир-дойду ахсын тэниппиттэрэ.
Бочкаревтар бу 17 сиэннэриттэн билигин 38 хос сиэн, 41 хос-хос сиэн төрөөннөр, силис-мутук тарданнар тэнийэн иһэллэр. Кинилэр ортолоругар араас талааннаахтар, идэлээхтэр бааллар. Кинилэр Ийэ дойду көмүскэлин иһин хааннарын тохпут эһээлэрин бойобуой суолларын киэн туттар толору бырааптаахтар.
Биир дьиэ кэргэнтэн 4 бииргэ төрөөбүт ини-бии уолаттар сэриигэ баран кыа хааннарын тоҕон, дойдуларын көмүскэһэн кэлиилэрэ сэдэх соҕус түбэлтэ. Бу маннык түгэнинэн Бочкаревтар аймах улаханнык киэн туттуохтарын наада. Оннук да буолуо дии саныыбын.
Григорий ЭВЕРСТОВ